شرط ابتدایی

‏‏شرط ابتدایی‏

‏‏[سؤال 7014]‏‏ ‏ ‏ 3508‏

‏‏ ‏ ‏ بسمه تعالی ‏ ‏ 15 / 12 / 1360‏

‏‏بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران حضرت آیت الله‌ العظمی آقای خمینی، ادام الله‌‏‎ ‎‏ظله الشریف‏

‏‏1. چه می فرمایید در شروط ابتدایی، آیا الزام آور است یا نه؟‏

‏‏بسمه تعالی، الزام آور نیست.‏

‏
‏‎

‏‏بسمه تعالی، شرط درضمن عقد جایز، مادام که عقد فسخ نشده لازم العمل است، ولی شرط‏‎ ‎‏عدم عزل وکیل یا لزوم عقد وکالت در ضمن آن نافذ نیست.‏

‏‏3. اگر معامله ای مبنی بر امری بوده، ولی در ضمن عقد ذکر نشود، آیا مراعات این امر لازم است و در‏‎ ‎‏صورت تخلف چه صورتی دارد؟ ‏

‏‏بسمه تعالی، شرط بنایی حکم شرط مذکور در عقد را دارد و تخلف جایز نیست و موجب خیار‏‎ ‎‏است. ‏

‏‏4. آیا شرط نتیجه صحیح است؟ مثل این که در ضمن معامله شرط می شود که اگر این گونه عمل کردی‏‎ ‎‏فلان مبلغ بدهکار باشی و یا طلبی که داری ساقط باشد؟ ‏

‏‏بسمه تعالی، شرط نتیجه در مواردی که حصول نتیجه سبب خاص نمی خواهد صحیح است و‏‎ ‎‏صحت شرط در دو مثال مذکور بعید نیست.‏

‏‏5. طبق رسم جدیدی که در همه کشورها متداول است تجارتخانه یا شرکت یا مؤسسه ای را در دفاتر‏‎ ‎‏مخصوص دولت ثبت می کنند و شخصیت حقوقی می نامند و می دانند و در نتیجه سندها و چک ها و‏‎ ‎‏اسناد خرید و فروش و معاملات را به نام این مؤسسه صادر کرده و آن را مالک و یا بدهکار می دانند آیا‏‎ ‎‏شرعاً این شخصیت های حقوقی معتبر است یا نه؟‏

‏‏بسمه تعالی، معتبر است.‏

‏‏6. دولت در ضمن ثبت این مؤسسات امتیازاتی برای آن ها قائل شده و ضمناً علیه آن ها شرط هایی نیز‏‎ ‎‏قرار می دهد. مثلاً، قید می کند: هر کس یا هر مؤسسه از این مقررات تخلف کند، این مقدار بدهد یا یک‏‎ ‎‏ماه زندانی شود. یا اگر کسی چند ماه یا چند سال حق خود را از این مؤسسه تعقیب نکرد، حق یا طلب‏‎ ‎‏او ساقط است. این شرط ها به نحو شرط فعل یا شرط نتیجه، الزام آور است یا نه؟‏

‏‏بسمه تعالی، ثبت مؤسسه و غیر آن و شخصیت حقوقی دادن به آن ها، قراری است عقلایی با‏‎ ‎‏آن ها و شرایط در ضمن آن، حکم شرط در ضمن عقود لازمه را دارد و شروط مذکورۀ در سؤال،‏‎ ‎‏نافذ است.‏

‏‏7. در شرکت های مشارالیه، شرط لزوم می کنند و انحلال آن را روی شرط خاص یا شرایطی یا به نظر‏‎ ‎‏دادگاه قرار می دهند و تصریح می کنند که ورشکستگی شرکت، غیر از ورشکستگی اشخاص شرکا‏‎ ‎‏باشد. آیا این شروط صحیح اند یا نه؟‏

‏
‏‎

‏‏8. شرکت و تجارت خانۀ رسمی ملزمند که دفتر یا دفاتر مخصوص داشته باشند که این دفاتر بر له و‏‎ ‎‏علیه متعاملین حجت باشد؟‏

‏‏بسمه تعالی، مانع ندارد.‏

‏‏9. مرور زمان که در یک روایت وارد است آیا به نظر حضرت عالی معمول به است یا نه؟ ‏

‏‏بسمه تعالی، مرور زمان اثری ندارد. ‏

‏‏10. اگر ضامن در ضمن ضمانت شرط کند که ذمۀ مضمون عنه هم مشغول باشد و یا مضمون عنه‏‎ ‎‏مسئولیت پرداخت داشته باشد، آیا صحیح است؟ ‏

‏‏بسمه تعالی، شرط مزبور صحیح نیست، ولی اگر ضامن با اذن مضمون عنه ضمانت کرده، بعد از‏‎ ‎‏ادا می تواند به او رجوع کند. ‏

‏‏11. ضامن شرط می کند که من ضامن می شوم، بدین گونه که اگر مضمون عنه نپرداخت من بپردازم.‏‎ ‎‏حال یا به طور واجب مشروط یا معلق، آیا این گونه ضمانت صحیح است؟‏

