اقسام هشتگانۀ سبق
سبق دارای اقسامی است:
1ـ سبق زمانی: و آن انفکاک در وجود است، یعنی سابق در وجود منفک باشد؛ اعم از اینکه سابق و لاحق غیر مجتمعین در وجود باشند بالذات مانند ازمنه، یا بالعرض مانند زمانیات مثل طوفان نوح علیه السلام و بعثت خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله وسلم.
2ـ سبق بالرتبه: یعنی بالترتیب، مثل اینکه نقطه ای را مانند نقطۀ کعبه ملاحظه نموده و وضع و نسبت اشخاص را با آن ملاحظه نماییم؛ چنانکه وضع امام قریب و مقدم بر وضع مأموم است.
3ـ سبق بالشرف: مانند تقدم فاضل بر مفضول.
4ـ سبق بالطبع: که سابق عقلاً مقدم باشد، مانند تقدم علت ناقصه و اجزاء علت بر معلول، که البته باید جزء اول علت در وجود مقدم باشد.
5ـ سبق بالعلیه: مثل تقدم علت تامه بر معلول.
6ـ سبق بالماهیه یا سبق بالتجوهر: و آن تقدم علل قوام بر معلول در نفس شیئیت ماهیت و جوهر ذات است، یعنی اگر به تقرر ماهیات و اینکه ماهیات از تمام وجودات منفک می شود قائل شویم، پس ملاک تقدم وجود نیست؛ زیرا در تقرر ماهیات فرض کردیم ماهیت منفک از تمام وجودات است. بنابراین تقدم باید در نفس شیئیت ماهیت باشد، مانند تقدم جنس و فصل بر نوع و ماهیت بر لوازم آن و ماهیت بر وجود
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. ۱)صفحه 137
عند بعضٍ، یعنی نزد اشخاصی که به اصالت ماهیت قائلند.
7ـ سبق بالحقیقه: که مرحوم آخوند فرموده است. و آن این است که ملاک تقدم دو چیز برای یکی بالذات و برای دیگری بالمجاز و العنایه ثابت باشد، مثل حرکت که اولاً و بالذات برای سفینه، و ثانیاً و بالعرض برای جالس سفینه ثابت است.
فرق سبق بالحقیقه با سبق بالعلیه در این است که در سبق بالعلیه حرکت برای لاحق هم ثابت است مثلاً در «تحرکت الید فتحرک المفتاح» مفتاح هم حرکت می کند، منتها در مرتبۀ متأخر ولکن در سبق بالحقیقه، اصلاً لاحق حرکت نمی کند و حرکت نسبت به او بالمجاز و الاعتبار است و ملاک سبق از لاحق صحت سلب دارد، مانند موجود که در وجود سبق بر ماهیت دارد به طوری که وجود بالذات مال موجود است و ماهیت بالعرض موجود شده به طوری که می توان وجود را از او سلب کرد.
8ـ سبق دهری: که محقق داماد اضافه کرده و شرح آن بعداً خواهد آمد.
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. ۱)صفحه 138