در باب هنر معنوی
سید کریم خوش نظر
مقدمه در تبیین (بدون تعریف و تحدید) معنای هنر است و تصویر هنرمند غیر مصطلح، در یک جمله، توانایی به قوای نفسانی و تعدیل کننده دو عالم و نشئه وجودی نشئه ظاهره ملکیه دنیویه که انسان است و نشئه ملکوتیه از عالم دیگر است. سپس مقاله درصدد بیان شروط اصیل هنرمند معنوی است. در این بخش، حفظ طائرخیال، اولین شرط برای هنرمند مفروض است؛ چرا که این خیال چونان مرغی است که پرواز بسیار دارد، به طوری که هر آنی به شاخی می آویزد. راه این تحفظ، به صفای باطن است و حکمت و شهود از شرائط دیگر آن است که بر اثر تسلط بر قوای شهویه و آلات التذاذیه که در واقع با نشئه خاکی او عجین است و جدایی از آن ممکن نیست به دست آید و این به تعلیم نیست. اگر هنرمند به مقام شهود رسید. اشتیاق به پرواز دارد و از مجلس ظلمانی و غُل و زنجیر دنیوی دلتنگ است. چاشنی این سیر، توجه به مراتب حق است که هنرمند با تسلط بر هواهای نفسانی، خود را در این سه مقام حاضر می داند. معارف الهیه و اخلاق فاضله و اعمال صالحه. و هنرمندی که در او حق به هیچ یک از مراتب جلوه نکند، حقیقت هرگز در آثارش منکشف نمی شود هنرمندی که ولادت ثانویه که ولادت انسانیه است برای او رخ ندهد، چگونه می تواند مصّور باشد و اثر هنری و آشکارگی حقیقت را در آثارش متجلی کند. هنرمند معنوی از شنیدن آوای هستی محروم نمی ماند که این، بخش
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 309
دیگری از مقاله است. ملاکاتی که هنرمند را از غیر آن جدا می کنند، در واقع این بخش موانع کار اوست. او باید علاقه به حق را بر علایق مادی ترجیح دهد و از این دام رهایی یابد. این علایق به مصداق «اخلد الی الارض»، انسان هنرمند را میخکوب کرده، اندیشه و نگاه او را ناقص می کند و مانند بعضی از حواریّون حضرت عیسی(ع)، زشتی را رویت می کند. هنرمند باید غرض ورزی نکند؛ چرا که کوله بار اخلاص به دوش دارد. بخش آخر در نشئات سه گانه مردمان است. نشئه آخرت که هنرمند به دیده بصیرت به آن نگاه می کند و با تطهیر قلب و تأویل علوم و دوری از تزلزل و وسوسه هفت شهر عشق را پشت سر می گذارد و از دو نشئه به برزخ و دنیا، چون ابزاری استفاده می برد به طوری که جسم او ناکام نماند. وقتی او به درک «هو معکم» رسید، انسانی کامل و عارف می شود و در واقع، مرد میدان هنر و مظهر اسم جامع و مرآت تجلی اسم اعظم می شود.
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 310