سفارش ماندگار

‏‏شبی که فردای آن عازم آلمان بودم. دایی جان مطالبی را به عنوان اندرز به من گوشزد ‏‎ ‎‏کردند که روی نوار ضبط کردم و همواره در دوران اقامت در آلمان راهنمای من بود. از ‏‎ ‎‏آنجاکه فکر می‌کنم آن رهنمودها برای جوانان و خصوصاً نسل سوم انقلاب بسیار ‏‎ ‎‏آموزنده است، تمام متن آن را عیناً نقل می‌کنم:‏

‏‏ ‏

‏‏بسم الله الرحمن الرحیم‏

‏‏صادق عزیز؛ شب سه شنبه‌ای است که تصور می‌رود، فردای آن ما را ترک ‏‎ ‎‏کرده و به سوی آلمان، یعنی کشوری که تا حد زیادی فعالیت در آن در سرنوشت ‏‎ ‎‏تو موثر است، بشتابی. ‏

‏‏حالت فعلی ما را که مشاهده می‌کنی: شبی است و نیمه شب، همه در خواب ‏‎ ‎‏برفتند و شب از نیمه گذشت، میزی است و چراغی، اجتماعی است و سیگار ‏‎ ‎‏همایی! تصور می‌کنی که این منظره، این صدا و این حالت، با گذشت امشب محو ‏‎ ‎‏می‌شود؟ ابداً! خود این ضبط صوت بهترین سند و گویاترین شاهد برای ابدی ‏‎ ‎‏بودن موجودات در این جهان است. صدای من را این ضبط صوت در خود ثبت ‏‎ ‎‏می‌کند و به همراه تو، و در شبهای تو، و در روزهای تو، به گوش تو فرو ‏‎ ‎‏می‌خواند. جهان ما ضبط صوت بزرگی است که صدای ما، و هر کلمه ای که از ‏‎ ‎‏ما صادر می‌شود، را ثبت می‌کند. هر حالتی را که از ما به وقوع بپیوندد ضبط ‏‎ ‎‏می‌کند، و هر عملی را که از ما صادر شود، در خود نگاه می‌دارد. در قرآن به این ‏‎ ‎‏آیه بر می‌خوریم: «و ما تکون فی شان و ماتتلوا منه من قرآن ولا تعملون من عمل ‏‎ ‎
‏‎

‏‏مقصود من از روز حساب نه تنها حساب قیامت است و جزای الهی!، مقصود ‏‎ ‎‏حساب زندگی نیز هست. ‏

‏‏تصور کنیم که دو نفر راهی را می‌پیمایند. اولی قدمی ‌برمی‌دارد و قدمی ‏‎ ‎‏‌می‌گذارد؛ گاهی می‌خوابد و گاهی باز می‌گردد؛ گاهی چرت می‌زند و گاهی ‏‎ ‎‏آرام می‌رود. دیگری ساعات خود را هدر نمی‌دهد و به سوی هدف خود ‏‎ ‎‏می‌شتابد. بدیهی است که دومی ‌زودتر به مقصد می‌رسد و اولی یا به هدف ‏‎ ‎‏نمی‌رسد و یا دیرتر! آیا می‌توان شک کرد ساعاتی که بر این دو گذشته، و ‏‎ ‎‏حالاتی که این دو در این ساعاتداشته‌اند، در سرنوشت آنها بی‌تاثیر بوده است؟ ‏‎ ‎‏چگونه می‌توان فرض کرد گامی ‌را که یکی از این دو تن در آن لحظه برداشته ‏‎ ‎‏است، در حساب آخر و در روز برداشت محصول بی‌اثر بوده است؟‏

