کلامی از مرحوم نایینی در کلی طبیعی و جواب آن
از بیانات ما معلوم شد ایراد مرحوم نایینی بر صاحب منظومه وارد نیست؛ چون صاحب منظومه گفته است: کلی طبیعی موجود است، ولی مرحوم نایینی ایراد فرموده است: اگر کلی طبیعی ماهیت لا بشرط مقسمی است و آنچه موجود می شود ماهیت بشرط شی ء است، پس چطور مقسمی که بین بشرط شی ء و به شرط لای قسمی که ماهیتی معدوم است، مشترک می باشد، موجود است. زیرا چگونه می شود چیزی که ماهیت به شرط لا ـ که موجود نیست ـ از او حظی دارد مقسم موجود باشد.
ما می گوییم: اگر شما بر صاحب منظومه اشکال کردید که مقسم لا بشرط به جهت محذوری که گفتید موجود نمی شود، چگونه آنچه را که شما برای این سه قسم مقسم قرار می دهید موجود می شود؟ یعنی اگرشما کلی طبیعی لابشرط را قسمی از آن مقسم گرفتید، بنابر قول شما هم اشکال دفع نمی شود؛ چون چطور می شود مقسمی که بین معدوم و موجود مشترک است موجود باشد، اما چون مرحوم نایینی اهل فن نبوده معذور است.
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. ۱)صفحه 182
ولی آنچه اصل اشکال را قطع می نماید، همان سخنی است که گفتیم و آن اینکه: این قیودی که عقلاً اخذ شده، برای ارائۀ حق مطلب است که اصل و حقیقت ماهیت از همه قیود حتی قید لابشرطیت هم خالی است.چون حالات ثلاثه برماهیت طاری می شود؛ لذا عقل این اعتبارات را نموده است و الاّ ماهیت بشرط الوجود هم موجود نیست.
والحاصل: محذوریت موجودیت و امتناع، به واسطۀ غیری است که از آن لازم می آید ماهیت ممتنع بالغیر باشد، یعنی وقتی که عدم ماهیت اعتبار شد با این شرط عدم، تحقق ماهیت ممتنع بالغیر است؛ چنانکه ماهیت با قید وجود واجب بالغیر است.
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. ۱)صفحه 183