آخرت

‏‏آخرت‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ارتباط بساطت با وحدت و کثرت‏

‏‏و اعلم أنّ الوجود کلّما کان أبسط و بالوحدة أقرب کان اشتماله علی‏‎ ‎‏الکثرات أکثر، و حیطته للمتضادات أتمّ. والمتفرّقات فی عالم‏‎ ‎‏الزمان مجتمعات فی عالم الدهر، و المتضادّات فی وعاء الخارج‏‎ ‎‏ملائمات فی وعاءالذهن، والمختلفات فی النشأة الاولی متّفقات‏‎ ‎‏فی النشأة الاخری. کلّ ذلک لأوسعیّة الأوعیة و قربها من عالم‏‎ ‎‏الوحدة والبساطة.‏

‏‏     سمعت احد المشایخ من ارباب المعرفة ـ رضوان الله علیه ـ‏‎ ‎‏یقول: إنّ فی الجنة شربة من الماء فیها کلّ اللّذات من المسموعات‏‎ ‎‏بفنونها من انواع الموسیقی والألحان المختلفة، و من المبصرات‏‎ ‎‏بأجمعها من اقسام لذات الأوجه الحسان و سائرها من الاشکال‏‎ ‎‏والالوان، و من سائر الحواس علی ذاک القیاس حتی الوقاعات و‏‎ ‎‏سایرالشهوات کل یمتاز عن الآخر، لحکومة نشأة الخیار و بروز‏‎ ‎‏سلطنتها.‏‎[2]‎

‏‏    ‏‏و سمعت احد اهل النظر ـ رحمه الله تعالی ـ یقول: إنّ مقتضی‏‎ ‎‏تجسّم الملکات و بروزها فی النشأة الآخرة أنّ بعض الناس یحشر‏‎ ‎‏علی صور مختلفة، فیکون خنزیرا و فارة و کلبا الی غیر ذلک فی آن‏‎ ‎

‎

‏‏واحد. و معلوم أنّ ذلک لسعة الوعاء و قربها من عالم الوحدة‏‎ ‎‏والتجرّد و تنزّهها عن تزاحم عالم الطبیعة والهیولی.‏‎[3]‎‏(157)‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏دار حیات حقیقی‏

‏‏در آن عالم همه مخلوقات دارای نفس انسانی به اختلاف مراتب از‏‎ ‎‏زندگی حیوانی و مادون حیوانی تا زندگی انسانی و مافوق آن زنده‏‎ ‎‏هستند.(158)‏

‏‏19 / 11 / 62‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏اراده و حیات صور معاصی‏

‏‏حیات صور ملکوتی اعمال‏

‏‏از برای معاصی در عالم برزخ و قیامت صورت هایی است به‏‎ ‎‏مناسبت آنها، که در آن عالم دارای حیات و اراده هستند و انسان را‏‎ ‎‏از روی شعور و اراده عذاب و آزار می نمایند؛ چنانچه آتش جهنم‏‎ ‎‏نیز از روی شعور و اراده انسان را می سوزاند، زیرا که آن نشئه‏‎ ‎‏نشئه حیات است.(159)‏

‎

‏‏روی الصدوق ـ قدس سره ـ باسناده عن ابی عبدالله ـ علیه السلام ـ‏‎ ‎‏قال: من صلی الصلوات المفروضات فی اول وقتها و اقام حدودها،‏‎ ‎‏رفعها الملک الی السماء بیضاء نقیة، تقول: حفظک الله کما‏‎ ‎‏حفظتنی، استودعنی ملک کریم. و من صلیها بعد وقتها من غیر علة‏‎ ‎‏و لم یقم حدودها، رفعها الملک سوداء مظلمة، و هی تهتف به:‏‎ ‎‏ضیعتنی ضیعک الله کما ضیعتنی، و لا رعاک الله کما لم ترعنی.‏‎[4]‎

‏‏     ‏‏«فرمود حضرت صادق، علیه السلام: کسی که نمازهای واجب‏‎ ‎‏را به جا آورد در اول وقت آنها و به پا دارد حدود آنها را (یعنـی‏‎ ‎‏اجزاء و شرایط آنها را درست به جا آورد)، بالا برد فرشته آنها ‏‏[‏‏را‏‏]‏‎ ‎‏به سوی آسمان در حالی که سفید پاکیزه است؛ می گوید آن نماز:‏‎ ‎‏"نگاه دارد تو را خداوند، چنانچه تو مرا نگاه داشتی، ودیعه گرفت‏‎ ‎‏مرا فرشته کریمی." و کسی که به جا آورد آنها را بدون علتی بعد از‏‎ ‎‏وقت آنها و حدود آنها را به پا ندارد، بالا برد آنها را فرشته در حالی‏‎ ‎‏که سیاه و تاریک است؛ فریاد زند به او: "ضایع کردی مرا، خداوند‏‎ ‎‏تو را ضایع کند چنانچه مرا ضایع کردی؛ و مراعات نکند خداوند‏‎ ‎‏تو را چنانچه مراعات نکردی مرا."»‏