‏‏بسمه تعالی، صحیح نیست.‏

‏‏12. در حواله قید می کند که اگر محال علیه نداد، محیل بدهد. آیا صحیح است؟‏

‏‏بسمه تعالی، این شرط نافذ است. ‏

‏‏13. اگر دین وعده دار را حواله کرد و طرف، بدون ذکر اجل، حواله را قبول کرده، آیا دین مؤجّل حالّ‏‎ ‎‏می شود یا نه؟‏

‏‏بسمه تعالی، ذمۀ محال علیه به قبول حواله مشغول به دین می شود و باید فوراً ادا کند مگر‏‎ ‎‏این که شرط تأجیل نموده باشد. ‏

‏‏14. شخصی که خود را در معرض ورشکستگی می بیند؛ برای فرار از دیون مردم اموال خود را با‏‎ ‎‏مصالحه یا هبه یا بیع، از ملک خود خارج می کند. آیا این معاملات صحیح است؟ و بر فرض صحت،‏‎ ‎‏آیا طلب کارها یا حاکم، حق فسخ دارند یا نه؟‏

‏‏بسمه تعالی، در فرض مذکور، صحت معاملاتی که برای فرار از دیون انجام گرفته، محل اشکال‏‎ ‎‏است و حاکم شرع می تواند دخالت کند.‏

‏‏15. اگر عین مال فروشنده ای در اموال شخص مفلس موجود است حق دارد عین مال خود را بردارد و‏
‏‎

‏‏بسمه تعالی، خیار دارد و نمی توانند او را الزام کنند.‏

‏‏16. در صورت فوق، اگر خود ورشکسته، مال جدیدی پیدا کرده و بخواهد طلب فروشنده را بدهد، آیا‏‎ ‎‏باز هم فروشنده حق بردن عین مال خود را دارد یا نه؟ ‏

‏‏بسمه تعالی، حکم مسأله قبل را دارد. ‏

‏‏17. اگر تاجر ورشکسته قبل از صدور حکم افلاس، دکانی را اجاره کرده و مال الاجاره را نپرداخته، آیا‏‎ ‎‏صاحب دکان حق فسخ دارد یا نه؟ ‏

‏‏بسمه تعالی، محل اشکال است و احوط تخلّص به صلح است. ‏

‏‏18. تاجر ورشکسته قبل از صدور حکم افلاس، دکانی را اجاره کرده و همۀ وجه مال الاجاره را‏‎ ‎‏پرداخته است. پس از صدور حکم افلاس، تاجر نمی تواند تجارت کند؛ چون مالی در دست ندارد. با‏‎ ‎‏فرض این که در عقد اجاره، قید مباشرت شرط شده، آیا اجاره باطل می شود؟ و اگر باطل نباشد، غرما‏‎ ‎‏حق فسخ دارند یا نه؟ ‏

‏‏بسمه تعالی، اجاره باطل نمی شود. و با فرض اشتراط مباشرت، غرما حقی ندارند. ‏

‏‏19. اگر غرما دربار‏‏ۀ‏‏ ورشکسته ارفاق کردند و مال او را تقسیم نکردند و اجازه دادند که تجارت کند،‏‎ ‎‏ولی تاجر دوباره ورشکسته شد، آیا طلبکاران اخیر در اموال سابق با غرمای سابق سهیم می شوند یا نه؟‏‎ ‎‏بسمه تعالی، همۀ غرمای سابق و لاحق، در مال موجود حق دارند.‏

‏‏ ‏ ‏ عبدالکریم موسوی اردبیلی‏

‏‏[سؤال 7015]‏‏ ‏ ‏ 3509‏

‏‏ ‏ ‏ بسمه تعالی‏

‏‏محضر مبارک آیت الله‌ العظمی خمینی، دام ظله ‏

‏‏عرض می شود که از طرف دولت ماشینی می دهند برای دهی. و خریدار آن باید‏‎ ‎‏دارای شرایطی باشد و آن شرایط را افرادی باید تأیید کنند. مؤیدین می گویند: «اگر‏‎ ‎‏بخواهی شما را تأیید کنیم، باید مقداری پول به مسجد این ده کمک کنی». او قبول‏‎ ‎‏می کند و چک می دهد و آن ها او را تأیید می کنند و ماشین را از دولت تحویل می گیرند.‏
‏‎

‏‏والسلام علیکم ورحمة الله‌ وبرکاته‏

‏‏بسمه تعالی، پرداخت آن مانع ندارد؛ ولی لازم نیست.‏

‏‏[سؤال 7016]‏‏ ‏ ‏  ‏‏---->‏‏ ‏‏ 3489‏

‏‏2. هرگاه کسی به صورت ابتدایی نه به شکل ضمن العقد، تعهد فوق را بنماید؛ آیا‏‎ ‎‏باز هم ملزم به فروش می باشد؟‏

