مراتب وجود و وجود حق از دیدگاه امام

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏  ‏‏مراتب وجود و وجود حق از دیدگاه امام‏

‏‏احمد سعادت‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏در این مقاله به شناخت ذات حق اسماء و صفات باری تعالی مراتب و‏‎ ‎‏جایگاه و ویژگی های آنها، سلسله مدارج وجود، ربط بین وحدت و کثرت‏‎ ‎‏و در یک کلام به هستی شناسی عرفانی از دیدگاه امام پرداخته شده است.‏

‏‏در آغاز، جواز شناخت ذات حق مورد بحث واقع شده و با عنایت به‏‎ ‎‏ادله و استدلال هر دو جانب به این نتیجه انجامیده که منع تفکر در ذات حق‏‎ ‎‏یا به دلیل استحالة درک حقیقت و کنه ذات حق است، و یا به دلیل‏‎ ‎‏محدودیت و عدم قدرت غیر اهل نظر؛ اما شناخت اسماء و صفات الهی و‏‎ ‎‏تفکر در آن نه تنها جایز، بلکه افضل تفکر و اشرف اندیشه به حساب‏‎ ‎‏می آید و شناخت حق از طریق اسما و اوصاف هدف ارسال رسل و غایت‏‎ ‎‏آمال انبیاء و عرفا است.‏

‏‏در بخشی از  این مقاله مقام ذات الهی با ویژگی عدم سنخیت و تباین با‏‎ ‎‏موجودات با ذات مقدس خداوند در فلسفه فلوطین تشبیه شده است که‏‎ ‎‏در نظر فلوطین خداوند برتر از وجود در موجد آن صورت مطلق، فعل تام،‏‎ ‎‏قوه فعاله، احد و خیر محض معرفی شده و ذات حق در مرتبه غیب‏‎ ‎‏الغیوبی تقریبا شبیه به آن دیدگاه بیان شده است که ذاتی است. مستکن و‏‎ ‎‏مستجن در غیب و کنز خفی و متغایر و متباین با موجودات می باشد گر چه‏‎ ‎‏با این شباهت ها با توجه به سخن امام که ذات حق را حقیقت وجود و‏‎ ‎‏صِرف  الوجود می شمارد، با سخن فلوطین که آن را برتر از وجود به‏‎ ‎‏حساب می آورد تفاوتهایی نیز دارد. سنخیت در نزد فلاسفه مورد ارزیابی‏‎ ‎‏واقع شده و با سخن امام(ره) که، ذات حق را مباین با موجودات می شمارد‏‎ ‎
‏‎

‏‏در بخش دیگر عینیت ذات و صفات حق با توجه به اصالت وجود و‏‎ ‎‏بساطت آن، اثبات گردیده و توحید واقعی به قول عینیت ذات و صفات‏‎ ‎‏معرفی گردیده است. اسماء و صفات الهی دارای دو مقام ذاتیه و فعلیه اند‏‎ ‎‏که درمقام اولی اسما با ذات وحدت دارند و بسط محض اند و مقام دوم‏‎ ‎‏مرتبه ظهور و تجلی است کلیه تقسیمات حکما و متألهان خلط بین مصداق‏‎ ‎‏و مفهوم است و غیبت و زیارت که آنان قائل شده آند هیچ کدام تام نیستند.‏

‏‏در بخشی  از این مقاله، هستی شناسی فلسفه و هستی شناسی عرفانی،‏‎ ‎‏مورد مقایسه واقع شده و با نموداری نشان داده شده است. و در پایان‏‎ ‎‏وحدت و کثرت و ربط بین این دو مقوله، که از مباحث بسیار مهم و‏‎ ‎‏کاربردی در این گفتار بود جداگانه مورد بررسی واقع شده است. اقوال  در‏‎ ‎‏این زمینه در سه نظریه: وحدت وجود، کثرت وجود و تشکیک وجود ابراز‏‎ ‎‏گردیده اند. نظریۀ نخست تفسیر و تقریرات مختلف از آن صورت گرفته و‏‎ ‎‏تقریبا می توان گفت جوهرۀ آن را وحدت و نفی کثرت در وجود تشکیل‏‎ ‎‏می دهد. نظریۀ دوم کثرت را قائل شده و سنخیت و اشتراک بین موجودات‏‎ ‎‏را انکار می نماید و قول سوم وحدت در کثرت و کثرت در وحدت را‏‎ ‎‏می پذیرد و برای هر کدام ادله ای اقامه می کنند و طرف مقابل را نفی‏‎ ‎‏می نمایند. دیدگاه حضرت امام که وحدت شخصیه وجود می باشد، مبتنی‏‎ ‎‏بر اشتراک معنی و و تشکیک وجود است و ما برای فهم این نظر بیشتر‏‎ ‎‏سخن را بسط داده و وحدت وجود را با اسمتداد از برخی از اساتید به‏‎ ‎‏وحدت وجود فلسفی و وحدت وجود عرفانی تقسیم نمودیم. اولی‏‎ ‎‏تحلیلی ، منطقی و پخته معرفی گردیده که ناظر به تمام انتقادات و مشکلات‏‎ ‎‏است و دومی خام و نپخته لقب یافت که دارای اشکالات فراوان است و‏‎ ‎‏نظر حضرت امام را وحدت وجود پخته و ناظر به کلیه اشکالات مطرح‏‎ ‎‏شده است.‏

‏‏ ‏

‏‎ ‎

‏‎