ولایت اعتباری

‏‏ولایت اعتباری‏

‏‏وقتی می گوییم ولایتی را که رسول اکرم(ص) و ائمه(ع) داشتند، بعد از غیبت، فقیه‏‎ ‎‏عادل دارد، برای هیچ کس این توهم نباید پیدا شود که مقام فقها همان مقام ائمه(ع) و‏‎ ‎‏رسول اکرم(ص) است. زیرا اینجا صحبت از مقام نیست؛ بلکه صحبت از وظیفه است.‏‎ ‎‏«ولایت»، یعنی حکومت و ادارۀ کشور و اجرای قوانین شرع مقدس، یک وظیفۀ سنگین و‏‎ ‎‏مهم است؛ نه اینکه برای کسی شأن و مقام غیرعادی به وجود بیاورد و او را از حد انسان‏‎ ‎‏عادی بالاتر ببرد. به عبارت دیگر، «ولایت» مورد بحث، یعنی حکومت و اجرا و اداره،‏‎ ‎‏برخلاف تصوری که خیلی از افراد دارند، امتیاز نیست بلکه وظیفه ای خطیر است.‏

‏‏«‏‏ولایت فقیه‏‏» از امور اعتباری عقلایی‏‎[1]‎‏ است و واقعیتی جز جعل ندارد؛ مانند جعل‏‎ ‎‏(قرار دادن و تعیین) قیّم برای صغار. قیّم ملت با قیّم صغار از لحاظ وظیفه و موقعیت هیچ‏‎ ‎‏فرقی ندارد. مثل این است که امام(ع) کسی را برای حضانت‏‎[2]‎‏، حکومت، یا منصبی از مناصب،‏‎ ‎‏تعیین کند. در این موارد معقول نیست که رسول اکرم(ص) و امام با فقیه فرق‏‎ ‎‏داشته باشد.‏

‏‏     مثلاً یکی از اموری که فقیه متصدی ولایت آن است اجرای «حدود» (یعنی قانون‏‎ ‎
‏‎

‏‏     دیگر از شئون رسول اکرم(ص) و حضرت امیر(ع) اخذ مالیات، خمس، زکات، جزیه،‏‎ ‎‏و خراج اراضی خراجیه‏‎[3]‎‏ است. آیا رسول اکرم(ص) اگر زکات بگیرد، چقدر می گیرد؟ از‏‎ ‎‏یک جا ده یک و از یک جا بیست یک؟ حضرت امیرالمؤمنین(ع) خلیفه شدند چه می کنند؟‏‎ ‎‏جنابعالی فقیه عصر و نافذ الکلمه شدید چطور؟ آیا در این امور ولایت رسول اکرم(ص) با‏‎ ‎‏حضرت امیرالمؤمنین(ع) و فقیه فرق دارد؟ خداوند متعال رسول اکرم(ص) را «ولیّ» همۀ‏‎ ‎‏مسلمانان قرار داده؛ و تا وقتی آن حضرت باشند، حتی بر حضرت امیر(ع) ولایت دارند.‏‎ ‎‏پس از آن حضرت، امام بر همۀ مسلمانان، حتی بر امام بعد از خود، ولایت دارد؛ یعنی،‏‎ ‎‏اوامر حکومتی او دربارۀ همه نافذ و جاری است و می تواند قاضی و والی نصب و عزل‏‎ ‎‏کند. همین ولایتی که برای رسول اکرم(ص) و امام در تشکیل حکومت و اجرا و تصدی‏‎ ‎‏اداره هست، برای فقیه هم هست. لکن فقها «ولیّ مطلق» به این معنی نیستند که بر همۀ‏‎ ‎‏فقهای زمان خود ولایت داشته باشند و بتوانند فقیه دیگری را عزل یا نصب نمایند. در این‏‎ ‎‏معنا مراتب و درجات نیست که یکی در مرتبۀ بالاتر و دیگری در مرتبۀ پایین تر باشد؛ یکی‏‎ ‎‏والی و دیگری والیتر باشد.‏

‏‏     پس از ثبوت این مطلب، لازم است که فقها اجتماعاً یا انفراداً برای اجرای حدود و‏‎ ‎‏حفظ ثغور و نظامْ حکومت شرعی تشکیل دهند. این امر اگر برای کسی امکان داشته‏‎ ‎
‏‎

‏‎ ‎

‏‎

• )) امور اعتباری در برابر امور تکوینی، اموری را گویند که به فرض و جعل و قرارداد ایجاد می شود و آن را به واضع و جاعل آن نسبت دهند. چنانچه اگر واضع آن شارع باشد، آن را «اعتبار شرعی» نامند. و اگر واضع آن مردم باشند که برای ادارۀ امور زندگی خود وضع و جعل کنند، آن را «اعتبار عقلایی» گویند.
• )) حضانت، اداره و نگهداری کودک یا مجنون را گویند. حضانت طفل در درجۀ اول بر عهدۀ مادر و پدر است. و اگر این دو حیات نداشته باشند یا فاقد صلاحیت باشند، امام و حاکم اسلامی کسی را برای این کار بر می گزیند.
• )) اراضی خراجیه یا زمینهای خراجی به زمینهایی آباد گفته می شود که مسلمانان به فرمان پیغمبر(ص) یا امام آن را فتح کرده باشند. این نوع زمینها به تمام مسلمین تعلق دارد و خرید و فروش آن ممنوع است. حکومت اسلامی آنها را واگذار می کند و در برابر استفادۀ از آن مالی دریافت می کند که به آن «خراج» می گویند.
• )) واجبی را «عینی» گویند که انجام آن برای یکایک مکلفین الزامی است؛ و انجام دادن یکی موجب سقوط تکلیف از عهدۀ دیگری نمی شود، مانند: نماز و روزه. و واجبی را «کفایی» نامند که اگر شخص یا عده ای آن را به جا آورند از عهدۀ دیگران ساقط می شود، مانند: امر به معروف و نهی از منکر.