توصیف و رسم مراتب اجناس و فصول

‏‏توصیف و رسم مراتب اجناس و فصول‏

‏‏علی ایّ حال، ما که صفحۀ وجود را ملاحظه می کنیم مادة المواد را ابتداءً، غیر‏‎ ‎‏متحصل و غیر متعین و در غایت ابهام و ضعف می یابیم و آن به طوری ضعیف است‏‎ ‎‏که اصلاً ممکن نیست خودش متعیناً ظهور کند؛ لذا در غایت معنای جنسیت است، و‏‎ ‎‏این باید از اول درجۀ وجود که فقط لاشی ء نیست بلکه قریب به عدم است، حرکت‏‎ ‎‏کند و اول ترقی اش این است که به صورت جسمیه متصور گردد، و این مرتبه، گرچه‏
‏‎

‎‏یک درجه کامل تر از مادة المواد است و فعلیتی دارد که هیولی آن را ندارد، ولیکن این‏‎ ‎‏فعلیت چنان نیست که بتواند متعین باشد؛ یعنی نمی تواند فقط با صورت جسمیۀ خود،‏‎ ‎‏بدون متصور شدن به صورت دیگری جلوه کند.‏

‏‏اگر چنین شد که ما احتمال می دهیم، باز این صورت جسمیه هم همیشه در معنای‏‎ ‎‏جنسی خود مثل جوهر می باشد که پیوسته در معنای جنسی ثابت است و تعینی از‏‎ ‎‏خود ندارد و نمی تواند نوع مستقل باشد و متحصل گردد؛ چنانکه جوهر این طور بود،‏‎ ‎‏پس در این معنی، هم جوار جوهر و شریک با اوست، و این است که به جهت قرابت با‏‎ ‎‏جوهر اول، جوهر اول به آن متصور می شود.‏

‏‏و اگر بگوییم که ممکن است مادة المواد متصور به صورت جسمیه باشد، و‏‎ ‎‏صورت جسمیه بتواند به تنهایی خودش بوده و نوع مستقلی باشد که در نوعیت در‏‎ ‎‏خارج بدون تکیه به صورت دیگری تحصل داشته باشد ـ گرچه ما با این احتمال و‏‎ ‎‏امکان مخالف نیستیم، ولی گمان می کنیم که جسم این طور نیست ولی اگر به این نحو‏‎ ‎‏شد ـ از معنای جنسی بیرون است و دیگر جسم بما انّه جنسٌ در آن نیست، بلکه جسم‏‎ ‎‏بما انّه خالصٌ که فصل است در آن می باشد.‏

‏‏ما می گوییم آن جهتی را که در معنای جنسی ثابت است حرکت می کند و متصور به‏‎ ‎‏صورت عنصریه می شود؛ وگرنه آن جسمی که وقوف دارد و حرکت از صورت‏‎ ‎‏جسمیه ندارد، متعین و واقف است و شی ء متعین و واقف، نمی تواند جنس باشد؛‏‎ ‎‏چون گفتیم که جنس چیست و نقشۀ خارج چطور است.‏

‏‏والحاصل: آن مادة المواد که متفصل و متصور به صورت جسمیه و متجسم به‏‎ ‎‏صورت جسمیه شد، آن صورت جسمیه در صورتی که در جسمیت وقوف نداشته‏‎ ‎‏باشد، متصور به صورت عنصریه می شود و در عنصر هم اگر در آن صورت و فعلیت‏‎ ‎‏حرکت نداشته باشد بلکه توقف کند، در این قسمت از معنای جنسی و از ابهام بیرون‏‎ ‎‏رفته و به آخرین سر منزل در جهان رسیده و اظهار تعین نموده است.‏

‏‏اما اگر آن مادة المواد که متجسم شد، و جسم هم عنصر شد و عنصر به طرف معدن‏
‏‎

‎‏حرکت کرد، این صورت عنصریۀ متحرک، جنس است و در معنای جنسیت باقی مانده‏‎ ‎‏تا به معدن می رسد، در معدن هم اگر این صورت، آخرین مرتبه از فعلیت باشد که‏‎ ‎‏قسمت و بخت این باشد که در این مرتبه توقف کند، این صورت معدنی، نوع‏‎ ‎‏می گردد؛ یعنی از جنسیت بیرون می رود.‏

