فضایل اخلاقی از دیدگاه حضرت امام خمینی
سید امیر رضا خورسند
این مقاله که به بررسی فضایل اخلاقی از نظر امام راحل می پردازد، در ده فصل سامان یافته است.
فصل اول؛ شکر
حضرت امام (ره) شکر را سه گونه می دانند:
شکر قلب و آن تصور نعمت است؛ و شکر به زبان و آن حمد و ثنای منعم است و شکر به سایر اعضا و آن مکافات نعمت است به قدر استحقاق آن و در ادامه، آثار شکر را این گونه بیان می نمایند: آثار قلبی شکر، خضوع و خشوع و محبت و خشیت و. . . اثر زبانی، مثل ثنا و مدح و حمد و از آثار در اعمال، اطاعت از منعم و رضایت او و از دیگر آثار شکر، افزونی نعمت را متذکر می شوند .
فصل دوم؛ ذکر
امام (ره) در این موضوع می فرماید: توجه به او را از یاد نبرید، توجه به او منشاء همه خیرات است برای دنیای شما، برای آخرت شما؛ به ذکر خدا مطمئن می شود قلب ها .
فصل سوم؛ اخلاص
امام(ره) در «شرح چهل حدیث» و از لسان صاحب «غرائب البیان» در تعریف اخلاص چنین می گوید: مخلصان آنها هستند که عبادت خدا کنند به طوری که نبینند خود را در عبودیت او و نه عالم و اهل آن را، و تجاوز
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 306
نکنند از حد عبودیت در مشاهدۀ ربوبیت. و حضرت حق ـ جل و علا ـ در جواب حضرت جبرئیل امین می فرماید: اخلاص سرّی است که در دل محبوب خود قرار می دهم.
فصل چهارم؛ توکل
از منظر حضرت امام (ره)، مردم به سه قسمت تقسیم می شوند:
کسانی که فقط لفظاً خود را دارای مقام توکل می دانند و. . . اشخاصی هستند که در مقام عقل، توکل به حق دارند، اما هنوز به مرتبۀ ایمان نرسیده اند. کسانی که تصرف حق را در موجودات، به قلب رسانده و قلوب آنها ایمان آورده به این که مقدر امور، حق تعالی و سلطان و مالک اشیا اوست. . . . این ها صاحب مقام توکل هستند.
فصل پنجم؛ خوف و رجا
خوف یا ممدوح است و یا مذموم. خوف ممدوح و پسندیده، خوف از خدا و عظمت باری تعالی و از ارتکاب گناه است. . . و خوف مذموم، نتیجۀ صفت جبن و بزدلی است. در برابر ایمنی از مکر خداوند، خوف از خداست، که بر سه قسم است:
خوف بنده از عظمت جلال و کبریای خداوند، که آن را خشیت می گویند؛ خوف بنده از اعمال زشتی که قبلاً انجام داده و گناهانی که مرتکب شده است؛ خوف از هر دو؛ یعنی هم از عظمت جلال حق و هم از معاصی. رجا ضد یأس از رحمت خدا و همان امیدواری است.
فصل ششم؛تواضع
امام خمینی ضمن اشاره به فرق میان تواضع حقیقی و تملق و چاپلوسی، بیان می دارند: یک وقت، خُلق تواضع انسان را دعوت به احترام و فروتنی می کند، غنی باشد یا فقیر، مطمح نظر باشد یا نباشد؛ یعنی تواضع او بی آلایش است، روح او پاک وپاکیزه است، جاه و شرف مجامع قلب او را به خود جذب نکرده؛ این تواضع برای فقرا خوب است، برای اغنیا هم
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 307
خوب است.
فصل هفتم؛ صبر
صبر که عبارتست از نگهداری نفس از بی تابی نزد مکروه و یا شکایات بر جزع مستور، بر چند قسم است:
صبر بر معصیت که انسان چون به معصیتی دعوت شود، به صبر و شکیبایی از لذت آن بگذرد؛ صبر بر عبادت که انسان در نماز و طاعت عجول نباشد و صبر بر بلا که در بلیّات، جزع و فزع از درد و غم واندوه نکند.
فصل هشتم؛ عفت
عفت عبارتست از اطاعت قوّه شهوانی از قوّه عاقله و سرکشی نکردن از امر و نهی آن تا صاحب آن از بندگی هوی و هوس رهایی یابد.
فصل نهم؛ غنا
امام(ره) ضمن بیان این نکته که غنا از اوصاف کمالیه نفس است، اظهار می دارد کسانی که غنای نفسانی ندارند، به داشتن مال و منال و ثروت، حرص و آزشان افزون گردد و نیازمندتر گردند و. . . .
فصل دهم؛ علم
حضرت امام (ره) در «شرح چهل حدیث» می فرمایند: نور علم، خشیت و خوف آورد و صاحب آن با آن که اقبال به شأن خود در صلاح نفس دارد، از خوف مرجع و معاد، آرام نگیرد و اصلاح خود را از خدا طلب کند و از اشتغال به غیر حق بیمناک باشد و. . . .
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 308