فصل اول : قلب ایران در قلب اروپا (امام در پاریس)

دیدار و گفتگوهای دکتر سنجابی با امام (13 و 14 آبان)

‏ملاقات‌ دیگری که‌ در آخرین‌ روزهای نخست‌وزیری‌ شریف‌ امامی با امام‌ صورت‌ ‏‎ ‎‏گرفت‌ دیدار دکتر سنجابی‌ بود. به یاد می‌آید یک‌ بار در نجف‌ امام‌ از من‌ راجع‌ به‌ جبهه‌ ‏‎ ‎‏ملی‌ و آقای‌ سنجابی‌ سو‌ال‌ کردند. من‌ چون‌ جوان تند و پرشوری‌ بودم، متناسب‌ با سن‌ ‏‎ ‎‏و سال‌ و حال‌ آن‌ موقع‌ گفتم‌ اینها هر انگیزه‌ سیاسی‌ و سوابق‌ مبارزاتی‌ داشته‌ باشند، ‏‎ ‎‏متناسب‌ با جنبش انقلابی مردممان نمی‌توانیم‌ روی‌ آن‌ها و جبهه‌ ملّی‌ تکیه‌ کنیم‌ و به ‏‎ ‎‏نظر می‌رسد افراد نان‌ به‌ نرخ‌ روزخوری‌ باشند و به‌ هر حال‌ نسبت‌ به جبهه‌ ملی تمایل‌ ‏‎ ‎‏زیادی‌ نداشتم. از حاج‌ مهدی‌ عراقی‌ شنیدم‌ که‌ قرار است دکتر سنجابی بیاید پاریس‌ ‏‎ ‎

خاطرات سیاسی- اجتماعی دکتر صادق طباطباییج. 3صفحه 113
‏برای‌ دیدار با امام، نشریات‌ خارج‌ از کشور هم‌ زیاد از سنجابی اسم می‌بردند و به‌ نوعی‌ ‏‎ ‎‏او و جبهه‌ ملی را بزرگ جلوه‌ می‌دادند. ما هم‌ از این‌ نگران‌ بودیم‌ که‌ ایشان‌ بیاید و پس‌ ‏‎ ‎‏از ملاقات‌ با امام‌ بخواهد آن دیدار را به‌ عنوان‌ ائتلاف سران سیاسی و مذهبی انقلاب‌ ‏‎ ‎‏مطرح‌ کند، در حالی‌ که‌ مجموعه‌ نیروهای‌ جبهه‌ ملی‌ با کادرها و اعضائی‌ محدود در ‏‎ ‎‏حدی‌ نبودند که‌ وزنه‌ مهمی‌ تلقی‌ شوند. البته عده‌ای از دوستان‌ ایشان‌ و افرادی‌ که‌ در ‏‎ ‎‏دفتر پاریس‌ بودند، سمپاتهای جبهه‌ ملی‌ بودند و روی‌ این‌ ملاقات‌ مانور می‌دادند.‏

‏ملاقات‌ دکتر سنجابی‌ با امام‌ در 13 آبان‌ صورت‌ گرفت. قرار ملاقات را ظاهراً آقای‌ ‏‎ ‎‏بنی‌صدر از طریق‌ آقای‌ اشراقی‌ تنظیم‌ کرده‌ بود. در آن جلسه‌ علاوه‌ بر آقای‌ سنجابی، ‏‎ ‎‏آقایان‌ حاج‌ محمود مانیان‌ و حاج‌ حسین مهدیان، احمد سلامتیان، دکتر یزدی، بنی‌ ‏‎ ‎‏صدر، مرحوم‌ اشراقی و سیداحمد آقا هم‌ حضور داشتند. من‌ ماجرای‌ گفتگوها را از ‏‎ ‎‏شهید عراقی شنیدم. دکتر سنجابی‌ وقتی که‌ می‌نشیند بعد از احوالپرسی‌ و تعارفات اولیه، خیلی‌ عادی‌ خودش‌ را به‌ امام‌ نزدیک‌ می‌کند تا با ایشان درگوشی صحبت‌ کند، امام‌ ‏‏بلافاصله می‌گویند ما مطلب درگوشی نداریم، دوستانی که‌ این‌جا هستند همه‌ محرم‌ هستند.‏

‏آقای‌ سنجابی‌ پس‌ از بیان‌ مطالبی می‌گوید چون‌ عده‌ای‌ از دوستان‌ ما حضور ندارند، ‏‎ ‎‏برای‌ بیان‌ مواضع‌ خودمان‌ در جلسه‌ بعدی‌ خدمت‌ شما برسیم.‏

‏مطبوعات‌ خارجی‌ این‌ ملاقات‌ را انعکاس‌ زیادی‌ دادند. آقای‌ سنجابی از قبل اعلام ‏‎ ‎‏کرده بود که‌ قصد دارد برای‌ شرکت‌ در جلسات سوسیالیستهای بین‌المللی‌ به‌ کانادا و ‏‎ ‎‏سپس‌ برای‌ دیدار فرزندش به امریکا برود. من‌ به ذهنم رسید که‌ اگر ایشان‌ در آن‌ ‏‎ ‎‏کنفرانس‌ شرکت کند طبیعتاً از اوضاع ایران‌ و مسایل‌ مربوط‌ به‌ انقلاب‌ از او سو‌ال‌ ‏‎ ‎‏می‌کنند، می‌تواند بگوید که من‌ به‌ عنوان‌ رهبر یک‌ حزب‌ سیاسی‌ نظراتی دارم‌ و نظراتم‌ ‏‎ ‎‏را با رهبر انقلاب‌ در پاریس‌ هماهنگ‌ کردم‌ و یا این‌ خطوط مشترک‌ ائتلاف‌ ماست.‏

