مقدمه

‏‏بسم‏‏ ‏‏الله الرحمن الرحیم‏

‏‏مقدمه‏

‏‏جهان معاصر با سودای سلطه بر طبیعت، تمدن و دانشی عظیم را پدید آورده و‏‎ ‎‏بر پایه آن فرهنگ و روابط جدیدی را آفریده است. گستره تحولات ایجادشده در‏‎ ‎‏رویه و جوهر فرهنگ و روابط اجتماعی به تعارض صوری میان باورهای بوده و‏‎ ‎‏هست انجامیده و نزاعی را بین سنت و مدرنیسم پدید آورده است. پرسشهای‏‎ ‎‏فراوان و فربهی که از کاشت بذرهای نوگرایی روییده شده، اینک دلمشغولی کسانی‏‎ ‎‏را باعث شده است که حفاظت از سنت قویم را ستون جان و آرمان خویش کرده‏‏‎‏‏اند.‏

‏‏از میان سنت های فراوان مورد هجوم، این سنت دینی – شیعی ماست که‏‎ ‎‏همچنان با اقتدار باقی مانده و توانسته است خود را رقیب یکه و توانمند تمدن‏‎ ‎‏غرب فرا نماید و در دل این حریف قوی هول و هراسی پایان ناپذیر بنشاند. قوت و‏‎ ‎‏قدرت این سنت وامدار درونمایه های فرهنگ و اندیشۀ شیعی است و راز ماندگاری‏‎ ‎‏و نامیرایی آن توانایی اسلام برای اداره جامعه و پاسخگویی و گره گشایی به‏‎ ‎‏مشکلهای انسان این جهانی، در سایه مفهوم بی بدیل امامت، ولایت و اجتهاد در‏‎ ‎‏عصر غیبت است. شیعه با بهره گیری از فرایند اجتهاد به معنای روش نواندیشی و‏‎ ‎‏نوفهمی متون دینی توانسته است در گذر زمان طراوت و تازگی خود را حفظ کند و‏‎ ‎‏در چنبره حوادث زمانها و مکانها نپوسد و جاودانه بماند. امّا بروز حوادث و‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏تحولات گفته آمده در سده های اخیر باعث شده است تا بازنگری در بایسته ها و‏‎ ‎‏کاستیهای فرایند اجتهاد در وجدان بیدار عالمان فرهیخته ضرورت پیدا کند، حتم و‏‎ ‎‏ضرورت این نگاه نو آنگاه صدچندان شده که با بصیرت و اقتدار حضرت امام‏‏ ‏‎ ‎‏خمینی(س) اندیشۀ ضرورت حکومت اسلامی شکل گرفت و با پیشوایی بی نظیر‏‎ ‎‏همان ابرپارسای مقتدر و شهادت خواهی و فداکاری مردان و زنان صالح این دیار،‏‎ ‎‏اندیشه و تئوری حکومت اسلامی به واقع گرایید، و شجره طیبه جمهوری اسلامی‏‎ ‎‏از خاک برافراشت و سر به آسمان سایید. پیروزی انقلاب اسلامی به یک معنا آغاز‏‎ ‎‏راه بود که شریعت تازه حکومت یافته، پای در معرکه نظریات «اداره و حکومت» نهاد‏‎ ‎‏و با برخورد بامشکلات لحظه به لحظه و مواجهه با بحرانهای معرفتی، معیشتی،‏‎ ‎‏فردی و اجتماعی رویاروی امواج سهمگین پرسشها قرار گرفت و باعث شد تا‏‎ ‎‏تمدن غرب و مدرنیسم از پاره پاره آن به سود خود بهره برداری کند. ناخدای این‏‎ ‎‏کشتی از پس همۀ این غوغا و ادعا دریای فقه را ناکرانمند خواند و فقه را تئوری‏‎ ‎‏اداره انسان از گاهواره تا گور. ایشان برای تثبیت و تحکیم این ادعا، اجتهاد مصطلح‏‎ ‎‏را برای رویارویی با مسایل این جهانی و اداره جامعه ناکافی خواند و عالمان و‏‎ ‎‏فقیهان فرهیخته دینی را وصیت داد تا به اصلاح سراپرده اجتهاد از طریق دخالت‏‎ ‎‏دادن عنصر زمان و مکان در فرایند آن بپردازند. سخن و سیره ایشان در این باب با‏‎ ‎‏تأویلها و تفسیرهای گوناگونی مواجه گشت و باعث شد تا بخش تحقیقات مؤسسه‏‎ ‎‏تنظیم و نشر آثار حضرت امام(ره) در قم با توصیه و تشویق و پی گیری یادگار عزیز‏‎ ‎‏امام مرحوم حج‏‏ة‏‏ الاسلام و المسلمین حاج سیداحمدآقا خمینی – طاب ثراه - طرح‏‎ ‎‏برگزاری چنین کنگره ای را از طریق مؤسسه، تدوین و به ایشان تقدیم کند، و با‏‎ ‎‏استقبال و پی گیری فراوان آن بزرگ مواجه شود. اما صد افسوس که در زمان برگزاری‏‎ ‎‏این کنگره آن دلبند دلکنده از دنیا را در میان ندارد، روحش شاد!‏