‏‏به طور کلی آنچه از ما صادر می‌شود، آنچه می‌گوییم و آنچه می‌شنویم، ‏‎ ‎‏مجسم و متبلور شده، و به صورت جزای اعمال در این جهان و ان جهان بدست ما ‏‎ ‎‏داده می‌شود. آن روز است که به تعبیر قرآن می‌گوییم: «‏‏ما لهذا الکتاب لایغادر ‏‎ ‎‏صغیرة و لاکبیرة الا احصاها‏‏»‏‎[2]‎‏. امتحانات خود نمونه زنده‌‌ای از حساب الهی است. ‏‎ ‎‏و همچنین شاهد صدقی بر نتیجه اعمال ما در سعادت زندگی ماست. ‏

‏‏تصور می‌کنم که دقت در این بحث اگر با اقتناع توام باشد، و اگر طغیان و ‏‎ ‎‏عنفوان جوانی بر این تفکر پرده‌ای نیندازد، با کمال وضوح نشان دهد، سفری را ‏‎ ‎‏که با این رنج برای تو فراهم شده است، ایامی ‌را که با نهایت تلخی بر خویشان تو ‏‎ ‎‏می‌گذرد، بسیار گرانبهاتر است از انکه به هدر رود، و یا در ترسیم آینده تو ‏‎ ‎‏بی‌تاثیر باشد. فکر می‌کنم که اگر ممکن بود کسی تمام عمر را به تلاش و فعالیت، ‏‎ ‎‏و به قدم برداشتن در راه حق و خیر و صلاح صرف نماید، حتماً جز این شیوه عقل ‏‎ ‎
‏‎

‏‏درباره مسائل دینی، تصور می‌کنم همین مقدمه‌ای که گفتم کافی باشد. ‏‎ ‎‏مطالعه و رعایت صلاح ابدی همان قدر مهم است که رعایت صلاح و آینده ‏‎ ‎‏زندگی. و چه بسا سعادت ابدی بسیار پر اهمیت‌تر از سعادت 50 سال یا 40 سال ‏‎ ‎‏زندگی به حساب آید. هر چند که این دو مصلحت با یکدیگر تفاوتی ندارند. در ‏‎ ‎‏دین اسلام دنیا و آخرت یک مفهوم و یک واحد را تشکیل می‌دهند. در قرآن ‏‎ ‎‏کریم به این موضوع چنین اشاره شده است:«‏‏من عمل صالحا من ذکرٍ او انثی و هو ‏‎ ‎‏مومن فلنحیینه حیوه طیبه و لنجزینّهم اجرهم باحسن ما کانوا یعملون‏‏»‏‎[3]‎‏ آنانکه ‏‎ ‎‏رفتار نیک و ایمان به خدا دارند، زندگی گوارا و جزای مطبوع آخرت در انتظار ‏‎ ‎‏آنان است.دنیا و آخرت در نظر اسلام از هم جدا نیست. راه صحیح راهی است ‏‎ ‎‏که سعادت آینده انسان و سعادت ابدی او را در آن واحد، تحصیل کند. بسیار ‏‎ ‎‏آسان است که انسان راهی را که می‌رود، با قصد صالح به جای آورد. همانطور ‏‎ ‎‏که روزی می‌گفتم، انسان نقاط گوناگون و عناصر مختلفی در وجود خود دارد. ‏‎ ‎‏اگر بتواند راهی را انتخاب کند که تمام عناصر او ارضاء شود، آن راه ‏‎ ‎‏موفقیت‌آمیزتر است. چه با نیروی بیشتر و متمرکزتری به سوی هدف می‌شتابد. ‏‎ ‎‏طبیعی است که اگر از درس خواندن، کار کردن، مدرسه رفتن و حتی از خانه‌دار ‏‎ ‎‏شدن و اداری بودن قصد صالح داشته باشیم، همه این کارها را می‌توانیم در سلک ‏‎ ‎‏عبادت قرار دهیم. ‏

‏‏عبادت به نماز و روزه منحصر نیست. پیغمبر اسلام(ص) به ابی‌ذر که یکی از ‏‎ ‎‏نزدیک‌ترین صحابه اوست می‌گوید: «حتی در خواب و خوراک قصد قربت ‏‎ ‎‏داشته باش». آری؛ خواب و خوراک از لوازم زندگی انسان است. سبب تامین نیرو ‏‎ ‎‏برای انسان می‌شود و موجب می‌گرددکه انسان بتواند با نشاط بیشتری در راه خیر، ‏‎ ‎
‏‎

