صور اخروی برخی اعمال و حرکات

‏‏ ‏

‏‏صور اخروی برخی اعمال و حرکات‏

‏‎ ‎

‏‏ ‏

‏‏صورت اخروی‏‎ ‎‏دارندگان رذایل‏

‏‏برای اشخاصی که ملکه فاسده و رذیله باطله پیدا کردند. از قبیل‏‎ ‎‏ملکه طمع، حرص، جحود، جدال، شره، حب مال و جاه و دنیا و‏‎ ‎‏سایر ملکات پست، جهنمی است که نمی شود تصور کرد؛‏‎ ‎‏صورتهایی است که در قلب من و تو خطور نمی کند که از باطن‏‎ ‎‏خودِ نفسْ ظهور می کند که اهل آن جهنم از عذاب آنها گریزان و به‏‎ ‎‏وحشت هستند.(366)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏صورت اخروی‏‎ ‎‏منافق‏

‏‏انسان اگر نفس اماره را به حال خود واگذار کند، به واسطه تمایل‏‎ ‎‏ذاتی آن به فساد و ناملایمات عاجله نفسانیه و مساعدت شیطان و‏‎ ‎‏وسواس خناس میل به فساد کند؛ و رذایل آن در هر روز رو به‏‎ ‎‏اشتداد و زیادت گذارد تا آنجا رسد که آن رذیله ای که از آن پیروی‏‎ ‎

‎

‏‏کرده صورت جوهریه نفس و فصل اخیر آن گردد و تمام مملکت‏‎ ‎‏ظاهر و باطن در حکم آن درآید. پس، اگر آن رذیله رذیله شیطانیه‏‎ ‎‏باشد، همچون نفاق و دورویی که از خواص آن ملعون است ـ‏‎ ‎‏چنانچه قرآن شریف از آن خبر داده بقوله: ‏‏وَ قاسَمَهُما اِنّی لَکُما لَمِنَ‏‎ ‎‏النّاصِحینَ.‏‎[2]‎‏ «قسم خورد از برای حضرت آدم و حوا ـ سلام الله ‏‎ ‎‏علیهما ـ که من از پند دهندگان شما هستم.» با آنکه به خلاف آن‏‎ ‎‏بود ـ مملکت تسلیم شیطان شود، و صورت اخیره نفس و باطن‏‎ ‎‏ذات و جوهر آن صورت شیطان گردد؛ و صورت ظاهر آن نیز در‏‎ ‎‏آن دنیا ممکن است صورت شیطان باشد، گر چه در این جا به‏‎ ‎‏صورت و شکل انسانی است...‏

‏‏     ‏‏نفاق و دورویی علاوه بر آنکه خود صفتی است بسیار قبیح و‏‎ ‎‏زشت که انسان شرافت مند هیچگاه متصف به آن نیست و دارای‏‎ ‎‏این صفت از جامعه انسانیت خارج، بلکه با هیچ حیوانی نیز شبیه‏‎ ‎‏نیست، و مایه رسوایی و سرشکستگی در این عالم پیش اقران و‏‎ ‎‏امثال است، ذلت و عذاب الیم در آخرت است، و به طوری که در‏‎ ‎‏حدیث شریف ذکر فرموده صورتش در آن عالم آن است که انسان‏‎ ‎‏با دو زبان از آتش محشور گردد،‏‎[3]‎‏ و اسباب رسوائی او پیش خلق‏‎ ‎‏خدا و سرافکندگی او در محضر انبیاء مرسلین و ملائکه مقربین‏‎ ‎‏گردد. و شدت عذابش نیز از این روایت مستفاد شود، زیرا که اگر‏‎ ‎‏جوهر بدن جوهر آتش شد، احساس شدیدتر و الم بیشتر گردد.‏‎ ‎‏پناه می برم به خدا از شدت آن.‏

‎

‏‏     و در حدیث دیگر وارد است که رسول خدا ـ صلی الله علیه و‏‎ ‎‏آله ـ فرمود: «می آید روز قیامت آدم دورو، در صورتی که یکی از‏‎ ‎‏دو زبانش از پشت سرش خارج شده و یکی از آنها از پیش رویش؛‏‎ ‎‏و هر دو زبان آتش گرفته و تمام جسدش را آتش زده اند. پس از آن‏‎ ‎‏گفته شود این است کسی که در دنیا دورو بود و دو زبان بود؛‏‎ ‎‏معروف شود به این روز قیامت.»‏‎[4]‎‏(367)‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‎ ‎

