انواع تقسیم
تقسیم فکّی سه قسم است: تقسیم قطعی مانند پاره کردن گوشت، تقسیم کسری مثل شکستن شیشه و تقسیم خرقی مانند جدا کردن قسمتی از آب از قسمت دیگر آن.
تقسیم وهمی نیز دارای دو قسم است: یکی اینکه به سبب حامل باشد، مانند جسم متصلی که یک طرف آن سیاه و طرف دیگر آن سفید است، با اینکه جسم در حقیقت متصل است، ولی چون انسان یک طرف آن را سیاه و طرف دیگر آن را سفید می بیند، به واسطۀ این حامل جسم را به دو قسمت وهمی سیاه و سفید تقسیم می کند و یا اگر جسمی یک طرف آن به سبب مجاورت با حرارت، گرم و طرف دیگر آن به سبب مجاورت با برودت، سرد باشد وهم نیز آن جسم را به دو طرف سرد و گرم تقسیم می نماید.
حامل قسمت و وادار کنندۀ وهم بر قسمت، در مثال اول، دو عرض قارّ و در مثال دوم، دو عرض غیر قارّ می باشد.
قسم دوم تقسیم وهمی آن است که به سبب حامل نباشد، بلکه خود وهم بدون اینکه در عرض جسم تفاوتی باشد، جسم را تقسیم کند.
مراد متکلمین از اینکه می گویند ذوات اوضاع قسمت فرضی هم قبول نمی کنند،
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. 2)صفحه 433
این است که آنها در عقل هم قابلیت تقسیم ندارند و فرق بین قسمت وهمی و عقلی این است که تقسیم وهمی در جزئیات است، مثلاً وهم ماده و موضوع مخصوص را تقسیم می کند، ولی عقل با مادۀ خاصی کار ندارد و اصل بُعد خالی از ماده را در نظر گرفته و آن را تقسیم می نماید؛ چنانکه حکما به قسمت عقلی الی غیر النهایه قائل شده اند.
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. 2)صفحه 434