عارفانه ها در دیوان امام
رضا بابایی
دیوان امام، در میان انبوه کتابهای اخلاقی، عرفانی، فقهی، اصولی، سیاسی و اجتماعی او حلقه ای است که از آن اگر چه گریز بود، اما کوهسار را بی چشمه و گلستان را بی نغمه چه خواهی کرد؟
به عقیده نویسنده، آنچه برانگیزاننده شعر در مردان بزرگی چون امام خمینی است همان سعی ایشان بر پوشاندن هیجانات تیز و بی دریغ است. اگر چه به نظر می آید که شعر، افشاگر درون آنان است، اما به واقع «عین اظهار سخن، پوشیدن است».وی در ادامه حافظانه های امام را این گونه تبیین می کند: که در میان همه دیوانهای غزل پارسی،مجموعه غزلیات حضرت امام از حیث مضامین و دست مایه های شعری ، بیش از همه به دیوان خواجه شیراز نزدیک و شبیه است و برای اثبات این ادعا برخی مضامین مشترک را نقل می کند.
در بخش دیگر مقاله تحت عنوان عارفانه ها در دیوان امام که عنوان اصلی مقاله هم همان است آمده: دیوان امام یکی از چندین مجموع شاعرانه است که صدف وار، گوهر عرفان را در آغوش دارند و آن را در خود چنان می پرورند که شایسته آویختن بر گوش حقیقت شود، نگارنده معتقد است که امام در دیوان غزلیاتش سرآن نداردکه درس عرفان بگوید و یا سفره رنگین حکمت را بگسترد، اما در میان همین عاشقانه سراییها، گه گاه نکته ای نغز نیز می گوید و آبی تازه بر روی عرفان می زند.
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 73
در بخش پایانی مقاله دو نکته عرفانی «وحدت» و «مخالفت با عقل سالاری» در دیوان امام مورد توجه واقع شده و در مورد وحدت آمده است: وحدت در عرفان، همان مقامی را دارد که توحید در میان عقاید دینی و مشهورترین اقسام وحدت که ظهور و بروز تام در دواوین عارفان دارد «وحدت شهود» و«وحدت وجود شخصی» است.
وحدت شهود را آسان می توان به تعریف و تصویر کشید، ولی چرخیدن در گرد وحدت وجود، در اندازه و جرئت این قلم نیست، نگارنده چندین بیت از اشعار امام را که به ماجرای وحدت اشاره دارد ذکر می کند که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
آن کیست که روی توبه هر کوی ندید
آوای تو در هر در و منزل نشنید
کو آن که سخن زهر که گفت از تو نگفت
آن کیست که از می وصالت نچشید
* * *
هر چه بوییم ز گلزار، گلستان وی است
عطر یار است که بوییده و بوییم همه
جز رخ یار جمالی و جمیلی نبود
در غم اوست که در گفت و مگوییم همه
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 74