‏‏صورت اخروی‏‎ ‎‏متعصّب‏

‏‏در این حدیث شریف که ما به شرح آن پرداختیم که می فرماید:‏‎ ‎‏«کسی که در دلش حبه خردلی عصبیت باشد، برانگیزاند خداوند‏‎ ‎‏او را با اعراب جاهلیت.» تواند اشاره به آن معنی که ذکر شد‏‎ ‎‏باشد.‏‎[5]‎

‏‏     ‏‏انسان دارای این رذیله وقتی از این عالم منتقل شد، شاید خود‏‎ ‎‏را یکی از اعراب جاهلیت ببیند که نه ایمان به خدای تعالی دارد،‏‎ ‎‏نه به رسالت و نبوت معتقد است، و به هر صورت که صورت آن‏‎ ‎‏طایفه است خود را محشور ببیند، و خود نیز نفهمد که در دنیا‏‎ ‎‏اظهار عقیده حقه می کرده و در سلک امت رسول خاتم ـ صلی الله ‏‎ ‎‏علیه و آله ـ منسلک بوده. چنانچه در حدیث وارد است که اهل‏‎ ‎‏جهنم اسم رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ را فراموش کنند و خود‏‎ ‎‏را نتوانند معرفی کنند، مگر بعد از آنکه اراده حق تعالی به خلاص‏‎ ‎

‎

‏‏آنها تعلق گیرد.‏‎[6]‎‏ و چون این خلق به حسب بعضی احادیث از‏‎ ‎‏خواص شیطان است، شاید اعراب جاهلیت و انسان دارای‏‎ ‎‏عصبیت جاهلیت به صورت شیطان محشور گردد.(368)‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏صورت اخروی‏‎ ‎‏متکبّر‏

‏‏در کافی شریف، از حضرت صادق ـ علیه السلام ـ منقول است که:‏‎ ‎‏«متکبّران، به صورت مورچگان ضعیفی شوند، و مردم آنان را‏‎ ‎‏پایمال کنند، تا خداوند از حساب فارغ شود».‏‎[7]‎

‏‏    ‏‏صورت غیبیّه تکبّر، صورت مورچه ضعیف است، و شاید این‏‎ ‎‏صورتِ برزخیّه قیامتیّه، برای کوچک و صغیر بودن نفْسِ شخصِ‏‎ ‎‏متکبّر باشد.(369)‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏متکبّر، مظهر‏‎ ‎‏شیطان‏

‏‏ای برادر تا عمر و جوانی و قوت و اختیار باقی است اصلاح نفس‏‎ ‎‏کن. اعتنا به این جاه و شرفها مکن؛ این اعتبارات را زیر پا بگذار. تو‏‎ ‎‏آدمزاده ای، صفت شیطان را از خود دور کن. ممکن است شیطان‏‎ ‎‏به این رذیله از سایر رذایل بیشتر اهمیت دهد؛ و چون این صفت‏‎ ‎‏خود اوست و موجب طرد او از درگاه خدای متعال، عارف و‏‎ ‎‏عامی و عالم و جاهل را بخواهد همسلک خود کند؛ و در آن عالم‏‎ ‎‏که ملاقات کنی او را با این رذیله، گرفتار ملامت او هم بشوی:‏‎ ‎‏بگوید ای آدمزاده؛ مگر انبیا به تو خبر ندادند که برای تکبر به پدر‏‎ ‎‏تو من مطرود درگاه حق شدم، برای تحقیر مقام آدم و تعظیم مقام‏‎ ‎‏خود ملعون شدم، تو چرا خود را گرفتار این رذیله کردی؟ در آن‏‎ ‎

‎

‏‏هنگام تو بیچاره علاوه بر عذابها و گرفتاریها و حسرت و ندامتهایی‏‎ ‎‏که به شنیدن درست نیاید، گرفتار سرزنش اذل مخلوقات و‏‎ ‎‏پست ترین موجودات هم هستی! شیطان که تکبر به خدا نکرده‏‎ ‎‏بود؛ تکبر کرد به آدم که مخلوق حق است، گفت: ‏‏خَلَقتَنی مِن نارٍ و‏‎ ‎‏خَلَقتهُ مِن طینٍ.‏‎[8]‎‏ خود را بزرگ شمرد و آدم را کوچک. تو آدمزاده ها‏‎ ‎‏را کوچک شماری و خود را بزرگ. تو نیز از اوامر خدا سرپیچی‏‎ ‎‏کنی: فرموده فروتن باش، تواضع کن با بندگان خدا، تکبر کنی؛‏‎ ‎‏سرافرازی نمایی. پس چرا فقط شیطان را لعن می کنی، نفس خبیث‏‎ ‎‏خودت را هم شریک کن در لعن؛ همان طور که شریک با او در این‏‎ ‎‏رذیله ای. تو از مظاهر شیطانی! شیطان مجسمی! شاید صورت‏‎ ‎‏برزخی و قیامتی تو شیطان باشد! میزان در صور آخرت ملکات‏‎ ‎‏نفس است: مانع ندارد صورت شیطان باشی؛ صورت مورچه‏‎ ‎‏کوچک هم باشی. موازین عالم آخرت غیر از اینجاست.(370)‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏صورت اخروی‏‎ ‎‏غضب کننده‏

