فصل در معنی فطرت است

‏‏فصل در معنی فطرت است ‏

‏‏بدان که مقصود از فطرت الله، که خدای تعالی مردم را بر آن مفطور فرموده، حالت و هیئتی است که خلق را بر آن قرار داده، که از لوازم وجود آنها و از چیزهایی است که در اصل خلقت خمیره آنها بر آن مخمّر شده است. و فطرتهای الهی، چنانچه پس از این معلوم شود، از الطافی است که خدای تعالی به آن اختصاص داده بنی الانسان را از بین جمیع مخلوقات، و دیگر موجودات یا اصلا دارای این گونه فطرتهایی که ذکر می شود نیستند، یا ناقص اند و حظ کمی از آن دارند.‏

‏‏و باید دانست که گرچه در این حدیث شریف و بعضی از احادیث دیگر‏‎[1]‎‏ «فطرت» را تفسیر به «توحید» فرمودند، ولی این از قبیل بیان مصداق است، یا تفسیر به اشرف اجزاء شی ء است، چنانچه نوعا تفاسیر وارده از اهل عصمت، سلام الله علیهم، از این قبیل است، و در هر وقت به مناسبت مقامی مصداقی مثلا ذکر شده و جاهل گمان تعارض کند. و دلیل بر آنکه در این مورد چنین است، آن است که در آیه شریفه «دین» را عبارت از فطرت الله دانسته، و دین شامل توحید و دیگر معارف شود. و در «صحیحه» عبد الله بن سنان‏‎[2]‎‏ تفسیر به «اسلام» شده. و در «حسنه» زراره‏‎[3]‎‏ تفسیر به «معرفت» شده. و در حدیث معروف کلّ مولود یولد علی الفطرة. در مقابل «تهوّد» و «تنصّر» و «تمجّس» ذکر شده‏‎[4]‎‏. و نیز حضرت ابی جعفر، علیه السلام، حدیث «فطرت» را در همین حسنه زراره به «معرفت» تفسیر فرموده است. پس، از این جمله معلوم شد که «فطرت» اختصاص به توحید ندارد، بلکه جمیع معارف حقه از اموری است که حقّ، تعالی شأنه، مفطور فرموده بندگان را بر آن.‏

‏‎ ‎

‏‎

• . اصول کافی ج 2، ص 12 و 13،« کتاب ایمان و کفر»،« باب فطرة الخلق علی التوحید»، حدیث 1 و 5. التوحید ص 328- 331، باب 53، احادیث 1 و 2 و 4- 8. تفسیر برهان. ج 3، ص 261- 263. ذیل آیه 30 سوره« روم».
• . عن عبد الله بن سنان، عن أبی عبد الله (ع) قال: سألته عن قول الله عزّ و جلّ: «فِطْرَتَ الله الّتی فَطَرَ الناسَ علیها» ما تلک الفطرة؟ قال: هی الإسلام. فطرهم الله حین أخذ میثاقهم علی التوحید، قال: «أ لست بربّکم» و فیه المؤمن و الکافر. (از عبد الله بن سنان از امام صادق (ع) روایت شده که گفت از ایشان درباره آیه «همان سرشت خدا که مردم را بر آن پدید آورد» پرسیدم که این «سرشت» چیست؟ فرمود: اسلام است. خداوند آن گاه که بر یکتا پرستی از آنان پیمان گرفت، پدیدشان آورد. گفت: «آیا پروردگار شما نیستم؟» و مؤمن و کافر هر دو در آن بودند.» اصول کافی، ج 2، ص 12، «کتاب الایمان و الکفر»، «باب فطرت خلق بر توحید»، حدیث 2.
• . عن زرارة، عن أبی جعفر (ع) قال سألته عن قول الله عز و جل: «حنفاءَ لله غَیْرَ مشرِکین به». قال: الحنیفیّة من الفطرة الّتی فطر الله الناس علیها، لا تبدیل لخلق الله. قال: فطرهم علی المعرفة به، ... و قال: قال رسول الله (ص): کلّ مولود یولد علی الفطرة. یعنی المعرفة بأنّ الله عزّ و جلّ خالقه. کذلک قوله: «و لئن سألتهم من خلق السماوات و الأرض لیقولنّ الله. (از زراره از امام باقر (ع) روایت شده است که گفت از ایشان درباره آیه «در حالی که برای خدا بر آیین اسلام استوارند و او را شریکی نمی گیرند» پرسیدم. فرمود: «اسلام از همان سرشتی است که خداوند مردم را با آن پدید آورد. در آفرینش خداوند هیچ دگرگونی نیست.» فرمود: «مردم را با شناخت خود پدید آورد ...» و فرمود: پیامبر خدا (ص) فرمود: «هر نوزادی با سرشت خدایی زاییده می شود، یعنی، با معرفت به اینکه خدای عز و جل آفریننده اوست. و همین گونه است آیه: «و اگر از آنها بپرسی که آسمان ها و زمین را که آفریده؟ خواهند گفت: خداوند.» اصول کافی، ج 2، ص 12 و 13، «کتاب ایمان و کفر»، «باب فطرت خلق بر توحید»، حدیث 4.
• . و قال (ص): کلّ مولد یولد علی فطرة حتّی یکون أبواه یهوّدانه و ینصرانه و یمجّسانه. (هر زاده شده ای بر فطرت توحید زاده است، پس والدین او او را یهودی یا نصرانی یا مجوس گردانند.» عوالی اللئالی، ج 1، ص 35، فصل چهارم، حدیث 18.