‏‏درس باید خواند؛ مرد اجتماع باید بود؛ در عین حال مرد دیندار هم می‌‌توان ‏‎ ‎‏بود‍‍! همه اینها با هم جمع می‌شوند. بلکه همه اینها یک راه است. آرامشی که در ‏‎ ‎‏نتیجه نماز، و رضایتی در نتیجه روزه، برای انسان حاصل می‌آید، نه تنها زحمت ‏‎ ‎‏مختصری را که در راه به پا داشتن این عبادات می‌کشد جبران می‌کند، بلکه ‏‎ ‎‏آرامش، آسایس و نوری در قلب انسان پدید می‌آورد، که توفیق وی را در ‏‎ ‎‏هدفهای تحصیلی نیز تامین می‌کند. تصور می‌کنم که با کمال وضوح می‌توان ‏‎ ‎‏دریافت که عبادات با تمرین بسیار آسان می‌شود. انسانی که خاشع بود، با کمال ‏‎ ‎‏سهولت به عبادات مختصری که از طرف خداوند بزرگ به او تکلیف شده است، ‏‎ ‎‏گردن می‌نهد.‏

‏‏آنچه می‌توانم بر مطالب گذشته خود بیفزایم این است که هرگاه اشکالی در ‏‎ ‎‏یکی از بحثهای دینی بر تو و یا برای یکی از دوستانت پیش آمد، با نهایت ‏‎ ‎‏خوشوقتی آماده جواب دادن به آنها هستم. اصولاً این قسمت از مکاتبات را از ‏‎ ‎‏بهترین وظایف خود می‌دانم. تو خود می‌دانی که در هفته متجاوز از 7 ساعت در ‏‎ ‎‏مدارس اینجا و بیروت با جوانان سر و کله می‌زنم. به آنها گفته‌ام که درب سالن را ‏‎ ‎‏می‌بندیم و دهانها را می‌گشاییم. آنچه می‌توانید سوال کنید. و من آماده پاسخ ‏‎ ‎‏دادن به آنها هستم. به نظر من، سعی در اصلاح جوانها بسیار ارزشمندتر از سعی در ‏‎ ‎‏اصلاح بزرگسالان است. چه آنها با عبادت خوی گرفته‌اند. وچه از آنها امیدی ‏‎ ‎‏برای ساختن مستقبل نیست. آینده ما به دست تو و امثال تو از جوانهاست. ‏‎ ‎‏امیدواریم که از تنگ نظری قدیمیان، و از تندروی امروزیان، که نتیجه و ‏‎ ‎‏عکس‌العمل آن افراط بوده است بر حذر باشی. امیدواریم که دنیایی که نسل شما ‏‎ ‎‏می‌سازد دنیایی آزاد و آباد و آسوده باشد. دنیایی باشد که در آن عدل و حق و ‏‎ ‎‏خیر، همراه ایمان و علم دیده شود. دنیایی که ما بتوانیم ایام پیری خود را با کمال ‏‎ ‎‏راحتی و آرامش در آن بگذرانیم، و امیدوار باشیم که فرزندانمان آینده‌ای ‏‎ ‎‏سعادتمند دارند.‏

‏‏تو را به خدا می‌سپارم، و با این جمله از تو خداحافظی می‌کنم: امیدوارم که ‏‎ ‎‏همیشه خوش و موفق باشی، و ما را فراموش نکنی! این آیه را به وسیله این نوار در ‏‎ ‎
‏‎

‏‎

• . سوره یونس، آیه 61.
• . سوره کهف، آیه 49.
• . سوره نحل، آیه 97.
• . سوره انفال، آیه 24.
• . سوره قصص، آیه 85.
• . سوره یوسف، آیه 64.