‏‏اگر خدای نخواسته صورت غضب در انسان ملکه راسخه گردد که‏‎ ‎‏فصل اخیرش صورت غضب گردد، مصیبت افزون شود، و‏‎ ‎‏صورت برزخ و قیامت صورت سبع است ـ آن هم سبعی که در این‏‎ ‎‏عالم نظیر ندارد؛ زیرا که سبعیت انسان را در این حال مقایسه با‏‎ ‎‏هیچیک از حیوانات نتوان کرد.(371)‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏صورت اخروی‏‎ ‎‏غیبت کننده‏

‏‏عن عقاب الاعمال باسناده عن رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ فی‏‎ ‎‏حدیث:... ‏‏و من مشی فی غیبة اخیه و کشف عورته، کانت اول خطوة خطأها‏‎ ‎

‎

‏‏وضعها فی جهنم و کشف الله عورته علی رؤوس الخلائق‏‏... ‏‏الخ.‏‎[9]‎

‏‏    ‏‏فرمود: «کسی که راه رفت در غیبت برادرش و کشف سر او،‏‎ ‎‏اول قدمی که بردارد در جهنم گذارد، و کشف کند خداوند سر او را‏‎ ‎‏در بین خلایق.» اینها حال روز قیامت و جهنم او که این طور‏‎ ‎‏خداوند تعالی او را مفتضح در بین خلایق و در محضر ملکوتیین‏‎ ‎‏فرماید.‏

‏‏     و در ‏‏وسائل سند‏‏ به حضرت صادق ـ علیه السلام ـ رساند که از‏‎ ‎‏حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله ـ روایت فرموده، تا می فرماید:‏‎ ‎‏و قال: ‏‏من اغتاب امرء مسلما، بطل صومه و نقض وضوئه و جاء یوم القیامة یفوح‏‎ ‎‏من فیه رائحة انتن من الجیفة، یتأذی به اهل الموقف. و ان مات قبل ان یتوب،‏‎ ‎‏مات مستحلاً لما حرم الله عزوجل.‏‎[10]‎

‏‏    ‏‏فرمود رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله: «کسی که غیبت کند‏‎ ‎‏مرد مسلمی را، باطل شود روزه او و شکسته شود وضوی او؛ و‏‎ ‎‏بیاید روز قیامت در حالی که از دهان او بویی می آید که از بوی‏‎ ‎‏مردار گندش بیشتر است؛ در آزار می آیند از آن اهل موقف. و اگر‏‎ ‎‏بمیرد قبل از توبه، مرده است در صورتی که حلال شمرده چیزی‏‎ ‎‏را که خداوند حرام شمرده است.» این هم حال قبل از ورودش به‏‎ ‎‏جهنم که در نزد اهل «موقف» مفتضح و رسواست و در شمار کفار‏‎ ‎‏است؛ زیرا که مستحل محرم الهی کافر است. و مغتاب در اثر او‏‎ ‎‏مثل اوست، بنابر این حدیث شریف. و حال برزخ او نیز روایت از‏‎ ‎‏رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ گردیده:‏

‏‏     عن انس قال قال رسول الله ـ صلی الله علیه و آله: ‏‏مررت لیلة اسری‏‎ ‎‏بی علی قوم یخمشون وجوههم باظافیرهم. فقلت: یا جبرئیل، من هولاء؟ قال:‏‎ ‎

‎

‏‏هولاءالذین یغتابون الناس و یقعون فی اعراضهم.‏‎[11]‎

‏‏    ‏‏انس بن مالک‏‏[‏‏گوید‏‏]‏‏: «رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ‏‎ ‎‏فرمود: گذشتم در شب معراج به قومی که رویهای خود را با چنگال‏‎ ‎‏خویش خراش می دادند. از جبرئیل پرسیدم اینها کیان اند؟ گفت:‏‎ ‎‏"اینها کسانی هستند که غیبت مردم را می کردند و واقع می شدند‏‎ ‎‏در اعراض آنها."»‏

