تفسیر انفسی یا تأویل عرفانی از منظر امام
حجة الاسلام والمسلمین یدالله یزدان پناه
نویسنده، مقاله خود را در سه بخش سامان داده است 1. تأویل چیست و چه نسبتی با تفسیر دارد؟
2. مبانی تأویل عرفانی کدام است؟
3. روش حاکم بر تأویل چه روشی است؟
در بخش نخست پس از بیان مفهوم لغوی تأویل که رسیدن به مفاد و مقصود کلام در هر سطح و ساحتی است، معنای اصطلاحی تأویل در میان فقیهان و اصولیان حمل کلام بر خلاف ظاهر و نزد فلاسفه و عرفاء فهم باطن کلام در مقابل تفسیر که فهم ظاهر کلام است معرفی شده است در ادامه نکاتی درباره تأویل از نظر عارفان مورد اشاره قرار گرفته که نفی تناقض میان ظاهر و باطن کلام، مکمل تفسیر ظاهری بودن تأویل، دست از ظاهر قرآن نکشیدن و تفسیر نفی و باطنی بودن تأویل که با تمسک به حدیث: ان القرآن ظهرا و بطنا و لبطنه بطنا و الی سبعین ابطن صورت می پذیرد از جمله آن نکات است.
در بخش دوم مقاله مبانی تأویل مورد بررسی واقع شده و طی آن با تمسک به آیات و روایات متعددی مبنای اول تأویل، دارای بطون متعدد بودن قرآن معرفی گردیده و در ضمن توضیح مبنا به اشکال برخی که گمان کرده اند کسی جز رسول خاتم(ص) و اهل بیت، حق تأویل قرآن را ندارند، چرا که «و مایعلم تأویله الا الله و الراسخون فی العلم» و راسخان در علم تنها این بزرگواران هستند، جواب داده شده است.
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 83
نویسنده، مبنای دوم را که رمز اصلی تأویل عرفانی و کلید عروج به ساحت تأویل قلمداد کرده است، روح یگانه معانی طولی و وضع الفاظ برای آن می داند و می نویسد: لفظ برای روح معنا و حقیقت واحد وضع شده است و در همه مراتب هستی به نحو حقیقت ـ نه مجازی ـ به کار می رود و با اشاره به اینکه درکلام آسمانی و سخنان انبیاء و اولیای معصوم واژه های گوناگون و فراوانی همچون: قلم، لوح، عرش، کرسی، ید، وجه، اسم الله، صلوات خداوند، نصرت پروردگار، رمی خداوند، کلمات الهی بودن مخلوقات، آب و استوار بودن عرش بر او، تکلم با حق، دین آن ذات پاک، لقای او و....به کار رفته است، از مراتب بالاتر هستی خبر می دهند و هرگز نمی توان در حد هستی مادّی، آن را تفسیر کرد، مطالبی را از عرفای اسلامی و حضرت امام در تأیید و توضیح مبنای دوم نقل می کند و در پایان بخش دوم با تخطئه کسانی که با تمسک به تأویل از عمل به دستورات شرع سرباز می زنند می نویسد: عرفا در عین پذیرش و تعبّد نسبت به دستورات شرع و عمل کردن به تکالیف الهی معتقدند که در این دستورات عمقها و بطن های طولی نهفته است و از آن به عنوان اسرار نماز، روزه، حج و مانند آن یاد می کنند.
نویسنده، در بخش پایانی مقاله «روش فنی» که در آن تلاش و پیگری صورت می گیرد تا با قرائن و شواهدی که به همراه متن است از ظاهر شریعت به باطن آن سفر شود و به لایه درونی و ژرف متن راهی باز گردد و روش الهامی«که طی آن عارف صحنه دل را از هر گونه آلودگی پاک می کند و گوش جان به کلام قدسی می سپارد. که در پی آن الهامات و کشفیاتی پیرامون متون شریعت، برای او فراهم می آید و با این روش به عمق اسرار متون دست می یابد، را به عنوان دو روش حاکم بر تأویل مطرح نموده و اضافه کرده است روش اول عمومی و قابل استفاده برای همگان است وروش دوم اختصاص و منحصر به صاحبان ذوق و کشف است.
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 84