‏‏بسمه تعالی، شرط ابتدایی نافذ نیست و لزوم وفا ندارد.‏

‏‏[سؤال 7017]‏‏ ‏ ‏  ‏‏---->‏‏ ‏‏ 3489‏

‏‏3. هرگاه شرط کند به یکی از دو وجه فوق که هرگاه طبق تعهد ملک را در تاریخ‏‎ ‎‏معین به طرف نفروخت، مبلغی به عنوان خسارت یا وجه التزام، دادنی باشد. این تعهد‏‎ ‎‏الزام آور است یا خیر؟ و متعهدٌله حق وصول وجه فوق را دارد یا خیر؟ ‏

‏‏بسمه تعالی، اگر در ضمن عقد بوده الزام آور است و اگر ابتدایی بوده نافذ‏‎ ‎‏نیست.‏

‏‏[سؤال 7018]‏‏ ‏ ‏ 3510‏

‏‏ ‏ ‏ بسمه تعالی ‏ ‏ 4 / 11 / 1360‏

‏‏محضر مبارک رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران حضرت آیت الله‌ العظمی امام‏‎ ‎‏خمینی، مدّ ظله العالی‏

‏‏شرط ضمن عقد لازم که محلل حرام و محرم حلال نباشد و نیز بر خلاف مقتضی‏‎ ‎‏العقد نباشد، لازم الوفا است، ولی شرط ابتدایی، محل خلاف است. آیا نظر مبارک این‏‎ ‎‏است که شرط ابتدایی هم لازم الوفا است یا خیر؟‏

‏‏بسمه تعالی، شرط ابتدایی لزوم وفاء ندارد.‏

‏
‏‎

‏‏ ‏ ‏ بسمه تعالی ‏ ‏ 27 / 12 / 1361‏

‏‏محضر مبارک آیت الله‌ العظمی امام خمینی، دام ظله العالی لطف فرموده به سؤالات‏‎ ‎‏ذیل جواب مرحمت فرمایید:‏

‏‏1. در استفتائات آخر توضیح المسائل چنین آمده: «س 74. قراردادی که بین ارباب‏‎ ‎‏حاجت و دلال ها به نام قولنامه معمول است و مبلغی را معین می کند که هر یک از‏‎ ‎‏طرفین حاضر به معامله نشد، آن مبلغ را به دیگری بپردازد. آیا لازم الوفا است این گونه‏‎ ‎‏قراردادها یا نه؟ ج ـ لازم الوفا نیست...».‏

‏‏اما روی‏‏ۀ‏‏ قضایی در دادگستری با تکیه به ماد‏‏ۀ‏‏ ده قانون مدنی بر الزام به عمل به‏‎ ‎‏قرارداد و قولنامه بوده که با «اَلْمُؤمِنُونَ عِنْدَ شُرُوطِهِمْ» و «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» هم سازگار‏‎ ‎‏می باشد و هنوز هم فقهای شورای نگهبان اعلام بطلان ننموده اند. آیا مراد‏‎ ‎‏حضرت عالی بطلان قرارداد است من رأس؟ یا عدم وجوب وفا به مبلغی که به عنوان‏‎ ‎‏تخلف قرار می گذارند؟ ‏

‏‏بسمه تعالی، این مقاوله، معامله نیست و شرط ابتدایی است و نافذ نیست.‏‎ ‎‏معامله موضوع ندارد و شرط ابتدایی باطل است. ‏

‏‏[سؤال 7020]‏

‏‏2. آیا بر فرض عدم لزوم عمل به قرارداد، نظر مبارک بر لغو اطلاق قانون و اعلام‏‎ ‎‏بطلان رویه است؟ یا لغو محتاج به نظر فقهای شورای نگهبان است؟ چون بر حسب‏‎ ‎‏اصل چهار قانون اساسی خلاف موازین شرع ارزش قانونی ندارد. ‏

‏‏بسمه تعالی، نظر من آن بود که نوشتم و فقها هر یک مستقل در نظرند.‏

‏‏3. در تحریر الوسیله، ج 2، مسأله 7 از مسائل سرقفلی چنین آمده است: «لو شرط علی الموجر فی‏‎ ‎‏ضمن العقد: أن لا یوجر المحلّ من غیره ویؤجره منه سنویاً بالإجارة المتعارفة فی کل سنة؛ فله أخذ‏‎ ‎‏مقدار بعنوان السرقفلیة لإسقاط حقه أو لتخلیة المحل».‏

‏‏آیا با این شرط می شود مستأجر را بعد از انقضای مدت اجاره بدون جلب رضایت از محل کسب بیرون‏
‏‎

‏‏بسمه تعالی، شرط مذکور الزام آور است و با رفع امر به حاکم شرع، موجر را الزام می کند به‏‎ ‎‏عمل به آن و با امتناع، حاکم ولایت دارد که محل را با اجاره به نرخ روز به مستأجر واگذار کند.‏

‏‏ ‏ ‏ شورای عالی قضایی دادگستری جمهوری اسلامی ایران، یوسف صانعی‏

‏‎ ‎

‏‎