‏‏     از این حدیث شریف علاوه بر آنکه صورت ملکوتی عمل‏‎ ‎‏مستفاد شود، حیات و شئون حیاتیه آن نیز معلوم شود. و این‏‎ ‎‏مقتضای ضربی از برهان نیز هست. و اخبار دلالت دارد که جمیع‏‎ ‎‏موجودات حیات ملکوتی دارند و عالم ملکوت سراسر حیات و‏‎ ‎‏علم است: ‏‏وَ اِنَّ الدّارَ الاْخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوانُ.‏‎[5]‎‏(160)‏

‏‎ ‎

‏‎

‎

• . أقول: و سمعت ایضا من بعض الأجلة من اهل العلم و المراقبة انّ بعض الائمةع، اعطاه فی المنام لقمة طعام فیها طعم کلّ الاطعمة و الاشربة؛ و انّی اتیقن بصدق مقاله؛ و رأیت ایضا فی عیون اخبار الرّضا(ع)، ما حاصله انّ بعض الرواة سأل الرّضا(ع)، عن تناول آدم من الشّجرة المنهیة بأنّا روینا فی ذلک مختلفا، ففی بعضها الحنطة و فی بعضها غیرذلک، قال(ع): انّ طعام الجنّة فیها طعم کل الاطعمة؛ فراجع. کاتب الحروف؛ من می گویم: همچنین از یکی از بزرگان اهل علم و مراقبه شنیدم که یکی از ائمه(ع)، در خواب لقمه ای غذا به او داده اند که طعم همه خوراکیها و نوشیدنیها در آن بوده، و من به راستگویی وی یقین دارم و همچنین در عیون اخبار الرّضا(ع) روایتی دیدم، که خلاصه آن چنین است که یکی از راویان از حضرت رضا(ع)، درباره شجره منهیّه ای که آدم از آن خورد سؤال کرد [به این مضمون] که: «در این باره روایات گوناگونی [به ما رسیده ]است که در برخی از آنها [نام شجره منهیّه ]گندم، و در دیگر روایات چیزهای دیگر آمده، حضرتع، فرمودند: طعام بهشتی، چنین است که طعم همه خوراکیها در آن هست.» به روایت رجوع کن.
• . بدانکه وجود هرچه بسیطتر باشد و به وحدت نزدیکتر، شمولش بر کثرات بیشتر، و احاطه اش بر متضادها کاملتر است؛ و اموری که در عالم زمان متفرق هستند در عالم دهر مجتمع می باشند و چیزهایی که در ظرف خارج با هم متضادند، در ظرف ذهن هماهنگ هستند؛ اموری که در نشئه اولی متفاوتند، در نشئه آخرت با یکدیگر متّفقند؛ و اینهمه به سبب وسعت ظرف و نزدیکی آن به عالم وحدت و بساطت است.     شنیدم که یکی از ارباب معرفت ـ رضوان اللّه علیه ـ می فرمود: «جرعه ای آب در بهشت شامل همه لذّات، اعم از شنیدنیها شامل انواع موسیقیها و نغمه های مختلف، و همه دیدنیها شامل اقسام لذّات [حاصله از دیدار] صورتهای نیکو، و دیگر شکلها و رنگهاست؛ و [در مورد] دیگر حواسّ هم [مطلب] بر همین قیاس است، حتّی [در مورد] همبستریها و سایر شهوات، [لذایذ]، هر یک از حواسّ به طور جداگانه و متمایز از حواسّ دیگر، [حاصل است]، و این امر به سبب حکومت نشئه خیال و بروز سلطنت آن است.»     و شنیدم که یکی از اهل نظر ـ رحمه اللّه تعالی علیه ـ می گفت: «مقتضای تجسّم ملکات و بروز آن در نشئه آخرت، آن است که برخی از مردم با صورتهای متفاوت مبعوث شوند، و در آنِ واحد به شکل خوک و موش و سگ و دیگر شکلها دربیایند.»     و روشن است که علّت این امر، وسعت ظرف و نزدیکی آن به عالم وحدت و تجرّد، و برکناری آن از تزاحمهای عالم طبیعت و هیولاست.
• . امالی؛ ص 256، مجلس 44، ح 10؛ در این منبع به جای «استودعنی ملل کریم»، «استودعک اللّه کما استودعتنی ملکا کریما» وارد شده است. وسائل الشیعة؛ ج 3، ص 90، کتاب الصلاة، باب 3 از ابواب المواقیت، ح 17؛ صورت حدیث در منبع اخیر مطابق است با حدیث امالی.
• . «و بدرستی که آخرت خود، زنده است»؛ عنکبوت /  64.