‏همانگونه‌ که‌ بارها گفته‌ام‌ امام‌ در دیدارهای‌ خود خصوصاً با شخصیتهای مطرح‌ و یا ‏‎ ‎‏نمایندگان‌ دولتها بسیار دقیق‌ بود. و جمیع‌ نکات‌ را مدّ نظر داشت، از جمله‌ در همین‌ ‏‎ ‎‏دیدار با آقای‌ سنجابی‌ چون‌ مطرح شده‌ بود در دیدار دوم‌ خود و با حضور دیگر ‏‎ ‎‏دوستانشان‌ به‌ طور مفصل با امام‌ گفتگو خواهد کرد و نیز پس‌ از این‌ دیدار گفته‌ شده‌ ‏‎ ‎

خاطرات سیاسی- اجتماعی دکتر صادق طباطباییج. 3صفحه 114
‏بود که‌ عازم‌ کانادا و امریکا می‌باشد، طبیعتاً می‌توانست‌ دیدار مجدد وی‌ با امام‌ ابهاماتی‌ ‏‎ ‎‏را به‌ دنبال داشته‌ باشد. از جمله‌ خود من‌ به‌ ذهنم‌ رسید که‌ چه‌ بسا دیدار دوم‌ ایشان با ‏‎ ‎‏امام‌ آن‌ هم‌ پس‌ از مراجعت‌ از امریکا تداعیگر پیام‌ و یا اشاراتی‌ از مقامات‌ سیاسی‌ ‏‎ ‎‏امریکا برای‌ امام‌ باشد و حتی‌ ممکن‌ است‌ گفته‌ شود که‌ امام‌ به‌ اظهارات‌ رسمی‌ و ‏‎ ‎‏غیررسمی‌ مقامات‌ کاخ‌ سفید و وزارت‌ امور خارجه‌ امریکا توسط‌ آقای‌ سنجابی‌ پاسخ‌ ‏‎ ‎‏داده‌ و ایشان‌ نظرات‌ آنان‌ را به‌ امام‌ منتقل‌ کرده‌ است‌ . تصور می‌کنم‌ همین‌ برداشت را ‏‎ ‎‏نیز دیگر دوستان‌ داشتند. من‌ این‌ مطلب‌ را به‌ امام‌ گفتم. بعداً شنیدم‌ آقای‌ اشراقی به‌ ‏‎ ‎‏آقای‌ بنی‌صدر گفته‌ بود امام‌ دیدار مجدد با آقای‌ سنجابی‌ را در صورت‌ مسافرت‌ ایشان‌ ‏‎ ‎‏به‌ امریکا صلاح‌ نمی‌دانند. به‌ همین‌ دلیل‌ یا به‌ دیگر دلایل‌ شخصی، آقای‌ سنجابی‌ در ‏‎ ‎‏کنفرانس‌ سوسیال ـ دموکراتهای بین‌الملل‌ که‌ در همان‌ اوان‌ در کانادا تشکیل‌ شده‌ بود ‏‎ ‎‏شرکت‌ نجست‌ و حتی‌ دیدار فرزند خود در امریکا را نیز لغو کرد.‏

‏در این‌ خلال، در ایران‌ شریف‌ امامی‌ استعفا داد. روز بعد آقای‌ سنجابی اعلام‌ کرد به‌ ‏‎ ‎‏کانادا نمی‌رود و پس‌ از لغو سفر تماس‌ گرفت‌ که‌ قرار بعدی‌ با امام‌ گذاشته‌ شود قبل‌ از ‏‎ ‎‏اینکه‌ ایشان‌ به‌ ملاقات‌ امام‌ بیاید، یک متنی‌ را توسط‌ حاج‌ مانیان‌ فرستاد که‌ ما یک‌ ‏‎ ‎‏چنین‌ بیانیه‌ای‌ داریم‌ و این مواضع‌ ما است، اگر جایی‌ لازم‌ به‌ نظر می‌رسد اصلاح‌ ‏‎ ‎‏بکنید. چون‌ در نظر داشتند بعد از دیدار با امام‌ آن‌ را منتشر کنند، در ذهن‌ من‌ مقداری ‏‎ ‎‏س‏‏و‏‏‌ال‌برانگیز بود زیرا جبهه‌ ملی‌ به‌ عنوان‌ یک‌ سازمان‌ سیاسی می‌توانست‌ مواضع‌ خود ‏‎ ‎‏را در هر مقطعی‌ اعلام‌ دارد، چرا آن‌ را به‌ بعد از دیدار با امام‌ موکول‌ کرده‌ و حتی‌ از ‏‎ ‎‏امام‌ خواسته‌ است‌ حک‌ و اصلاح لازم‌ را انجام‌ دهد.‏

خاطرات سیاسی- اجتماعی دکتر صادق طباطباییج. 3صفحه 115