فصل چهارم
حدوث نفس و رابطه آن با بدن
کتابمعاد از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 69
کتابمعاد از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 70
نشآت نفس ناطقه و تأثیر آنها بر یکدیگر
بدان که نفس ناطقه انسانیّه حقیقتی است که در عین وحدت و کمال بساطت دارای نشئاتی است که عمده آن به طریق کلّی سه نشئه است: اوّل، نشئه ملکیّه دنیاویّه ظاهره، که مظهر آن حواسّ ظاهره، و قشر ادنای آن بدن مُلکیّه است.
دوم، نشئه برزخیّه متوّسطه، که مظهر آن، حواسّ باطنه و بدن برزخی و قالب مثالی است.
سوّم، نشئه غیبیّه باطنیّه است که مظهر آن، قلب و شئون قلبیّه است.
و نسبت هر یک از این مراتب به دیگری نسبت ظاهریّت و باطنیّت و جلوه و متجلی است؛ و از این جهت است که آثار و خواصّ و انفعالات هر مرتبه ای به مرتبه دیگر سرایت می کند؛ چنانچه اگر مثلاً حاسّه بصری چیزی را ادراک کند، از آن اثری در حسّ بصر برزخی واقع شود به مناسبت آن نشئه؛ و از آن اثری در بصر قلبیِ باطنی واقع شود به مناسبت آن نشئه. و همینطور آثار قلبیّه در دو نشئه دیگر نیز ظاهر گردد. و این مطلب علاوه بر آنکه مطابق برهان قویّ متین است مطابق با وجدان نیز هست. و از این
کتابمعاد از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 71
جهت است که جمیع آداب صوریّه شرعیّه را در باطن اثر بلکه آثاری است؛ و هر یک از اخلاق جمیله را، که از حظوظ مقام برزخیّت نفس است، نیز در ظاهر و باطن آثاری است؛ و هر یک از معارف الهیّه و عقاید حقّه را در دو نشئه برزخیّه و ظاهره آثاری است.(43)
* * *
جایگاه نشآت وجودیّه انسان
سالک الی الله را به حسب نشآت وجودیّه مکان هایی است... اوّل، نشئه طبیعیّه و مرتبه ظاهره دنیاویّه است که مکان آن ارض طبیعت است...
مقام دوم، مرتبه قوای ظاهره و باطنه که جنود ملکیّه و ملکوتیه نفس است که محل آنها ارض طبیعت انسان است که این بنیه وکالبد باشد...
و مقام سوّم، نشئه غیبیّه قلبیه سالک است که محلّ آن، بدن برزخی غیبی نفس است که به انشاء و خلاّقیّت خود نفس پیدا شود.(44)
* * *
مراتب و مقامات نفس
بدن، تجلّی مقام اوّل نفس
قوای انسانی در منزل مُلک
مقام دوم نفس
قوای نفس در منزل ملکوت
انسـان اعجوبـه ای است دارای دو نشئـة و دو عالَم: نشئه ظاهـره ملکیه دنیویه که آن بدن او است؛ و نشئه باطنه غیبیه ملکوتیه که از عالَم دیگر است. و نفس او، که از عالم غیب و ملکوت است، دارای مقامات و درجاتی است که به طریق کلّی گاهی تقسیم کرده اند آن را به هفت قسمت؛ و گاهی به چهار
کتابمعاد از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 72
قسمت؛ و گاهی به سه قسمت؛ و گاهی به دو قسمت....
بدان که مقام اوّل نفس و منزل اسفل آن، منزل «مُلک» و ظاهر و دنیای آن است، که اشعه و انوار غیبیه آن در این بدنِ محسوس و بنیه ظاهره تابیده و او را زندگانی عَرَضی بخشیده... و قوای ظاهره آن، لشکر آن است که در اقالیم سبعه ملکیه، یعنی گوش و چشم و زبان و شکم و فرج و دست و پا، بسط پیدا کرده. و تمام این قوای منتشره در این ممالک سبعه در تحت تصرف نفس است به مقام «وهم»، زیرا که وهم سلطانِ قوای ظاهره و باطنه نفس است... برای نفس انسانی یک مملکت و مقام دیگر است که آن مملکت باطن و نشئه «ملکوت» اوست... هر چه در مملکت ظاهر است از آنجا تنزل کرده و ظهور در «مُلک» نموده...
خداوند تبارک و تعالی به ید قدرت و حکمتش در عالَم غیب و باطن نفس قوایی خلق فرموده... آنچه مورد بحث ما است در اینمورد سه قوّه است و آن «واهمه» و «غضبیه» و «شهویه» است.(45)
کتابمعاد از دیدگاه امام خمینی (س)صفحه 73