ب ـ حکیم سبزواری
حاج ملاّ هادی بن مهدی سبزواری متخلّص به اسرار، در سال 1212 ق. در شهر سبزوار متولد گردید و تحصیلات اولیه را در وطن خود و مشهد مقدس تکمیل نموده و به سال 1232 ق. عازم اصفهان شده و از محضر ملاّ علی نوری (م1246 ق) و ملاّ اسماعیل درب کوشکی اصفهانی (م 1271 ق) علوم الهیّه را فرا گرفت و در فقه و اصول به دروس شیخ محمد تقی اصفهانی (م 1284 ق) و حاجی محمد ابراهیم کلباسی (م 1262 ق) حاضر گردید. وی در سال 1250 ق. به ارض اقدس رضوی ـ علی مشرّفهاالسلام ـ بازگشت و پس از حدود بیست سال تدریس و تحقیق، در سبزوار اقامت گزید و شاگردان پرشماری تربیت فرمود.
او در سال 1289 ق. رخ به نقاب خاک در کشید.
از میان شاگردان او ـ که برخی قریب به هزار نفر دانسته اند ـ چند تن از مشهورترین ایشان را یادآور می شویم:
1 ـ شیخ مرتضی انصاری (1214 ـ 1281 ق)؛
2 ـ ملاّ حسینقلی همدانی (م 1311 ق)؛
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. ۱)صفحه VIII
3 ـ ملاّمحمد کاظم خراسانی (1255 ـ 1329 ق)؛
4 ـ ملاّ غلام حسین شیخ الاسلام (1246 ـ 1319 ق)؛
5 ـ آقا میرزا حسین سبزواری؛
6 ـ ملاّ عبد الکریم خبوشانی؛
7 ـ ملاّ سلطان محمد گنابادی (1251 ـ 1327 ق).
از مرحوم حاجی آثار متعددی باقی مانده است، مهمترین آثارایشان عبارت است از:
1 ـ منظومۀ اللئالی المنتظمة و شرح آن، مشهور به شرح منظومۀ منطق؛
2 ـ منظومۀ غرر الفرائد و شرح و حاشیه بر آن معروف به شرح منظومۀ حکمت؛
3 ـ حاشیه بر اسفار؛
4 ـ حاشیه بر مبدأ و معاد؛
5 ـ حاشیه بر شواهد الربوبیّه؛
6 ـ شرح اسماء الحسنی یا شرح دعای جوشن کبیر؛
7 ـ شرح دعای صباح؛
8 ـ اسرار الحکم؛
9 ـ شرح مثنوی معنوی؛
10 ـ دیوان اشعار؛
11 ـ نبراس و شرح آن.
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. ۱)صفحه IX