وحیانیت و عقلانیت عرفان از دیدگاه امام

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏‏وحیانیت و عقلانیت عرفان از دیدگاه امام‏

‏‏حجة الاسلام و المسلمین دکتر احمد بهشتی‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏در این مقاله ابتدا به عقلانیت عرفانی پرداخته شده و آمده است: برخی‏‎ ‎‏چنین می پندارند که عرفان گریز گاهی است برای آنهایی که می خواهند از‏‎ ‎‏عقل دور شوند و در پناه آن به شطح وخلسه روی آورند. تا آنجا که به طنز‏‎ ‎‏گفته اند: هرکس فلسفه نفهمید، عارف و هرکس اصول نفهمید، اخباری می‏‎ ‎‏شود، و از امام نقل می کند که: تفکر، مفتاح ابواب معارف و کلید خزائن‏‎ ‎‏کمالات و علوم است و مقدمه لازم حتیمه سلوک انسانیت است، و با اشاره‏‎ ‎‏به اینکه اگر فیلسوف، تفکر را بی نیاز از عرفان و عرفان را بی نیاز از تفکر‏‎ ‎‏می دید. جهان اسلام در همان حکمت بحثی مشاء یا تصوّف گریزان از‏‎ ‎‏تعقل، در جا می زد و این همه نوآوری تحقق نمی یافت، می نویسد: عرفان؛‏‎ ‎‏با عقلانیت ارتباطی تنگاتنگ دارد، باید یافته ای صحیح و دقیق عقلانی از‏‎ ‎‏راه مجاهدت به قلب برسد و اگر نرسد، فایده و اثر آن ناچیز یا هیچ است.‏

‏‏نویسنده در بخش مربوطه به وحیانیت عرفان می نویسد: اگر برخی‏‎ ‎‏عرفان را بیگانه از عقل و هماهنگ با وهمیات و شطحیات پنداشته اند،‏‎ ‎‏گروهی هم آموزه های قرآنی و عرفانی را بیگانه از یکدیگر می پندارند. و با‏‎ ‎‏اشاره به غلط بودن این نظریه، از امام نقل می کند که قرآن کریم، مرکز همه‏‎ ‎‏عرفان و مبدا همه معرفتهاست.‏

‏‏در ادامه نگارنده به ظاهر و باطن داشتن قرآن می پردازد و با بیان اینکه‏‎ ‎‏ظاهر و باطن داشتن قرآن ساخته باطنیان نیست، بلکه واقعیتی است که‏‎ ‎‏خود قرآن و روایات ائمه معصومین آن را تأیید می کند، برخی از آیات و‏‎ ‎
‏‎

‏‏در بخش دیگری از مقاله با تصریح به قابل نقد بودن هر گونه تفسیری‏‎ ‎‏آمده است: تفسیر عرفانی- که سیر مفسر از ظاهر به باطن و از باطن به‏‎ ‎‏بواطن است- نباید به عنوان یک برداشت قطعی و غیر قابل نقد تلقی شود،‏‎ ‎‏اگر این گونه باشد، راه تحقیق بسته می شود و توهمات و تخیلات، همچون‏‎ ‎‏سراب، چهره آب را می پوشاند و ما را از رسیدن به باطن قرآن باز می دارد.‏

‏‏نویسنده در بخش پایانی مقاله، با نقل پانزده مورد از نقدهای تفسیری‏‎ ‎‏حضرت امام نسبت به تفسیر عرفانی ابن عربی، چنین نتیجه می گیرد که:‏

‏‏اوّل، نشان می دهد که مسائل عرفانی ریشه قرآنی دارند.‏

‏‏دوّم، قدرت استدلال حضرت امام را نمایان می کند.‏

‏‏سوّم، مرز میان عرفانی شیعی و غیر آن را تبیین می نماید.‏

‏‏ ‏

‏‎ ‎

‏‎