شرح «اللهم انی اسئلک من کمالک...»

‏‏اللهم انّی اسئلک من کمالک باکمله وکلّ کمالک کامل. ‏

‏‏اللهم انّی اسئلک بکمالک کله...‏

‏‏پروردگارا، از تو درخواست می‌کنم به کامل‌ترین کمالت و همه کمال تو کامل است. ‏‎ ‎‏پروردگارا، از تو به همه کمالت درخواست می‌کنم.‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏کمال شیء چیزی است که تمامیت شیء به آن است و نواقصش بدان رفع می‌شود. پس، ‏‎ ‎‏صورت کمال هیولاست و فصل کمال جنس. به همین دلیل، نفس نخستین کمال جسم ‏‎ ‎‏طبیعی آلی‏‎[1]‎‏ شناخته شده است، زیرا نفس به یک اعتبار کمال هیولا و به اعتبار دیگر، کمال ‏‎ ‎‏جنس است. به همین مناسبت، ولایت علوی، که خداوند ما را بر آن مستدام بدارد، کمال ‏‎ ‎‏دین و اتمام نعمت است‏‎[2]‎‏؛ چنانکه خداوند فرموده است: «‏‏الیوم اکملت لکم دینکم واتممت ‏‎ ‎‏علیکم نعمتی‏‎[3]‎‏؛ ‏‏امروز دین شما را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم‏‏». حضرت امام باقر، ‏‎ ‎‏علیه السلام، نیز در ضمن روایتی طولانی در‏‏ کافی‏‏ فرموده‌اند: ‏

‏‏«‏‏ثم نزلت الولایة وانّما اتاه ذلک فی یوم الجمعة بعرفة. فانزل الله تعالی: ‏‎ ‎‏الیوم اکملت لکم دینکم واتممت علیکم نعمتی. وکان کمال الدین بولایة ‏‎ ‎
‏‎

‏‏پس، همه عبادات بلکه عقاید و ملکات به منزله هیولاست و ولایت صورت آن. یا ‏‎ ‎‏آن‌ها به منزله ظاهر و ولایت در حکم باطن است. به همین دلیل، هر که بمیرد و امام ‏‎ ‎‏نداشته باشد به مرگ جاهلیت و مرگ کفر و نفاق و ضلالت مرده است؛ چنانچه در روایتی ‏‎ ‎‏از ‏‏کافی‏‏ آمده است‏‎[5]‎‏؛ چرا که ماده و هیولا جز با داشتن صورت و فعلیت وجود نمی‌یابند و ‏‎ ‎‏اصولاً در نشئه آخرت وجودی ندارند، چون آخرت سرای حیات و زندگی است‏‎[6]‎‏ و جای ‏‎ ‎‏برداشت است و دنیا کشتزار آخرت است.‏

‏‏اکنون، خوب است بدانی که اسماء و صفات الهی همگی کامل بلکه خود کمال‌اند، زیرا ‏‎ ‎‏در آن مقام نقصی وجود ندارد تا بر طرف شود. از طرفی، هر کمالی ظهور کمال اسماء الهی ‏‎ ‎‏و از تجلّیات آن‌هاست. کامل‌ترین اسم‌ها نیز اسمی است که دارای جمیع کمالات باشد و ‏‎ ‎‏مظهر آن انسان کامل است که در بردارنده جمیع اسماء و صفات الهی و مظهر جمیع تجلّیّات ‏‎ ‎‏حق است. پس، در میان اسماء الهی اسم الله و در میان مظاهر اسماء انسان کامل و در میان ‏‎ ‎‏شریعت‌ها شریعت این انسان کامل از همه کامل‌تر است. کمال شریعت او نیز به ولایت است ‏‎ ‎‏و نسبت شریعت او به سایر شریعت‌ها همانند نسبت خود او به صاحبان شریعت‌ها، و مانند ‏‎ ‎‏نسبت اسم جامع به سایر اسماء است. پس، شریعت انسان کامل تحت حکومت اسم الله ‏‎ ‎‏ـ که حکومتش ابدی و ازلی است ـ قرار دارد و سایر شرایع نیز مظاهر و نمودهای شریعت ‏‎ ‎
‏‎

‏‏از نوشته حکیم محقق سبزواری‏‎[8]‎‏ در شرح اسماء چنین بر می‌آید که کمال قدر جامع بین ‏‎ ‎‏جمال و جلال است‏‎[9]‎‏. این نکته گرچه با آنچه پیش از این گفتیم (که در هر صفتِ جمالی جلال ‏‎ ‎‏و در هر صفت جلالی جمال پنهان است) سازگار است، اما اسم تابع آن صفتی است که ظهور ‏‎ ‎‏دارد و چون کمال از صفات جمال است که جلال در آن نهفته است، لذا کمال صورت تمامیّت ‏‎ ‎‏شیء است. این تمامیت خود از صفات ثبوتیه است، اگرچه صفتی سلبی ملازم آن است.‏

