بسمه تعالی
ان شاءالله تعالی موفق و موید باشید. اینجانب وقت آن که تمام رساله را با دقت مطالعه کنم نداشتم لکن بعض موارد را مطالعه کردم. امید است ان شاءالله تعالی به تدریج بهتر و با دقت تر مرقوم دارید و حفظ همۀ حیثیات بحث را بنمایید و چیزی را که به کسی نسبت می دهید وقت نوشتن به کتابش رجوع کنید. به مرحوم سید رحمة الله نسبت دادید که ضمان به نحو تعلیق قائلند و این صحیح نیست. مطلبی که مرحوم آقای آقاشیخ محمد حسین اصفهانی گفته اند ظاهرا به مرحوم آقای نائینی نسبت داده اید و موارد نظری نیز در تقریر، اصل بحث است که ان شاءالله به تدریج رفع می شود. و از اینکه اشکال نموده اید مورد تقدیر است گرچه وارد نباشد. در هر صورت زحمات و عنایت شما به بحث موجب تقدیر است.
واقعا این عمل که یک استادی مثل حضرت امام به کوچک ترین شاگردشان این قدر عنایت فرمودند که گفتند بده من ببینم و بعد دیدند و مطالعه کردند و اشکالاتش را نوشتند، هیچگاه فراموش نمی شود و واقعا لذت آن برخورد از ذهن انسان محوشدنی نیست. نکته بسیار مهم دیگر این که در ضمن اشکالاتی که به رساله وارد بود و مرقوم فرموده بودند، علاوه بر آن نوشته بودند که شما ضمان تعلیقی را به مرحوم آشیخ محمد حسین نسبت داده اید، در حالی که مال یکی دیگر از علما است و هیچ وقت به
خاطرات سال های نجـفج. 2صفحه 97
حافظه اتکا نکنید و اگر می خواهید قولی را به یکی از علما نسبت دهید، حتما به کتابش مراجعه کنید.
دیگر این که خیلی مشوق شاگرد بوده و به آن ها مجال رشد می دادند و بارها می فرمودند: کسی که به درس خارج می آید، حتما باید خودش قبلا مساله را مطالعه کند، اقوال علما را ببیند و تفکر کند تا خودش به یک نظری برسد، بعد بیاید و درس خارج را ببیند که استاد چه می گوید. همیشه هم با نظر انتقاد نگاه کند و نگوید چون استاد است، پس حرفش صحیح است! باید دید نقادی داشت. دیگر این که مکررا می فرمودند که بزرگی اشخاص شما را نگیرد، علما همه محترمند، آن ها را باید تکریم کرد، باید احترام گذارد، اما این ربطی به مطلب علمی ندارد، باید حق را تبعیت کرد، اگر حق را در خلافش می دانید، باید آن را انتخاب کنید و در عین احترامی که به استاد دارید، کلام خلافش را رد کنید. در همین رابطه حضرت امام خاطره ای نقل می فرمودند: که یکی از شاگردان آشیخ عبدالکریم، درس های ایشان را تقریر می کند و جزوه آن را تقدیم آشیخ می نماید که (حائری) ایشان بعد از مطالعه می فرمایند: خوب تقریر کردی، اما بهتر بود که یک اشکالی هم به حرف های ما مطرح می کردی، اگر هم اشکالی به نظرتان نمی رسید، اقلا یک فحشی می دادی و همین طور حرف ما را نمی نوشتی! طبیعی است که این شیوه برخورد، ذهن طلبه را باز می کند و به او مجال رشد می دهد. بر همین اساس من به خیال خودم در نوشته ام به درس حضرت امام اشکال کرده بودم. در جواب نوشته بودند از اشکالی که نموده اید تقدیر می شود، گرچه وارد نباشد. بله، تشویق کرده بودند که خلاقیت به خرج داده شود.
نکته آخر این که به نظر من به جای این که روی تقریرات درس های امام کار بشود، بهتر است بیشتر روی کتاب های حضرت امام کار شود. مثلا در بحث بیع چند قاعده داریم که حضرت امام در این قواعد تحقیق کرده و در درس ها بحث فرموده اند و این خودش می تواند به صورت یک کتاب درسی عرضه بشود. یا مثلا کتاب تحریرالوسیله که دیگر دارد یک کتاب درسی می شود، باید حتما مورد تحقیق واقع شده و حاشیه و پاورقی زده شود و به حوزه های علمیه عرضه گردد. من خودم هم الان در این دو زمینه
خاطرات سال های نجـفج. 2صفحه 98
مشغول کار هستم و معتقدم که باید در محور کتاب های حضرت امام کار بیشتری صورت بگیرد.
خاطرات سال های نجـفج. 2صفحه 99