وحیانیت و عقلانیت عرفان از دیدگاه امام
حجة الاسلام و المسلمین دکتر احمد بهشتی
در این مقاله ابتدا به عقلانیت عرفانی پرداخته شده و آمده است: برخی چنین می پندارند که عرفان گریز گاهی است برای آنهایی که می خواهند از عقل دور شوند و در پناه آن به شطح وخلسه روی آورند. تا آنجا که به طنز گفته اند: هرکس فلسفه نفهمید، عارف و هرکس اصول نفهمید، اخباری می شود، و از امام نقل می کند که: تفکر، مفتاح ابواب معارف و کلید خزائن کمالات و علوم است و مقدمه لازم حتیمه سلوک انسانیت است، و با اشاره به اینکه اگر فیلسوف، تفکر را بی نیاز از عرفان و عرفان را بی نیاز از تفکر می دید. جهان اسلام در همان حکمت بحثی مشاء یا تصوّف گریزان از تعقل، در جا می زد و این همه نوآوری تحقق نمی یافت، می نویسد: عرفان؛ با عقلانیت ارتباطی تنگاتنگ دارد، باید یافته ای صحیح و دقیق عقلانی از راه مجاهدت به قلب برسد و اگر نرسد، فایده و اثر آن ناچیز یا هیچ است.
نویسنده در بخش مربوطه به وحیانیت عرفان می نویسد: اگر برخی عرفان را بیگانه از عقل و هماهنگ با وهمیات و شطحیات پنداشته اند، گروهی هم آموزه های قرآنی و عرفانی را بیگانه از یکدیگر می پندارند. و با اشاره به غلط بودن این نظریه، از امام نقل می کند که قرآن کریم، مرکز همه عرفان و مبدا همه معرفتهاست.
در ادامه نگارنده به ظاهر و باطن داشتن قرآن می پردازد و با بیان اینکه ظاهر و باطن داشتن قرآن ساخته باطنیان نیست، بلکه واقعیتی است که خود قرآن و روایات ائمه معصومین آن را تأیید می کند، برخی از آیات و
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 201
روایاتی که دلالت بر این مطلب دارند را نقل می کند.
در بخش دیگری از مقاله با تصریح به قابل نقد بودن هر گونه تفسیری آمده است: تفسیر عرفانی- که سیر مفسر از ظاهر به باطن و از باطن به بواطن است- نباید به عنوان یک برداشت قطعی و غیر قابل نقد تلقی شود، اگر این گونه باشد، راه تحقیق بسته می شود و توهمات و تخیلات، همچون سراب، چهره آب را می پوشاند و ما را از رسیدن به باطن قرآن باز می دارد.
نویسنده در بخش پایانی مقاله، با نقل پانزده مورد از نقدهای تفسیری حضرت امام نسبت به تفسیر عرفانی ابن عربی، چنین نتیجه می گیرد که:
اوّل، نشان می دهد که مسائل عرفانی ریشه قرآنی دارند.
دوّم، قدرت استدلال حضرت امام را نمایان می کند.
سوّم، مرز میان عرفانی شیعی و غیر آن را تبیین می نماید.
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 202