پسند خویش
حجة الاسلام والمسلمین عبدالهادی مسعودی
این مقاله به بررسی یکی از خطرناک ترین بیماری های روحی بشر، یعنی عُجب از دیدگاه امام خمینی می پردازد. امام خمینی به پیروی از روایات وارد شده در این باب، اعجاب نفس را از امهات رذایل نفسانی و مبدأ غالب رذیلت های اخلاقی و نفسانی می داند، به ویژه آنکه در کتاب «آداب الصلوة» هر یک از دو صفت عُجب و کِبر را از مها لک نفسانی و برای هلاکت و شقاوت آدمی، سببی مستقل و موجبی منفرد می داند. بدین سبب، عجب را از نشانه های تسلط شیطان بر انسان و آن را از جمله معاصی قلب بر می شمرد و در «سر الصلوة» نیز به نشانه بزرگی این مصیبت، کلمه استرجاع را بر زبان جاری می کنند.
امام خمینی به استناد پاره ای از روایات، عُجب را مختص شادمانی از عبادات و اعمال ظاهری و به تعبیر خودشان «اعمال قالبی» نمی کند، بلکه شامل اعمال قلبی هم می داند. در واقع، معنایی که آن فقیه از عجب می نماید، برگرفته از روایت علی بن سوید از امام کاظم علیه السلام است. حضرت در این باره می فرماید: عُجب درجاتی دارد؛ یکی آن که بنده عمل زشتش به دیده اش تزیین گردد و آن را زیبا ببیند و از این رو، خوشش آید و پندارد که کار نیکویی کرده است و دیگر آن که، عبد به پروردگارش بگرود و در حالی که خدا بر او منت دارد، بر خداوند عزوجل منت نهد.
گذشته از این، عجب دارای پی آمدها و تبعات بسیار نابهنجار است که
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 325
به دیده امام، مایه هلاکت و یا نابود کننده ایمان و تباه کننده اعمال انسانی است که از مهم ترین زیان های عجب به شمار می رود. تسلط شیطان، به دیده نیآوردن گناهان، کوتاه شدن سقف رشد علمی و تعالی اخلاق، به دیده حقارت به دیگران نگریستن، تکبر ورزیدن و به دیگران فخر فروختن، خودنمایی و عیوب خود را پنهان کردن، از دیگر مفاسد عجب به شمار می آیند که به تعبیر امام خمینی، هر یک از این آثار برای هلاک ابدی و خلود در عذاب، خود سببی مستقل است. با این همه، امام خمینی برای درمان چنین بیماری مهلکی به شیوۀ گداختن روی می آورد؛ شیوه ای که همواره انسان به خود تلقین کند عمل و عبادتش همواره برای خودخواهی و پرستش نفس انجام گرفته تا بر آن نبالد.
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 326