اخلاق شهروندی از نگاه امام خمینی (ره)

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏  ‏‏اخلاق شهروندی از نگاه امام خمینی‏

‏‏سید محمد عیسی نژاد‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏شهروند مفهومی است که بیانگر هویت جدید اجتماعی آدمیان است که‏‎ ‎‏در اثر فرهنگ مدرن غرب به وجود آمده است. در سابق هویت آدمیان و‏‎ ‎‏جوامع بشری بر اساس دین، زبان، جغرافیای مکانیِ افراد، تعیین و‏‎ ‎‏مشخص می شد و از آن به «هویتهای بنیادین»، یاد می شود.‏

‏‏با ظهور عصر روشنگری و مفاهیمی نو چون: حقوق فطری، مفهوم‏‎ ‎‏بشریت و تلقی جدید از پیشرفت، انسان وارد مرحله جدیدی از تاریخ شد‏‎ ‎‏و تلقی جدیدی از هویت اجتماعی انسان شکل گرفت و مورد عمل قرار‏‎ ‎‏گرفت. این هویت جدید، امور قرار دادی و بر اساس مدل جدید ملت ـ‏‎ ‎‏دولت و در غالب دموکراسی تحقق یافت. انسانِ دارای هویت جدید،‏‎ ‎‏انسانی است سکولار و غیر دینی، نه الزما ضد دینی بدین معنی  که دین در‏‎ ‎‏زندگی سیاسی و اجتماعی او حضور چندانی ندارد، هنجارهای اجتماعی‏‎ ‎‏او برخاسته از سنت دینی نیست بلکه بر اساس فرهنگ سکولاری است که‏‎ ‎‏هویت خود را از آن گرفته است.‏

‏‏کلمه شهروند شامل کلیه افراد یک جامعه است، اما در تمدن یونان‏‎ ‎‏شهروند به کسانی اطلاق می شد که صاحب ملک و دارایی بود و غیر آن‏‎ ‎‏رعایا اطلاق می شد. طبق این قرار داد، یک شهروند در قبال تحویل قسمتی‏‎ ‎‏از حقوق شهروندی خود به دولت، دولت متعهد می شود از آزادی سیاسی‏‎ ‎‏و اجتماعی شهروندان محافظت کند، یعنی نگهبان و حافظ منافع فردی‏‎ ‎‏شهروندان باشد و در حوزه خصوصی شهروندان حق دخالت ندارد.‏

‏‏دیدگاههای امام خمینی(ره)درباره مفهوم شهروندی را می توان به‏‎ ‎

‏
‏‎

‏‏1 ـ  رویکرد اخلاقی و عرفانی امام به مسائل و مشکلات اجتماعی و‏‎ ‎‏سیاسی جوامع امروز است که حل این مشکلات و بحرانها را در مسایل‏‎ ‎‏اخلاقی و تربیتی آن جوامع می بیند.‏

‏‏2 ـ امام به نفی مطلق مدرنیته برنخاست بلکه به تلفیق آن با فرنگ‏‎ ‎‏اسلامی فکر می کرد و کوشید چنین مدلی را در انقلاب اسلامی و جمهوری‏‎ ‎‏اسلامی ارائه بدهد، چه این که جمهوریت، پارلمان و آزادی از جمله‏‎ ‎‏مقولات است که در بستر غرب به وجود آمده و در انقلاب اسلامی و نظام‏‎ ‎‏جمهوری اسلامی مورد پذیرش شد، و  قالب و مفاهیمی دینی به خود‏‎ ‎‏گرفت. به تعبیری برخی از روشنفکران، امام ایران را به تجربه  و تفکر‏‎ ‎‏پست مدرنی، از نوع بومی ـ  ایرانی رساند که در آن مظاهر غیر اخلاقی و‏‎ ‎‏انسانی غرب طرد شده، ضمن اینکه عناصر مترقی، مثبت و مفید آن مورد‏‎ ‎‏استفاده قرار گرفته است.‏

‏‏3 ـ  فقه شیعه، فقه فرد گرایانه است، امام تلاش زیادی کرد که تا این‏‎ ‎‏چهره انحصاری را در فقه بشکند در این راستا با طرح فقه حکومتی،‏‎ ‎‏مسایل و مباحثی در فقه مطرح ساخت یا زمینه طرح آن مسایل را به وجود‏‎ ‎‏آورد که نوید فقه اجتماعی و سیاسی را در فقه تشیع می داد، اما طرح این‏‎ ‎‏مباحث و مسایلی از آن دست به گونه ای نبود که حقوق اساسی افراد را‏‎ ‎‏فدای مصلحت جمعی اجتماع کند و منافع افراد آن جامعه، به پای مصلحت‏‎ ‎‏جمعی ذبح شود. بلکه با بیان صریح و روشن، از حقوق اساسی مردم در‏‎ ‎‏قبال دولت سخن می گفت. بنابراین، می توان از یک بستر و زمینه مناسبی که‏‎ ‎‏این مفهوم (شهروند) بتواند در آن فضای فکری وارد شود و مورد پذیرش‏‎ ‎‏قرار گیرد، سخن گفت و شاید امام یکی از معدود شخصیتهای فکری باشد‏‎ ‎‏که توانسته همچنین توفیقی را در عالم اندیشه به وجود آورد که متاسفانه‏‎ ‎‏آن چنان به نظر می رسد، تبیین و تحلیل نشده است.‏

‏‏ ‏

‏‎ ‎

‏‎