‏‏کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام که با استقبال، تأیید و تأکید مقام معظم‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏رهبری ‏‏حضرت آیت الله خامنه ای‏‏ (ادام الله ظلال جلاله) و پی گیری مصرانه حضرت‏‎ ‎‏حجت الاسلام و المسلمین حاج سیدحسن آقا خمینی (اطال الله بقائه) و نیز همکاری‏‎ ‎‏عالمان دینی و اساتید دانشگاهی شکل گرفته است، در این مقطع به پژوهش درباره‏‎ ‎‏نقش زمان و مکان در اجتهاد می پردازد. ‏

‏‏این کنگره تحت اشراف و تدبیر فقیه ژرف اندیش ‏‏حضرت آیت الله حاج سیدمحمود ـ‏‎ ‎‏هاشمی‏‏ (دامت برکاته) و به همت والای کارگزاران محترم مؤسسه بویژه تلاش فروتنانه‏‎ ‎‏قائم مقام محترم مؤسسه جناب آقای حمید انصاری و از سویی سعی و اهتمام‏‎ ‎‏عالمان و فاضلان ارجمندی شکل گرفته که بی گمان اگر همدلی و تلاش روز و شب‏‎ ‎‏آنان نبود چنین کار خطیری به فرجام نمی رسید، سعیشان مشکور!‏

‏‏حاصل این تلاش گردآوری و تدوین نزدیک به دویست مقاله و مصاحبه است که‏‎ ‎‏اینک خرسندیم توفیق یافته ایم تمام آن را در پانزده جلد – آنچنان که پیش دید‏‎ ‎‏شماست -  در اختیار علاقه مندان و پژوهندگان قرار دهیم. ‏

‏‏علاوه بر آنچه یاد شد کنگره با تدوین بخشی از منابع کتابشناختی زمان و مکان‏‎ ‎‏آنرا در مجموعه ای نزدیک به هفتاد جلد فراهم آورده، راه را برای پژوهشیان این‏‎ ‎‏خش – تا اندازه ای -  هموار کرده است. آرزو داریم پژوهندگان و اندیشه وران این کار‏‎ ‎‏بزرگ را دنبال کنند و با رفع کاستیها به تکمیل بایسته های آن بپردازند. ‏

‏‏سخن آخر آنکه سعی کنگره بر این بوده است تا با وام و الهام از سخن فاضلان و‏‎ ‎‏سرآمدان عالمان دینی، معنا و مجاری و وجوه تأثیر زمان و مکان را در اجتهاد‏‎ ‎‏باز نماید و عرصه ای بیافریند تا آراء و اندیشه ها به تضارب و تقارب در این موضوع‏‎ ‎‏بپردازند، بنابراین روشن است که سخنان و اندیشه های طرح شده در هر مقاله تنها‏‎ ‎‏بازگوکننده اندیشۀ مؤلف آنست و مسؤولیت آن نوشتار هم به صورت طبیعی بر‏‎ ‎‏عهده ایشان. ‏

‏‏علاوه آنکه طبع همۀ کنگره ها چنان است که مقالات به جملگی در یک سطح و‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏اندازه نیستند، نوشتارها به تناسب سرمایه علمی نویسنده، منابع در دسترس و‏‎ ‎‏میزان سرمایه گذاری زمانی، از نظر قوت و ضعف یکسان نیستند؛ چنانکه فرآورده و‏‎ ‎‏پیام هر مقاله نیز به گرایش و دیدگاههای ویژه مؤلف باز می گردد. خواست و‏‎ ‎‏تقاضای ما از عالمان و پژوهندگان آنست که نقاط ضعف و ابهام بحث و هر نقد و‏‎ ‎‏انتقادی در این باب را برای کمال تحقیق به کمیته علمی کنگره ارسال فرمایند. ‏

‏‏امیدواریم این کنگره توفیق یابد به سهم خود پاره ای از دشواریها را سهل کند و‏‎ ‎‏توانایی اجتهاد جواهری را برای پاسخگویی به مشکلات تمدن معاصر به نمایش‏‎ ‎‏گذارد و ارکان قویم جمهوری اسلامی را پایدارتر سازد. ‏

‏‏مسؤول کمیته علمی کنگره‏

‏‏ ‏

‏‎ ‎

‏‎

‎