فصل در بیان درجات صبر اهل معرفت
بدان که تا این مقام آنچه ذکر شد، راجع به حال عامه و متوسطین بود، چنانچه در اوّل این فصول اشاره به آن نمودم که صبر را از مقامات متوسطین به شمار آوردند.
ولی از برای صبر درجات دیگری است که راجع به اهل سلوک و کمّل و اولیاست، چنانچه از آن «صبر فی الله» است. و آن ثبات در مجاهده است، و ترک مألوفات و مأنوسات، بلکه ترک خویشتن است در راه محبوب. و این راجع به اهل سلوک است.
و مرتبه دیگر «صبر مع الله» است. و آن راجع به اهل حضور و مشاهده جمال است در وقت خروج از جلباب بشریت، و تجرد از ملابس افعال و صفات، و متجلی شدن قلب به تجلیات اسماء و صفات، و توارد و اردات انس و هیبت، و حفظ نفس از تلوّنات و غیبت از مقام انس و شهود.
و درجه دیگر «صبر عن الله» است. و آن از درجات عشاق و مشتاقین است از اهل شهود و عیان، در صورتی که رجوع به عالم خود کنند و به عالم کثرت و صحو برگردند. و این اشقّ مراتب صبر و مشکلترین مقامات است. و به این مرتبه اشاره فرموده مولای سالکان و پیشوای کاملان و امیر مؤمنان، علیه السلام، در دعای شریف «کمیل»: و هبنی صبرت علی عذابک، فکیف أصبر علی فراقک: و روی أنّ شابّا من المحبّین سأل الشّبلی عن الصّبر فقال: أیّ الصّبر أشدّ؟
فقال: الصّبر لله. فقال: لا. فقال: الصّبر بالله. فقال: لا. فقال: الصّبر علی الله.
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 267
فقال: لا. فقال: الصّبر فی الله. فقال: لا. فقال: الصّبر مع الله. فقال: لا. فقال:
ویحک فأیّ؟ فقال: الصّبر عن الله. فشهق الشّبلی و خرّ مغشیّا علیه. و درجه دیگر «صبر بالله» است. و آن از برای اهل تمکین و استقامت است.
که بعد از حال صحو و بقاء بالله، و پس از تخلق به اخلاق الله، برای آنها رخ دهد. و از آن جز کمّل را نصیبی نیست. و چون از این مراتب ما را نصیبی و حظّی نمی باشد، از این جهت مبنای این اوراق تفصیل در اطراف آن نیست. و الحمد لله أوّلا و آخرا و صلّی الله علی محمّد و آله الطّاهرین.
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 268