اسفار اربعه از منظر امام خمینی و یا سفرهای معنوی و سلوک عرفانی حجت الاسلام والمسلمین دکتر جعفر شاه نظری
نویسنده در این مقاله می کوشد با بررسی سلوک عرفانی در سفرهای چهارگانه از منظر امام و تطبیق آن با دیگر انظار و آرای عرفا بپردازد.
حضرت امام خمینی در تبیین این چهار سفر معنوی دیدگاهی را ارائه داده اند که با انظار دیگر عارفان تفاوت دارد. سفر اول، از نظر امام خمینی(ره) عبارت است از: خلق به حق مقید، نه حق مطلق به این طریق که سالک حجاب هایی را که جنبه یلی الخلقی دارد از میان بر می دارد و جمال حضرت حق را به واسطه ظهور فعلی حضرت حق در عالم وجود مشاهده می کند و این ظهور فعلی در حقیقت ذات است در مراتب هستی و این همان جنبه یلی الخلقی است.
سفر دوم، سالک فی الله از نظر امام خمینی در این سفر سیر از حق مقید وجه حق به حق مطلق دارد در این سفر هویات و جودیه در نزد سالک مضمحل گشته و تعینات خلقی به طور کلی در نظر او مستهلک می شود و یا ظهور وحدت تام، قیامت کبری برای او برپا می گردد، و حق تعالی به مقام واحدیت برای او تجلی می کند، در اینجاست که اگر سالک از انانیت او چیزی باقی مانده باشد شیطانی که در جان اوست به صفت ربوبیت ظهور و شطح از او می زند.
سفر سوم، از منظر امام خمینی عبارت است از، سفر از حق، یعنی سفر حضرت احدیت جمعی به حضرت اعیان ثابته در این سفر حقایق اشیاء و کمالات آنان و کیفیت ترقی آنان به مقام نخستین شان و بازگشت آنان به وطن اصلی شان برای اومنکشف می گردد و در این سفر است نمی تواند
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 144
پیامبر باشد و حق تشریع ندارد، زیرا هنوز به سوی خلق در نشأت عینی باز نگشته است. برخلاف نظر سایر عارفان که سفر سوم را از حق به سوی خلق دانسته و سلوک را در مراتب افعال می دانند و سالک در عوالم جبروت، ملکوت، و ناسوت مسافرت می کند و نصیبی از نبوت برای او حاصل می شود، ولی مقام تشریع برای او نیست، اما وفق نظر امام خمینی(ره) سفر سوم سیر از خلق به خلق، به واسطه حق است، یعنی سالک از حضرت احدیت جمعیه و ذات مطلق و جامع جمیع کمالات که تمام اسما و صفات در آن مستهلک است و به سوی حضرت اعیان ثابته سیر می کند.
سفر چهارم، از نظر امام خمینی عبارت است از: سفر از خلقی که همان حق است، یعنی از حضرت اعیان ثانیه به سوی خلق، یعنی به سوی اعیان خارجی به وسیله حق، یعنی به وجود حقانی خودش در حالی که در همه چیز جمال حق را مشاهده می کند و مقاماتی را که اعیان خارجی در نشئت علمی دارد می شناسد و از کیفیت وصول آنها به وطن اصلی شان آگاه است در این سفر است که دین و شریعت و احکام ظاهری بدنی و احکام باطنی قلبی جعل می کند بر خلاف نظر دیگر عارفان که سفر چهارم را سفر از خلق به سوی خلق به وسیله حق می دانند و سالک مخلوقات و آثار و لوازم آنها را مشاهده می کند و سودها و زیان آنها را می داند و موانع سیر را می شناسد، پس طبق این نظر، سیر سالک در مخلوقات است، لیکن سیر به وسیله حق است، اما بنا بر نظرامام خمینی، سیر از خلقی که همان حق است، یعنی اعیان ثابته به سوی خلق و اعیان خارجی است و این سیر به وسیله حق است چرا که سالک در همه چیز جمال حق را مشاهده می کند و بازگشت سالک به سوی خلق به وجود الهی است. در پایان مقاله نیز به انظار عارفان و حکیمان در بیان اسفار معنوی اشارتی رفته است.
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 145