‏‏و اما اگر آن ماده که صورت جسمیه و سپس صورت عنصریه شد و حرکت کرد و‏‎ ‎‏به صورت معدنیه رسید و صورت معدنیه هم حرکت به سوی صورت نباتیه و نامیه‏‎ ‎‏کرد، اینجا هم اگر قسمتی از مادة المواد که متصور به صوری شده و صور هم در ترقی‏‎ ‎‏بوده در راهی واقع شود که آن راه در اینجا به آخر برسد ـ یعنی این صورت نباتیه،‏‎ ‎‏حرکت نداشته باشد و وقوف نماید و متعین باشد ـ از معنای جنسی بیرون می رود و‏‎ ‎‏دیگر اینجا نامیه جنس نیست.‏

‏‏و اگر آن قسمت که به صورت نباتیه رسیده است، به نحو لا بشرط باشد، یعنی در‏‎ ‎‏این مرتبه توقف ننماید، بلکه قصد مرتبۀ بالا را داشته باشد به مرتبۀ حیوانیت می رسد‏‎ ‎‏و در این مرتبه نیز ماده ای که متجسم شده و صورت جسمیه که به سوی عنصر و‏‎ ‎‏عنصر به سوی معدن و معدن به سوی نبات و نبات به سوی حیوان حرکت کرده است،‏‎ ‎‏اگر بخت آن حصّه در این منزل تمام شود و راه به بالا نداشته باشد، یعنی متصور به‏‎ ‎‏صورت حیوانی شود، پس متحصل و متعین است، نه اینکه صورت حیوانی لامتحصل‏‎ ‎‏و به معنای جنسی باشد، بلکه دیگر از معنای جنسی بیرون می رود و ابداً جنس‏‎ ‎‏نیست و نوع تام است، ولی اگر به صورت حیوانی که رسید، متحرک به صورت‏‎ ‎‏بعدی باشد، البته معنای جنسی است؛ چون لا متعین و لامتحصل است و می تواند‏‎ ‎‏متفصل به فصل نطق و متصور به صورت انسانی شود؛ موجودات عالم طبیعت تا‏‎ ‎‏اینجا می توانند بیایند و حرکت کنند و این آخرین درجۀ وجود است که در عالم‏‎ ‎‏طبیعت ممکن است.‏

‏‏ما در حقیقت می توانیم برای تفهیم آن نقشۀ خارج، موجودات را به نقشۀ یک منبر‏‎ ‎‏درآوریم به نحو ذیل:‏

‏
‏‎

‎‏               ‏‏صورت انسانیه‏

‏‏     ‏‏عرشِ عالم طبیعت است             درجۀ (7) که         مادۀ ترقی کرده به‏

‏‏               ‏‏صورت حیوانیه‏

‏‏               صورت نباتیه‏

‏‏               صورت معدنیه‏

‏‏               صورت عنصریه‏

‏‏               صورت جسمیه‏

‏‏               مادة المواد‏

‏‏ ‏

‏‏                    صورت حیوانیه که وقوف کرده است‏

‏‏          ‏‏         درجۀ (6)         مادۀ ترقی کرده به‏

‏‏                    ‏‏صورت نباتیه‏

‏‏                    صورت معدنیه‏

‏‏                    صورت عنصریه‏

‏‏                    صورت جسمیه‏

‏‏                    مادة المواد‏

‏‏ ‏

‏‏          ‏‏         درجۀ (5)         مادۀ ترقی کرده به‏

‏‏                              ‏‏صورت نباتیه که وقوف کرده است‏

‏‏                              صورت معدنیه‏

‏‏                              صورت عنصریه‏

‏‏                              صورت جسمیه‏

‏‏                              مادة المواد‏

‏‏ ‏

‏‏          ‏‏         درجۀ (4)         مادۀ ترقی کرده به‏

‏‏                                        ‏‏صورت معدنیه که توقف کرده است‏

‏‏                                        صورت عنصریه‏

‏‏                                        صورت جسمیه‏

‏‏                                        مادة المواد‏

‏‏ ‏

‏‏          ‏‏     به درجۀ (3)        مادۀ ترقی کرده‏

‏‏                                                  ‏‏صورت عنصریه که وقوف کرده است‏

