سلب احتیاج، مجمع اوصاف جلال و نعوت سلبیه است

‏‏سلب احتیاج، مجمع اوصاف جلال و نعوت سلبیه است‏

‏‏ ‏

‏‏و وصفه السلبی سلب السلب جا‏  ‎ ‎‏فی سلب الاحتیاج کلاًّ أدرجا‏

‏‏ ‏

‏‏وصف سلبی حق سبحانه، سلب السلب، یعنی سلب العدم است.‏

‏‏و الحاصل: اوصاف جلالیه و سلبیه، سلبِ امر وجودی نیست، بلکه سلب حد و‏‎ ‎‏عدم از ذات حق است. مثلاً وقتی می گوییم خداوند متعال جوهر نیست، جهت‏‎ ‎‏وجودی جوهر را از او سلب نمی کنیم، بلکه جهت عدمی را از وی سلب می نماییم.‏‎ ‎‏مثلاً جوهر دارای استقلال و وجود است؛ چون جوهر آن است که «اذا وجد، وجد لا‏‎ ‎‏فی الموضوع» و استقلال و وجود از خداوند متعال سلب نمی شود؛ زیرا حقِ استقلال‏‎ ‎‏و وجود از آنِ اوست، ولی چون جوهر دارای ماهیت بوده و وجودش محدود می باشد‏‎ ‎‏و ماهیت نقص است ـ زیرا امر عدمی است ـ پس زمانی که ما جوهر را از حق سبحانه‏‎ ‎‏سلب می کنیم، ماهیت و حد آن را که از نقایص است سلب می نماییم.‏

‏‏سپس حاجی ـ رحمة الله علیه ـ به آنچه ما قبلاً  گفته ایم، اشاره می فرماید و آن‏‎ ‎‏اینکه:‏

‏‏همۀ صفات سلبیه، در سلب احتیاج مندرج است، یعنی مرجع تمام سلبها به سلب‏‎ ‎‏واحد است و آن سلب احتیاج است؛ چنانکه برگشت اضافات او به یک اضافۀ اشراقیه‏‎ ‎‏است که عبارت از قیومیت اوست.‏

‏‏و ما تفصیلاً کیفیت اضافۀ اشراقیه را بیان نموده و در اوصاف حقیقیۀ ذاتُ الاضافه‏
‏‎

‏‏مرتبۀ ذات ممکنات ـ مثل انسان ـ غیر از مرتبۀ وجود آنهاست و ممکنات در مرتبۀ‏‎ ‎‏ذات مستحق حمل هیچ گونه حیثیتی نبوده و نمی توان مفاهیم دیگری غیر از ذواتشان‏‎ ‎‏را بر آنها حمل کرد، بلکه ممکن در مرتبۀ ذات تنها خودش بر خودش حمل می شود‏‎ ‎‏بدون اینکه برای حمل یکی از مفاهیم کمالیه بر او قابل باشد. مثلاً نمی توان بر انسان در‏‎ ‎‏مرتبۀ ذات غیر از انسانیت یا مفاهیمی که مانند حیوانیت و ناطقیت در مرتبۀ ذات‏‎ ‎‏اوست، حیثیات کمالیۀ دیگر را بر او حمل کرد؛ زیرا ذات انسان غیر از حیثیت انسانیت‏‎ ‎‏چیز دیگری نیست و اگر در این مرتبه چیز دیگری را بر او حمل نماییم لازم می آید‏‎ ‎‏غیرذاتی، ذاتی باشد و آن محال است.‏

‏‏پس در ممکنات همۀ اوصاف و مفاهیم کمالیه، حتی وجود و حیثیت وجود، زاید‏‎ ‎‏بر ذات می باشند. بنابراین: اوصاف حقیقیه و ذات الاضافه در ممکنات زاید بر ذات‏‎ ‎‏است.‏

‏‏و اما در حضرت حق صفات حقیقیه با دو شعبۀ خود ـ حقیقیۀ محضه و ذات‏‎ ‎‏الاضافه ـ عین ذات می باشند؛ چون سابقاً گفتیم: حضرت حق دارای ماهیت نیست،‏‎ ‎‏بلکه ذات او صرف وجود و وجود صرف است.‏

‏‎ ‎

‏‎