‎

‏‎ ‎

‏‎

• . رک: شرح اشارات و تنبیهات؛ ج2، ص290، نمط3؛ اسفار اربعه؛ ج8، ص 3 ـ 18
• . بعضی ها گمان کرده اند که ولایت واجبی مانند سایر واجبات و در عرض آن ها یا برتر از آن هاست با استناد به این  روایت که گفته: «بنی الاسلام علی خمس ومنها الولایة» (رک: اصول کافی؛ ج 2، ص 18و21)؛ اسلام بر پنج پایه  بنا شده و یکی از آن ها ولایت است. شیخ ما عارف کامل جناب شاه آبادی، که خداوند سایه اش را بر سر مریدان  مستدام بدارد، فرمود: ولایت موجود در این حدیث شریف، به فتح واو است، به معنی محبت. ولی ولایتی که یکی از ارکان دین، بلکه اصل و کمال آن است، به کسر واو است. نیک در این گفته بیندیش.
• . مائده / 3.
• . اصول کافی؛ ج1، ص290، ح6.
• . از حارث بن مغیره است که گفت: به امام صادق عرض کردم: آیا رسول خدا فرمود: من مات ولم یعرف امام زمانه  مات میتة جاهلیة؟ فرمود: بله. گفتم: منظور جاهلیت جهلا است یا جاهلیت از نوع نشناختن امام زمان خویش؟  فرمود: جاهلیت کفر و نفاق و گمراهی است. اصول کافی؛ ج 1، ص 377، ح3.
• . اقتباس از آیه 64 سوره عنکبوت.
• . عارف کامل جناب عبدالرزاق کاشانی در شرح تائیه ابن فارض می گوید: هر یک از پیامبران از فرزندان آدم(ع) تا  حضرت محمد(ص) مظهری از مظاهر نبوت روح اعظم اند. پس، نبوت روح اعظم ذاتی و دائمی است و تمام  نبوت های ظاهره عرضی و موقتی اند، مگر نبوت حضرت محمد که دائمی و غیر منقطع است؛ چون حقیقتش   حقیقت روح اعظم و صورتش صورت روح است که حقیقت با تمام اسماء و صفاتش در آن ظاهر گشته است، ولی  ظاهر انبیاء دیگر مظاهر آن حقیقت اند با بعض اسماء و صفات که در هر مظهری با صفتی از صفات و اسمی از  اسمائش تجلی کرده است تا این که در مظهر محمدی به ذات و تمامی صفاتش تجلی فرمود و نبوت به ایشان ختم  شد. و حضرت رسول از جهت حقیقت سابق بر جمیع انبیا و از جهت صورت متاخر از ایشانند؛ همانگونه که  فرمودند: ما همان آخرین دسته از مقدمان هستیم. و گفتند: من پیامبر بودم در حالی که آدم میان آب و گل بود. و  در روایتی هم این عبارت به مابین روح و جسد تعبیر شده است؛ یعنی هنگامی که نه روح بود و نه جسد. که این  تفسیر محققان است.    و در موضعی دیگر می گوید: نسبت انبیا و اولیا به پیامبر ما یکسان است، از آن حهت که آنان دایره نبوت و  ولایت پیامبر ما هستند و در همین راستا، حضرت محمد(ص) فرموده اند: علمای امت من  مانند انبیاء  بنی اسرائیل اند. و همان طور که اولیا خلق را با تبعیت از پیامبر به سوی حق می خوانند انبیا نیز امت خود را با  تبعیت از پیامبر به سوی حق دعوت می کردند، زیرا همگی از مظاهر نبوت ایشانند. ابن فارض در این بیت بدین  مطلب اشاره می کند:   وما منهم الّا وقد کان داعیا / به قومه للحق عن تبعیته. رک: کشف الوجوه الغر لمعانی نظم الدر؛ ص164، فصل 5  فی معرفة النبوة والرسالة.
• . هادی بن مهدی (1212 ـ 1289 ﻫ ) فیلسوف و عارف معروف و از مشهورترین علمای متأخر است. در شعر اسرار  تخلص می کرد. از آثارش: شرح منظومه، اسرار الحکم، حواشی بر اسفار اربعه و شواهد الربوبیه، و شرح مثنوی  معنوی را می توان نام برد.
• . شرح الاسماء یا شرح دعای جوشن کبیر؛ ص 151.