‏‏     پس، معلوم شد که شخص مغتاب در برزخش رسوا و مفتضح‏‎ ‎‏است، و در موقفش پیش اهل آن خجل و شرمسار است، و در‏‎ ‎‏جهنم نیز با رسوایی و بی آبرویی خواهد بسر برد.(372)‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏نسیان آیات حق و‏‎ ‎‏کوری باطن‏

‏‏و این ذکر‏‎[12]‎‏ مقابل آن نسیانی است که حق تعالی درباره ناسی از‏‎ ‎‏آیات می فرماید حیث قال: ‏‏کَذلِکَ اَتَتْکَ ایاتُنا فَنَسیتَها وَ کَذلِکَ الْیَوْمَ‏‎ ‎‏تُنْسی.‏‎[13]‎

‏‏    ‏‏چنان‏‏[‏‏که‏‏]‏‏ نسیان آیات و کوری باطنی از رؤیت مظاهر جمال و‏‎ ‎‏جلال حق سبب عمای در عالم دیگر شود.(373)‏

‏
‏‎

‎

‏‎ ‎

‏‎

‎

• . «و برای آنها سوگند خورد که نیکخواه شمایم»؛ اعراف  /  21.
• . ففی الکافی الشّریف بإسناده عن أبی عبداللّه ع، قال: «مَنْ لَقِیَ الْمُسْلِمینَ بِوَجْهَیْنِ وَ لِسانَیْنِ جاءَ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لَهُ لِسانانِ مِنْ نارِ؛ می فرماید: کسی که ملاقات کند مسلمانان را با دو رو و با دو زبان، بیاید در روز قیامت و حال آنکه از برای او دو زبان است از آتش»؛ اصول کافی؛ ج 2، ص 343، کتاب الایمان و الکفر، باب ذی اللّسانین، ح 1.
• . عن زید بن علی عن آبائه عن علی ـ علیه السلام ـ قال: «قال رسول اللّه ـ صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: یَجی ءُ یَوْمَ الْقِیامَةِ ذُوالْوَجْهَیْنِ دلِعا لِسانُهُ فی قَفاهُ وَ آخَرُ مِنْ قُدّامِهِ، یَلْتَهِبانِ نارا حَتّی یُلَهِّبا جَسَدَهُ. ثُمَّ یُقالُ لَهُ: هذا الَّذی کانَ فِی الدُّنْیا ذا وَجْهَیْنِ وَ لِسانَیْنِ، یُعْرَفُ بِذلِکَ یَوْمَ الْقِیامَةِ»؛ ثواب الاعمال و عقاب الاعمال؛ ص 316، «عقاب من کان ذا وجهین و ذا لسانین».
• . عن أبی عبداللّه ع قال: «قال رسول اللّه ـ صلّی اللّه علیه و آله: «مَنْ کانَ فی قَلْبِهِ حَبَّةٌ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ عَصَبِیَّةٍ بَعَثَهُ اللّه ُ یَوْمَ الْقِیامَةِ مَعَ أَعْرابِ الْجاهِلیَّةِ»؛ اصول کافی؛ ج 2، ص 30، کتاب الایمان و الکفر، باب العصبیّة، ح 3.
• . وسائل الشیعة؛ ج 11، ص 300، أبواب جهاد نفس، باب 58، ح 9.
• . متن این حدیث شریف چنین است: «إنَّ الْمُتَکَبِّرِینَ یُجْعَلُونَ فِی صُوَرِ الذَّرِّ، یَتَوَطَّاُهُمُ النّاسُ حَتّی یَفْرَغَ اللّه ُ مِنَ الْحِسابِ»؛ اصول کافی؛ ج 2، ص 235، کتاب الایمان و الکفر، باب الکبر، ح 11.
• . «مرا از آتش آفریدی و او را از گِل»؛ اعراف /  12.
• . ثواب الاعمال و عقاب الاعمال؛ ص 340. در عقاب الاعمال مطبوع آمده است: «مَنْ مَشی فی عَیب أخیه... الخ».
• . وسائل الشیعة؛ ج 8، ص 599، ابواب احکام العشرة، باب 152، ح 13.
• . المحجّه البیضاء؛ ج 5، ص 251، کتاب آفات اللّسان.
• . مراد، ذکر کردن بنده ذاکرِ حق توسّط خداوند متعال در روز قیامت است.
• . طه /  126.