* اشاره داشتید که امام موسی صدر و شهید بهشتی، پیرامون چگونگی تداوم حرکت اسلامی در منطقه به استراتژی واحدی رسیده بودند. قدری در مورد این استراتژی صحبت بفرمایید.
بعد از حرکت 15 خرداد و حتی کمی قبل از آن، تعدادی که گفتیم صرفاً محصول حوزه و قاعده نیستند، مثل آقایان بهشتی، صدر، مطهری و دیگر همفکرانشان از جمله مرحوم مهندس بازرگان و آیت‌الله طالقانی و... به ارزیابی و تحلیل حرکت‌های گذشته پرداختند. آمدند و گفتند، بیاییم بررسی کنیم که چرا حرکت‌های مذهبی گذشته به ثمر ننشستند. اینها نهایتاً به این تحلیل رسیده بودند که اگر چنین حرکتی بخواهد در ایران به نتیجه برسد، با توجه به تجربیات منفی که مردم ایران از حزب و تحزب دارند، حتماً باید سازمانی بوجود آید که سه بعد را تواماً داشته باشد. طبیعتاً بعد اول مذهبی بودن حرکت است، یعنی در ایران هر حرکتی که مذهبی نباشد، به شکست منتهی می‌گردد. بعد اعتقادی و ایدئولوژیک باید موجود باشد، و تنها در این صورت است که حرکت در دل مردم جای می‌گیرد، با حرام و حلال وفق داده می‌شود و از طرفی هم دچار اپورتونیسم و فرصت‌طلبی نخواهد شد. اما ابعاد دوم و سوم: بعد دوم بعد سیاسی است. اینجا باید سیاست را تعریف کرد. سیاست یعنی حرکتی که جلب توجه عام را بکند و نه عوام! یادم هست که آقای موسی صدر روی این تعبیر خیلی تاکید داشتند، یعنی بین
خاطرات سیاسی- اجتماعی دکتر صادق طباطباییج. 2صفحه 166
عوام و عام خیلی تفاوت قائل بودند. بنابراین حرکت باید بعد سیاسی داشته باشد. بعد سوم هم قدرت دفاعی یا نیروی نظامی‌است. ما باید در این سه جهت، یعنی ارتقای ایدئولوژیک، حرکت سیاسی و کسب قدرت حرکت کنیم. آقای صدر همیشه مکعبی را مثال می‌زدند و می‌گفتند: «اگر از روی نقطه گوش که محل تلاقی سه بعد مکعب است روی این سه بعد حرکت نماییم، یک حرکت حجمی‌خواهیم داشت، یعنی تنها در این صورت است که می‌توان حجمی را بوجود آورد. هر کدام این ابعاد که نباشند، حرکت سطحی خواهد بود». مثلاً اگر مردم را جذب کرده و بنابراین بعد سیاسی را داشته باشیم، و از طرفی اگر مرجعی هم جلودار باشد، ولی ارکان قدرت را نداشته باشیم تازه یک سطحی را پوشانده‌ایم و حرکتمان قشری است. از طرفی دیگر اگر دو بعد عقیده و قدرت را هم داشته باشیم، تازه مثل میرزا کوچک‌خان خواهیم بود و باز حرکتمان سطحی است. از آن طرف هم می‌بینیم که در جنبش مشروطه، قدرت هم هست، مردم، یعنی بعد سیاست هم هست، اما بعد عقیده و مکتب وجود ندارد، یعنی باز حرکت سطحی است. بنابراین اگر بخواهیم درست حرکت کنیم، باید همزمان بر روی سه ضلع مکعب حرکت نماییم تا سرانجام تمامی آن را از حجم پر نماییم. هر چه در جامعه هست بیرون ریخته شده و خود آنرا پر نماییم.
خاطرات سیاسی- اجتماعی دکتر صادق طباطباییج. 2صفحه 167