فصل در درجات صبر
بدان که از برای صبر، به حسب آنچه از احادیث شریفه معلوم می شود، درجاتی است، و اجر و ثواب آن به حسب درجات آن مختلف است. چنانچه در کافی شریف، سند به حضرت مولای متقیان، امیر مؤمنان، علیه السلام، رساند.
قال: قال رسول الله، صلّی الله علیه و آله، الصّبر ثلاثة: صبر عند المصیبة، و صبر علی الطّاعة، و صبر عن المعصیة. فمن صبر علی المصیبة حتّی یردّها بحسن عزائها، کتب الله لما ثلاثمائة درجة ما بین الدّرجة إلی الدّرجة، کما بین السّماء و الأرض. و من صبر علی الطّاعة، کتب الله له ستّمأة درجة ما بین الدّرجة إلی الدّرجة، کما بین تخوم الأرض إلی العرش. و من صبر عن المعصیة، کتب الله له تسعمائة درجة ما بین الدّرجة إلی الدّرجة، کما بین تخوم الأرض إلی منتهی العرش. «فرمود حضرت امیر، علیه السلام، که فرمود رسول خدا، صلّی الله علیه و آله: «صبر سه گونه است: صبر نزد مصیبت است، و صبر بر طاعت است، و صبر از معصیت. پس کسی که صبر کند بر مصیبت تا آنکه برگرداند مصیبت و شدت آن را به نیکویی عزای آن (یعنی با صبر جمیل شدت مصیبت را ردّ کند)، بنویسد خدا برای او سیصد درجه، ما بین هر درجه تا درجه مثل ما بین آسمان و زمین. و کسی که
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 265
صبر نماید بر اطاعت، بنویسد خدا از برای او ششصد درجه، میانه درجه تا درجه مثل میانه قعر زمین تا عرش. و کسی که صبر کند بر معصیت، بنویسد خداوند برای او نهصد درجه، میانه درجه تا درجه مثل میانه منتهای زمین تا منتهای عرش.» و از این حدیث شریف معلوم می شود که صبر بر معصیت افضل است از سایر مراتب صبر، چه که هم درجات آن بیشتر است، و هم سعه بین درجات بسیار زیادتر است. و نیز معلوم شود که سعه بهشت بیش از آن است که در اوهام ما محجوبین و مقیدین است. و آنچه در تحدید بهشت وارد است که عرضها کعرض السّموات و الأرض. شاید راجع به بهشت اعمال باشد. و اینکه در حدیث شریف است، بهشت اخلاق است، و میزان در بهشت اخلاق قوّت و کمال اراده است، و آن را محدود به حدی نباید کرد.
بعضی فرموده اند که اینجا مقصود ارتفاع است، و در آیه شریفه عرض. و تنافی نیست: ممکن است در عرض برابر و در ارتفاع مختلف باشند. و این بعید است. زیرا چنین نماید که مقصود از عرض میزان سعه باشد نه عرض مقابل طول.
چنانچه سماوات و ارض نیز عرض مقابل طول به معنای متفاهم عرفی و لغوی ندارند، گرچه عرض به معنای بعد ثانی به اصطلاح طبیعیین دارند، و کتاب الهی مشی بر طبق اصطلاح نمی فرماید.
و در کافی شریف سند به حضرت صادق، علیه السلام، رساند: قال: قال رسول الله، صلّی الله علیه و آله، سیأتی علی النّاس زمان لا ینال فیه الملک إلّا بالقتل و التّجبّر، و لا الغنی إلّا بالغصب و البخل، و لا المحبّة إلّا باستخراج الدّین و اتّباع الهوی. فمن أدرک ذلک الزّمان فصبر علی الفقر و هو یقدر علی الغنی و صبر علی البغضة و هو یقدر علی المحبّة و صبر علی الذلّ و هو یقدر علی العزّ، آتاه الله ثواب خمسین صدّیقا ممّن صدّق بی. «فرمود جناب صادق، علیه السلام، که فرمود رسول خدا، صلّی الله علیه و آله و سلم: «زود است که می آید بر مردم زمانی که رسیده نشود در آن سلطنت، مگر به کشتن و جور کردن، و نه بی نیازی، مگر به غصب نمودن و بخل ورزیدن، و نه محبت و جلب قلوب، مگر [به ] خروج از دین و متابعت هوای نفس. پس کسی که ادراک کند آن زمان را، پس صبر کند بر بیچیزی و حال آنکه توانا باشد بر توانگری، و
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 266
صبر کند بر بغضای مردم و حال آنکه او قادر باشد بر محبت و جلب آنها، و صبر کند بر ذلّت و حال آنکه توانا باشد بر عزت، بدهد او را خداوند ثواب پنجاه صدّیق از کسانی که تصدیق مرا کردند.» و قریب به این مضمون نیز حدیثی از جناب امیر المؤمنین، علیه السلام، وارد شده است. بالجمله، احادیث در این باب بسیار است، ما اکتفا نمودیم به همین چند حدیث شریف.
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 267