‏‏                                                  صورت جسمیه‏

‏‏                                                  مادة المواد که جنس اعم است‏

‏‏ ‏

‏‏          ‏‏     به درجۀ (2)        مادۀ ترقی کرده‏

‏‏                                                            ‏‏صورت جسمیه که وقوف‏

‏‏                                                            کرده است‏

‏‏                                                            مادة المواد که جنس الاجناس‏

‏‏                                                            و جوهر است‏

‏‏ ‏

‏‏          ‏‏  درجۀ (1)‏

‏‏                                                                      ‏‏مادة المواد که جنس‏

‏‏                                                                      الاجناس و جوهر است‏

‏
‏‎

‎‏پس اگر ما به این نقشۀ خارج نگاه کنیم و بخواهیم جنس و فصل را از نقشۀ حرکت‏‎ ‎‏موجودات انتزاع کنیم، عالم طبیعت از آنجا شروع می شود که مادة المواد عالم است و‏‎ ‎‏از آن جنس الاجناس به جوهر تعبیر می کنیم، و آنجا که ختم شود، صورت انسان است‏‎ ‎‏که از آن به فصل الفصول تعبیر می کنیم و در حقیقت جنس در حیوان تمام می شود و‏‎ ‎‏فصل از صورت جسمیه شروع می شود؛ زیرا عالم طبیعت در صورت انسانی ختم‏‎ ‎‏می شود و حرکت جوهریه در درجات وجود به آخر می رسد نه در خود صورت نفس‏‎ ‎‏انسانیه؛ چون مادام که در طبیعت است حرکت جوهری در آن ادامه دارد.‏

‏‏لذا از صورت انسانی بالاتر و اخص، چیزی نیست که صورت انسانی نسبت به آن‏‎ ‎‏جنس باشد، پس صورت انسانی فقط فصل است ولی پایین تر از صورت انسانی،‏‎ ‎‏صورت حیوانیه است و چون حرکت می کند و صورت انسانی می شود نسبت به‏‎ ‎‏صورت انسانی، جنس است، و آخرین جنس است که از این طرف تمام می شود، و در‏‎ ‎‏این طرف، جنس زودتر از فصل به یک مرتبه تمام می شود، و در آن طرف، فصل کمتر‏‎ ‎‏از جنس به قدر زیادی در این طرف می باشد؛ برای اینکه در آن طرف مادة المواد ـ که‏‎ ‎‏در صف نعال وجود است و اضعف از آن وجودی نیست بلکه منتهی به عدم است ـ‏‎ ‎‏نمی تواند صورت و فصل چیزی باشد؛ چون چیزی نیست تا فصل آن باشد، این است‏‎ ‎‏که مادة المواد فقط جنس است.‏

‏‏و بالجمله: مادة المواد، جنس الاجناس و اعم الاجناس است و جنس الاجناس‏‎ ‎‏لایکون فصلاً، بل هو یکون جنساً محضاً، و از این طرف هم آخرین جنس، حیوان‏‎ ‎‏است. و در فصول هم اولین فصل، صورت جسمیه بالنسبه به هیولی است، و آخرش‏‎ ‎‏صورت نطقیه است که فصل محض و خالص است، و ممکن نیست نسبت به دیگری‏‎ ‎‏جنس باشد، و بین ابتدا و انتها، فصول و اجناس متوسطات است.‏

‏‏البته فصول و اجناس متوسطات به اینها گفتن تسامح است، بلکه اینها متوسط بین‏‎ ‎‏فصل و جنس هستند، چون در حال حرکت هستند، پس نه جنس خالص و نه فصل‏‎ ‎‏خالص می باشند؛ چنانکه در حرکت می گوییم: آنچه که بین محوضة الفعلیه و صرافة‏
‏‎

