تقریر مجدد کلام مشائین در حل اشکال
جواب مشائین به نحو کامل تر این است که: برای فلک به مناسبت حرکت دوریۀ آن، دو وجهه است: یک وجهۀ ثبات و دوام حرکت دوریۀ آن، به بیانی که گذشت، یک وجهه هم نسبت به عالم عناصر دارد که موجودات عالم عناصر را که در جوف او قرار دارند، حرکت می دهد و بین فلک و موجوداتی که در جوف اوست، وضع و مقابله هست و این وضع در تغییر و تبدیل است و در این تبدیل و تغییر به مناسبت هر وضعی هیولای عالم عناصر برای اخذ فیض از عقل فعال قابلیت پیدا می کند.
پس هر استعدادی که به فعلیت می رسد و هیولای اولی پذیرای هر صورتی که می شود به واسطۀ حدوث شرطی است که عبارت از صورت قبلی است با توجه به اینکه اراده و علت قدیم مستمر، وجود دارد.
البته گمان نشود که اول هیولی بوده و هیچ صورتی نبوده است؛ زیرا این گمان غلط است، چون هیولی قوۀ محض است و نمی تواند مستقلاً موجود باشد و لذا در ازل صوری بوده و هیولی به آن صور متلبس بوده است منتها این صور که هیولی حامل آنهاست، به توسط حرکت افلاک، با فلک اوضاع مختلف پیدا می کنند و این صور در هر نقطه ای به مناسبت قرب و بعد به فیضی که برای فلک دائمی و ازلی است به فیض جدید مستفیض می شوند.
پس چنانکه قبلاً گفتیم: چون حرکت فلک الافلاک دوری است پس حرکت موجودی است برزخ بین صرافت قوه و محوضت فعلیت و بین بین است، حادثِ حادث نیست و قدیمِ قدیم هم نیست، ثابتِ ثابت نیست و متغیرِ متغیر هم نیست و چون حادثِ حادث نیست ربط آن با قدیم عیب ندارد و لذا دائماً از عقل اول به او
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. 2)صفحه 388
فیض افاضه می شود و چون متغیرِ متغیر نیست اشکال ندارد که با ثابت مرتبط باشد و لذا به واسطۀ آن، دست حادثات به فیض می رسد.
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. 2)صفحه 389