فصل در بیان آنکه فرشتگان بالهای خویش را برای طالب علم فرش کنند
بدان که از برای ملائکة الله صنوف و انواعی کثیره است که جز ذات مقدس علّام الغیوب کسی عالم به آنها که جنود حق هستند نیست: و ما یعلم جنود ربّک إلّا هو. یک صنف از آنها ملائکه مهیّمین مجذوبین هستند که اصلا نظر به عالم وجودیه ندارند و ندانند خداوند آدم را خلق فرموده یا نه، و مستغرق جمال و جلال حق و فانی کبریای ذات مقدس او هستند. و گویند در آیه شریفه ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرونَ. کلمه مبارکه «ن» اشاره به آن ملائکه است. و طایفه دیگر ملائکه مقرّبین و سکنه جبروت اعلی هستند. و آنها انواع کثیره هستند که از برای هر یک از آنها شأن و تدبیری است در عوالم که از برای دیگری آن شأن و تدبیر نیست. و طایفه دیگر ملائکه عوالم ملکوت اعلی و جنّات عالیه هستند به اصناف مختلفه و انواع متشتته. و طایفه دیگر ملائکه عوالم برزخ و مثال هستند. و طایفه دیگر ملائکه موکله به عوالم طبیعت و ملک هستند که هر یک موکل امری و مدبر شأنی هستند. و این دسته از ملائکه مدبّره در عالم ملک غیر از ملائکه موجوده در عالم مثال و برزخ است، چنانچه در محل خود مقرر است و از اخبار نیز مستفاد شود. و بباید دانست که اجنحه و ریاش و اعضای دیگر در جمیع اصناف ملائکه نیست، بلکه از ملائکه مهیّمین گرفته تا سکنه ملکوت اعلی منزه و مبّرا هستند از امثال این اعضا و اجزای مقداریه. و آنها مجرد از جمیع مواد و لوازم آن و تقدرات و عوارض آن هستند. و اما ملائکه عوالم مثال و موجودات ملکوتیه برزخیه در جمیع آنها اجزا و اعضا و اجنحه و ریاش و غیر آن ممکن التحقق [است ]. و چون از عوالم
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 414
تقدرات برزخیه و تمثلات مثالیه هستند، هر یک دارای مقداری خاص و اعضا و جوارحی مخصوص به خود می باشند. و الصّافّات صفّا و أولی أجنحة مثنی و ثلاث و رباع راجع به این صنف از ملائکه است. لیکن ملائکه مقرّبین و قاطنین جبروت اعلی به واسطه احاطه وجودیه قیّومیه می توانند در هر یک از عوالم به هیئت و صورت آن عالم متمثل شوند، چنانچه جبرئیل امین، که از مقرّبین درگاه و حامل وحی الهی و از اعلی مراتب موجودات سکنه جبروت است، برای ذات مقدس رسول اکرم (ص) در مثال مقید دایما، و در مثال مطلق دو مرتبه، و در ملک گاهی، متمثل می شد. حتی در ملک گاهی متمثل به صورت دحیه کلبی، رضیع رسول اکرم، صلّی الله علیه و آله، که اجمل ناس بود، می شد. و بباید دانست که تمثل ملکی ملائکه در عرض موجودات ملکیه نیست که هر سلیم الحسّ آن را ببیند، بلکه باز وجهه ملکوتی آنها غالب و جهات ملکیه مغلوب است، و لهذا آنها را پس از تمثلات ملکیه نیز مردم با چشم ملکی نمی دیدند، بلکه با تأیید حق و اشاره حضرت خاتم الانبیا، صلّی الله علیه و آله، بعضی از اصحاب جبرئیل را که به صورت دحیه کلبی بود می دیدند. و بدین بیان طالبان علم و معرفت و متوجهین به حق و حقیقت و سالکین طریق رضای الهی از اولاد روحانی آدم صفی، سلام الله علیه، که مسجود ملائکه و مطاع تمام دایره وجود [بود]، هستند، و جمیع ملائکة الله عنایت به او دارند و به تأیید و تربیت او مأمورند. و چون این ملکی ملکوتی شده و این ارضی سمائی شده، قدم بر جناح ملائکه گذاشته است، که اگر چشم بصیرت ملکوتی و مثالی باز شود، می بیند که بر جناح ملائکه قرار گرفته و با تأییدات آنها طی طریق می نمایند. این راجع به آنها که از ملک سفر به ملکوت کردند، گرچه باز در طریق هستند.
و اما آنها که ملکی هستند و باز به ملکوت وارد نشده اند، ممکن است ملکوتیین به تأیید آنها مشغول شده و برای تواضع آنها پرهای خود را فرش آنها قرار دهند برای خشنودی از آنها و عمل آنها، چنانچه در این حدیث شریف و در حدیث غوالی اللّئالی اشاره به آن فرموده. فیه عن المقداد، رضی الله عنه، أنّه قال سمعت رسول الله، صلّی الله علیه و آله، یقول: إنّ الملائکة لتضع اجنحتها لطالب العلم حتّی یطأ علیها رضا به. «مقداد، علیه الرّحمة، گوید شنیدم پیغمبر خدا، صلّی الله علیه و آله، می فرمود: همانا فرشتگان پرهای خود را می گذارند برای طالب
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 415
علم تا آنکه بر آنها قدم نهد از جهت رضایت به او.» پس، معلوم شد که اوّل قدم إلی الله و إلی مرضاته، قدم به دوش ملائکه و جلوس بر جناح آنان است. و تا آخر مراتب تحصیل و حصول علم و معارف این فرش و افتراش موجود است، منتها مراتب فرق می کند، و ملائکه و مؤیدین این سالک طریق علم عوض شوند تا کار سالک به جایی رسد که قدم از فرق ملائکه مقربین بردارد و عوالمی طی کند و مدارجی بپیماید که ملائکه مقربین در آنجا راه نیابند و جبرئیل امین وحی اعتراف به عجز کند و گوید: لو دنوت أنملة لاحترقت. و پس از اینکه این مطلب غیر مصادم با برهان، بلکه موافق با آن، است، داعی به تأویل نیست، چنانچه فیلسوف معظم، جناب صدر المتألّهین، ارتکاب آن فرمودند، با آنکه ملائکه عالم مثال و تمثلات ملکیه و ملکوتیه ملائکه را معترف و اثبات آن را در کتب حکمیه و مسفورات علمیه خود فرمودند با بیاناتی بینظیر که مختص به خود آن بزرگوار است.
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 416