توضیح اجمالی پیرامون وصف تکلم
و اما معنای اینکه حضرت حق متکلم است؛ گرچه یکی از مباحث آینده، مبحث تکلم باری است و در آنجا معنای تکلم به وضوح شرح داده می شود، ولی در اینجا به آن به نحو اجمال اشاره می کنیم و آن اینکه: در یکی از مباحث قبل گفتیم الفاظ برای مفاهیم عامه وضع شده اند و برای مفهومِ مقید به مصداقِ معین وضع نگردیده اند؛ گرچه واضع گمان کند که مفهوم منحصر در مصداقی است و تنها بر آن مصداق منطبق است، الاّ اینکه لفظ را برای مفهوم مقید به آن مصداق وضع نمی کند و اگر واضع بعد
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. 2)صفحه 141
بگوید آن شی ء که مصداق آن مفهوم است موضوعٌ له لفظ نیست، ولی ما مفهوم را بر آن منطبق ببینیم، لفظ موضوع برای آن مفهوم را بر آن شی ء اطلاق می نماییم. مثلاً اگر معنای نور «ما یظهر به الاشیاء» یعنی چیزی که اشیاء را جز با وی نتوان دید باشد، اطلاق نور حقیقی بر خدا صادق بوده و بر سایر نورها مجاز می باشد؛ زیرا همۀ موجودات عالم معدوم بوده و به نور او پیدا و هویدا شده اند پس «اَللّٰهُ نُورُ السَّمـٰوَاتِ وَ الْأرْضِ».
و بالجمله: نور دارای اقسامی است: نور آفتاب، نور مهتاب، نور آتش، نور گوهر، نور لعل، نور پری طلعتان و نور دیگری هم هست که آن نور منوّر همۀ نورهاست و آن نوری است که نورها به او دیده می شود و الاّ هرگز ذره ای را در ظلمت عدم نمی توان دید، و آن طلوع نور وجود منبسط بر روی ماهیات مظلمه در ظلمت عدم است.
پس چون معنای نور بر او صادق است، او حقیقةً نور است؛ گرچه واضع برای نور، مصداقی جز نور آفتاب ندانسته باشد، الاّ اینکه ما باخبران از حقیقت حال، آن را توسعه داده و این اسم را بر نوری که مصدر الانوار است اطلاق می نماییم.
پس بنابر وضع الفاظ برای معانی عامه می گوییم: «التکلم هو الاعراب عما فی الضمیر» و تکلم از غیبت به شهادت آوردن چیزی است ولو با دو لب نباشد.
این است که اگر از واضع سؤال کنیم: انسان با صوت معتمد به فم تقطیع حروف نموده و از ضمیر و پنهان خود اخبار می نماید، اگر این کار از شجر محقق گردد چیست؟ لابد جواب خواهد داد، تکلم است.
حضرت حق جلوۀ خود را بذاته من ذاته اظهار نموده و ذات وی به تمام معنی از ذاتش هویدا و ظاهر بوده و ذات او من ذاته مستشعر ذات خویش می باشد و آن تکلم ذاتی است و اینکه حق، حقایق وجودات عالم را به واسطۀ فیض منبسط و وجود پهناور در صبحگاه از پس پردۀ افق عالم امکان، اظهار می فرماید، تکلم فعلی است. بنابراین: «متکلم» بر حضرت حق اطلاق می گردد.
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. 2)صفحه 142