فصل در مفاسد دروغ است
یکی از وصایای جناب رسول اکرم، صلّی الله علیه و آله، ملازمت با راستی و
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 470
اجتناب از دروغ است، که از تقدیم ذکر آن معلوم می شود که در نظر محترمشان بیشتر از سایر وصایا اهمیت داشته. و ما ذکر مفاسد کذب را مقدم می داریم بر مصالح صدق. پس بدان که این رذیله از اموری [است ] که عقل و نقل متفق بر قبح و فسادش هستند. و خود آن فی نفسه از کبائر و فواحش است، چنانچه اخبار دلالت بر آن دارد. و علاوه، گاه شود که بر آن مترتب شود مفاسد دیگری که قبح و فسادش کمتر از این موبقه نیست. بلکه گاهی شود که به واسطه کشف یک دروغ، انسان به طوری از درجه اعتبار پیش مردم ساقط می شود که تا آخر عمر جبرانش را نتوان کرد. خدا نکند کسی معروف شود به دروغگویی که هیچ چیز شاید بیشتر از این به حیثیت انسان لطمه نمی زند. و علاوه بر این ها، مفاسد دینی و عقوبات اخروی آن نیز بسیار است. و ما به ذکر بعضی از احادیث شریفه در این باب اکتفا می نماییم، و چون مطلب از امور واضحه رایجه است از طول کلام اجتناب می نماییم.
روی فی الوسائل عن محمّد بن یعقوب بإسناده عن أبی جعفر، علیه السلام، قال: إنّ الله عزّ و جلّ جعل للشّرّ أقفالا، و جعل مفاتیح تلک الأقفال الشّراب، و الکذب شرّ من الشّراب. «فرمود حضرت باقر العلوم، علیه السلام: خدای تعالی قرار داد برای شرّ قفلهایی، و کلیدهای آن قفلها را شراب قرار داد، و دروغگویی از شراب بدتر است.» اکنون قدری تفکر کن در این حدیث شریف که از عالم آل محمد، علیهم السلام، صادر شده است، و در کتابی که مرجع تمام علمای امت است مذکور گردیده و تمام علما، رضوان الله علیهم، آن را قبول فرمودند، ببین آیا راهی برای عذر باقی می ماند؟ آیا این سهل انگاری از دروغ جز از ضعف ایمان به اخبار اهل بیت عصمت (ع) از چیز دیگر می شود؟ ما صور غیبیه اعمال را نمی دانیم و ارتباطات معنویه ملک و ملکوت را واقف نیستیم، از این جهت از این نحو اخبار تحاشی می کنیم و امثال این ها را حمل به مبالغه مثلا می نماییم، و این خود طریقه باطلی است که از جهل و ضعف ایمان می باشد. فرضا که این حدیث شریف را به مبالغه حمل کنیم، آیا این مبالغه باید بموقع باشد؟ آیا هر چیزی را می شود گفت از شراب بدتر است، یا باید طوری شرّ آن عظیم باشد که با مبالغه توان گفت از شراب بالاتر است؟
و بإسناده عن أبی جعفر، علیه السّلام، قال: الکذب هو خراب الإیمان.
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 471
«فرمود حضرت باقر العلوم، علیه السلام، که دروغگویی خرابی ایمان است.» حقیقتا این طور اخبار دل انسان را می لرزاند و پشت انسان را می شکند. گمان می کنم که دروغ از مفاسد اعمالی است که از بس شایع است قبحش بکلی از بین رفته! ولی یک وقت تنبه پیدا می کنیم که ایمان که سرمایه حیات عالم آخرت است به واسطه این موبقه از دست ما رفته و خود ما نفهمیدیم.
و از حضرت ثامن الائمة، علیهم السلام، روایت شده که فرمود: «از حضرت ختمی مرتبت سؤال شد آیا مؤمن جبان و ترسو می شود. فرمود آری. سؤال شد آیا بخیل می شود؟ فرمود آری. عرض شد آیا کذّاب می شود؟ فرمود نه.» و از حضرت صدوق الطایفه منقول است که فرمود از فرمایشات رسول خداست: أربی الرّبا الکذب. «دروغ از ربا بالاتر است.» با آنکه تشدید در امر ربا به طوری شده است که انسان را به حیرت در می آورد.
و از اموری که انسان باید ملتفت آن باشد این است که دروغ به عنوان شوخی و مزاح هم در اخبار از آن تکذیب شده است و تشدید در امر آن گردیده، و علما فتوای به حرمت آن نیز می دهند. چنانچه صاحب وسائل، رحمه الله، در عنوان باب، که مطابق فتوای اوست، فرموده: «باب تحریم الکذب فی الصغیر و الکبیر و الجدّ و الهزل عدا ما استثنی. و از کافی شریف سند به حضرت باقر، علیه السلام، رساند که فرمود حضرت علی بن الحسین، علیهما السلام، به فرزندان خود می فرمود: «بپرهیزید از دروغ کوچک و بزرگ در تمام سخنهای خود، چه جدّی باشد یا شوخی، زیرا که انسان اگر در امر کوچک دروغ گفت، جرئت پیدا می کند بر امر بزرگ. آیا نمی دانید که پیغمبر خدا، صلّی الله علیه و آله، فرمود که «بنده خدا راستی را پیشه خود می کند تا آنکه خداوند او را صدّیق می نویسد، و دروغسرایی را پیشه خود می کند تا آنکه خدای تعالی او را کذّاب می نویسد. » و در کافی سند به جناب اصبغ بن نباته رساند، قال قال أمیر المؤمنین، علیه السّلام: لا یجد عبد طعم الإیمان حتّی یترک الکذب هزله و جدّه. «نمی چشد بنده ای مزه ایمان را، مگر آنکه ترک کند دروغ را در شوخی و جدّی.» و در وصایای رسول اکرم، صلّی الله علیه و آله، به حضرت ابا ذر غفاری است: یا أبا ذرّ، ویل للّذی یحدّث فیکذب لیضحک به القوم. ویل له، ویل له. «وای بر کسی که نقل کلامی کند به دروغ تا مردم بخندند به آن. وای بر او، وای بر
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 472
او.» اکنون با این همه اخبار و تشدیدات رسول خدا و ائمه هدی، علیهم السلام، خیلی جرائت و شقاوت می خواهد که انسان اقدام به این امر بزرگ و خطیئه مهمه نماید. و چنانچه دروغگویی از مفاسد بسیار مهمه شمرده شده، صدق لهجه و راستی گفتار از محاسن بسیار مهم است. و در اخبار اهل بیت از آن مدح بلیغ شده است، و ما به ذکر بعض آن اکتفا می نماییم.
محمّد بن یعقوب بإسناده عن أبی عبد الله، علیه السّلام، قال: کونوا دعاة للنّاس بالخیر بغیر ألسنتکم لیروا منکم الاجتهاد و الصّدق و الورع. فرمود:
«باشید دعوت کنندگان مردم به نیکویی به غیر زبانهای خویش، تا ببینند از شما جدّیت در امر خیر و عبادت و راست گفتاری و پرهیزگاری را.» و جناب صدوق سند به رسول خدا، صلّی الله علیه و آله، رساند که فرمود:
«نزدیکترین شما به من روز قیامت و لازمترین اشخاص بر من شفاعت او، راستگویان شماست در حدیث، و ادا کننده ترین شماست امانت را، و نیکوترین شماست در خلق، و نزدیکترین شماست به مردم.»
کتابشرح چهل حدیث (اربعین حدیث)صفحه 473