دسته بندی مسائل اخلاقی
حجة الاسلام و المسلمین سید صمصام الدین قوامی
سابقه دسته بندی مسائل اخلاقی به ارسطو باز می گردد. تقسیم بندی بر اساس تنوع قوای نفسی و بر اساس مبادی نفسانی افعال و بر اساس متعلقات افعال اخلاقی، تقسیم بندی رایج در اندیشۀ ارسطو است. نوعی از فضایل که فضیلت عقلانی است مانند حکمت و فرزانگی از آن جهت که عقل در اساس و شالوده آن بسیار مهم است در برابر فضایل اخلاقی مانند شجاعت و عفت است. فضایل عقلانی از آموختن و تفکر حاصل می شود، ولی فضایل اخلاقی از عادت و ملکه حاصل می شود. ارسطو سه عامل را در فضیلت موثر می داند طبیعت، عادت یا ملکه و عقل؛ دانشمندان به پیروی از ارسطو و بعضا افلاطون از دیدگاه آنها تبعیت کرده اند، اما در میان متأخرین به ویژه حضرت امام خمینی مسائل اخلاقی با شیوه دیگر تقسیم بندی می شود. اگر از میان کتب منتشره اخلاقی ایشان به اربعین حدیث مراجعه کنیم و آن را ملاک تقسیم بندی قرار دهیم، به نکاتی نو خواهیم رسید این نظریات گاهی بر نظریه متقدمین قابل تطبیق است و گاهی از نوآوری حکایت می کند.
نظریه اعتدال که از ارسطو به بعد به اعتدال طلایی شهرت یافته هماهنگ با متاخرین از علماست. امام راحل، در شرح حدیث 24، این نظریه را پذیرفته و هماهنگی آن را با منبع عصمت اثبات می کند. امام در شرح حدیث اول خود، که جهاد اکبر است در فصل قوای باطنیه قوای ثلاثه
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 46
شهویه، غضبیه و واهمه را مربوط به موجود، در نشئه دوم، یعنی عالم متوسط بین العالمین می داند. با یک دقت نظر می توان سازماندهی اخلاق امام را بر اساس تثلیث فرض کرد. تقسیم علوم به آیه محکمه و فریضه عادله و سنت قائمه، که تطبیق با احادیث دارد. دوّم در همین اخلاق تقسیم مراتب نفس است و سوم تقسیم قوای نفس به شهویه و غضبیه و واهمه است که جایگاه این تثلیث در ضلع وسط از تثلیث دوم است که عالم باطن، یعنی عالم برزخ می باشد.
مجموعه آثار کنگره اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (ره) ـ جلد 15چکیده مقالات کنگرهصفحه 47