حدوث و قدم ذاتی و زمانی

‏‏حدوث و قدم ذاتی و زمانی‏

‏‏تقسیم دیگر حدوث و قدم تقسیم آن به حدوث و قدم ذاتی و زمانی است: حدوث‏‎ ‎‏ذاتی عبارت است از مسبوقیت وجود شی ء به لیسیت ذاتیه یا تقدم عدم مجامع بر‏‎ ‎‏وجود. به عبارت دیگر: مسبوق بودن لیسیت ذاتی یا عدم مجامع همان امکان ذاتی‏‎ ‎‏است که لازمۀ ماهیت است، در این صورت حادث ذاتی یعنی آنکه ذاتش نسبت به‏‎ ‎‏وجود و عدم لا اقتضاست؛ چنانکه شیخ الرئیس گفته است: ذات ممکن الوجود از‏‎ ‎‏ناحیه خودش لَیْس و عدم است و از ناحیه علت هستی و اَیْس است.‏‎[1]‎

‏‏پس حادث ذاتی یعنی چیزی که وجودش از ناحیۀ غیر است، اما قدیم ذاتی عبارت‏‎ ‎‏است از موجودی که در مرتبۀ ذاتش لا اقتضا نیست، بلکه ذاتش همیشه مقتضی وجود‏‎ ‎‏است.‏

‏‏در تعریفی دیگر از حدوث ذاتی گفته شده است: حادث موجودی است که با‏‎ ‎‏عدم ذاتی خود مجامع است؛ زیرا لا اقتضائیت ذاتی آن همیشه با وی همراه بوده‏‎ ‎‏است و تحقق آن به تحقق علت تامه است، مانند حدوث عقل اول که حدوث‏‎ ‎‏ذاتی است و با عدم خود مجامع است و به تحقق علت تامه یعنی واجب تعالی‏‎ ‎‏متحقق است.‏

‏‏اینکه در تعریف حدوث و قدم، مسبوقیت به عدم و عدم مسبوقیت به آن آمده‏‎ ‎‏است، باید توجه داشت که عدم بر دو نوع است: عدم مقابل وعدم مجامع:‏

‏
‏‎

‏‏حادث زمانی موجودی است که مسبوق به عدم واقعی زمانی است و به واسطۀ‏‎ ‎‏وجودش، عدم سابق منقطع گردیده است، مانند حادثات طبیعیۀ متغیره که در هر زمانی‏‎ ‎‏حالتی دارند. البته هر حادث زمانی حادث ذاتی هم هست، ولی ضرورت ندارد که یک‏‎ ‎‏حادث ذاتی حادث زمانی هم باشد.‏

‏‏حادث طبیعی موجودی است که بنا بر حرکت جوهری، هر لحظه و آنی تجدد و‏‎ ‎‏تغیر یافته و دگرگون می شود، چنانچه هیولای عالم طبیعت از بدو پیدایش تا آخرین‏‎ ‎‏مرحلۀ کمال، در هر آنی یک صورت نوعیه ای که مقوم ذات اوست به وی افاضه‏‎ ‎‏می گردد به طوری که هر صورت بعدی از صورت قبلی کامل تر و دارای کمالات‏‎ ‎‏صورت سابق نیز می باشد.‏

‏‏با بیان حدوث زمانی موجودات طبیعیه در واقع حدوث زمانی عالم طبیعت‏‎ ‎‏اثبات می شود.‏

‏‎

• )) شفا، بخش الهیات، ص 436.