تبیین عرفانی و حکمی حدیث شریف من عرف...
عبدالله صلواتی
قدما و متأخرین از دانشمندان علوم عموماً روان شناسان خصوصاً، بر شناخت نفس تأکید، فراوان داشته اند. در عرفان نظری، حدیث «من عرف نفسه فقد عرف ربه»، اصلی از اصول است. صاحب نظران در شرح و تبیین این حدیث علوی سخنان فراوانی دارند. ازشیخ الرئیس منقول، است که ارسطو بر وزان سیدالاوصیا گفته: هرکس از معرفت نفس خویش عاجز گردد، از معرفت رب خود عاجز خواهد ماند.
بیشترین گوی در میدان، بحث و جدال ومعرکه معرفت توسط کسانی ربوده شده که صورت و مثال را در دیدگاه عرفانی مفهومی ویژه داده اند. در منظر امام خمینی که سراسر عالم آیت خداست، جنبه فعلیت و صورت انسان که باطن و حقیت او را تشکیل می دهد و به وزان مثال الهی (مطابق حدیث نبوی) آفریده شده، آیت کبرای الهی است و این نظریه مشابه آن است که ابن عربی ارائه داده است. در شناسایی اول، نقص شناسی و درمان آن است از دیدگاه امام، توجه به نقص و ذات و خرق حجاب انانیت و خود پرستی مفتاح غیب و شهادت، بلکه باب الابواب عروج به کمال روحانیت می باشد. اصلاً وصول به عزّ ربوبی متوقف بر قدم عبودیت و بندگی است تا خشوع، خضوع و خاکساری نباشد به سردار ندای «انا الحق» نیز بویی از انانیت می دهد و کمال مطلق نیست. این است که عرفای نامداری همچون ابن عربی بر شرح مفاهیم این مبانی سازندگی، تأکید دارند و امام خمینی نیز
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 317
متأثر از آنهاست. در منظر امام، مشاهدۀ هر شی ء می توان الله تعالی را رویت نمود. زیرا مظهر اسم الله می باشندو مظهر از خود چیزی ندارد و کسانی به این قله می رسند که به محو خودی پرداخته و حب نفس را فدا کرده اند. امام در آثار خویش وقتی از قرب تکوینی که منتهی الامال است سخن می گوید که همه در محضر خدا هستیم و خدا از همه به ما نزدیک تر است؛ چون سالک راه است و به ریاضت اعتقاد دارد، در موادری در کنار آن قرب، سلوکی را مطرح می نماید، چون به خود نظر می کند، خود را دور می بیند و چون به مشاهده جمال موفق می شود، فاصله ای نمی بیند.
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 318