تشابه های اندیشۀ اخلاقی امام با افلاطون
حجة الاسلام دکتر محمد نصر اصفهانی
با این که بیش از 2300 سال میان افلاطون و امام خمینی فاصله است، ولی مشابهت های بسیاری بین نگرش های اخلاقی ایشان و افلاطون مشاهده می شود. نویسنده با اشاره به اینکه اندیشه اخلاقی یونانی افلاطون، از طریق ترجمه آثار او در عصر ترجمه، وارد فرهنگ اسلامی، از طریق علمای اخلاق همچون ابولحسن عامری نیشابوری، ابن مسکویه، خواجه نصیر طوسی، محمد غزالی، فیض کاشانی مهدی و احمد نراقی شده است، این نوشتار در صدد بیان مشابهت های نظری دیدگاه های حضرت امام با افلاطون است.
نویسنده، با اشاره به قوای سه گانه نفس و اصالت روح از نظر افلاطون و قبول آن از سوی علمای اخلاق اسلامی می نویسد: نگرش امام خمینی مشابهت بسیاری؛ با میراث یونانی دارد، ایشان قوای سه گانه افلاطون را در باطن نفس پذیرفته اند و مهم ترین قوای انسان را چنین عنوان می کنند: سه قوه است و آن، واهمه و غضبیه و شهویه است... این سه قوه سرچشمه تمام ملکات حسنه و سیۀ و منشا تمام صور غیبیه ملکوتیه است.
در بخش دیگری از مقاله تحت عنوان نظریۀ اخلاقی، اخلاق افلاطون مبنی بر جست و جوی سعادت معرفی شده، آمده است: وقتی نفس آدمی در حالتی است که باید باشد، در آن صورت انسان نیکبخت و سعادتمند است. و این دیدگاه با کمی تفاوت مورد پذیریش علمای اخلاق
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 171
مسلمان نیز قرار گرفته است که حضرت امام از جمله آنان است، نگارنده در ادامه می گوید: افلاطون انسان را مرکب از دو قوۀ متمایز عقل و نفس می داند که نتیجه پیروی از عقل فضایل انسانی است. و فضایل انسانی از نظر افلاطون عبارت از حکمت، شجاعت، اعتدال و عدالت است که حضرت امام نیز به تبع علمای اخلاق همین چهار فضیلت را تلقی به قبول کرده است.
در بخش پایانی مقاله، با تقسیم اخلاق فلسفی به سه مکتب «فضیلت گرای»، «وظیفه گرای» و «غایت گرا» و تصریح به اینکه اخلاق افلاطونی آشکارا فضیلت گراست آمده است: انسان برای رسیدن به خیر اعلی، حتی الامکان باید خود را شبیه خدا گرداند چنانچه افلاطون می گوید: هر کس بخواهد محبوب خدا باشد باید تا آنجا که ممکن است شبیه او شود و چنان باشد که اوست.
نویسنده، در ادامه می گوید: اگر چه بحث عبادت و لقاء الله از نظر حضرت امام، درکتاب چهل حدیث شباهت بسیاری به نگرش افلاطون دارد، چرا که امام اول شرط تحقیق سیر الی الله و تقرب و تشبه به خدا را خروج از بیت نفس و فردی و خودخواهی تلقی می کند، ولی به نظر نمی رسد، نه ایشان و نه دیگر علمای مسلمان، در این زمنیه ها به افلاطون مراجعه کرده باشند؛ به دلیل اینکه معارف قرآنی در این خصوص چنان قوی و مستحکم است که اصولاً با دانسته های افلاطون قابل مقایسه نیست.
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 172