‎‏القوه است، نه می توان به آن قوه گفت و نه می توان به آن فعلیت گفت، در عین حال هم‏‎ ‎‏قوه و هم فعلیت است، اینها را هم نه می توان فصل گفت و نه می توان جنس، در عین‏‎ ‎‏حال که جنس و فصل می باشند.‏

‏‏ولیکن بعد از اینکه اینها را گفتیم، باید در نظر گرفت که آن صورت جسمیه که تعین‏‎ ‎‏پیدا کرده است جنس حیوان و انسان و نبات و عنصر و معدن نیست، بلکه صورت‏‎ ‎‏جسمیه ای جنس است که حرکت به طرف عنصر کرده، و اگر در عنصریت ـ به وقوف‏‎ ‎‏عنصر ـ وقوف کرد، صورت جسمیه در این عنصر از جنسی که مشترک بین جسم و‏‎ ‎‏عنصر و معدن است بیرون می رود، و آن صورت عنصریه ای جنس است که وقوف در‏‎ ‎‏صورت عنصریه نکرده باشد، بلکه حرکت نموده و به معدن می رسد و در معدن اگر‏‎ ‎‏وقوف کرد، این صورت واقفۀ معدنیه دیگر از جنس بودن بیرون می رود و نمی تواند‏‎ ‎‏جنس بین نبات و حیوان و انسان باشد، و اگر آمد و وقوف نکرد و به مرتبۀ نبات رسید،‏‎ ‎‏اگر صورت نباتی حرکت نکرد و واقف شد، از جنسی که جنس بین حیوان و انسان‏‎ ‎‏است، خارج می شود، و اگر واقف نشد و به صورت حیوانی رسید، در صورت وقوف،‏‎ ‎‏از جنسی که جنس بین انسان و حیوان است خارج می شود، و اگر واقف نشد آن جنس‏‎ ‎‏بین انسان و حیوان است.‏

‏‏پس از این گفتۀ ما معلوم شد که صورت نامیه وقتی در نباتات، فعلیت به خود‏‎ ‎‏گرفته و متعین شد دیگر نوعی از انواع است که صورت نوعیه به خود گرفته است و‏‎ ‎‏این نامیت در اینجا محال است جنس باشد با آن ابهامی که جنس دارد؛ زیرا صورت‏‎ ‎‏نامیه خودش مستقل و متعین است و دیگر به طرف صورت دیگری در حرکت نیست.‏

‏‏لذا این صورت نامیه که جنس نیست نمی توان گفت که جنس بین نباتات و‏‎ ‎‏حیوانات و انسان است؛ چون در نباتات دیگر جنس نیست، بلکه فصل و صورت‏‎ ‎‏نوعیه است، و همین طور در عنصر که دیگر آن صورت عنصریه فعلاً در فلان جسم‏‎ ‎‏است، این جنس بین این متصور و معدن و نبات نیست، هکذا عنصری که فعلاً فلان‏‎ ‎‏معدن ـ مثلاً معدن طلا ـ شده، دیگر آن معدن، جنس بین این طلا  که الآن صورت‏
‏‎

‎‏معدنیه به نحو فعلیت است و بین نبات وحیوان و انسان نیست، و هکذا حیوان که فعلاً‏‎ ‎‏صورت مستقل دارد و دیگر ممکن نیست به صورت انسانی حرکت کند؛ مثل آن‏‎ ‎‏حیوانات از قبیل میمون و فرس و حمار که در اینها حیوانیت صورت و فصل است و‏‎ ‎‏دیگر معنای مبهم جنسی نمی باشد.‏

‏‏بلی، می توان حیوانیت را بین انسان و میمون مثلاً جنس گفت و واقعاً هم جنس‏‎ ‎‏بشود، اگر بگوییم میمونیت هم یک معنایی است و صورت متحصله دارد که صورت‏‎ ‎‏حیوانیت به سوی آن حرکت می کند، که البته بنابراین صورت حیوانیت جنس می شود،‏‎ ‎‏و هکذا در معدن هم اگر قائل شویم صورت معدنیه به حرکت جوهریه که در صورت‏‎ ‎‏معدنیه هست حرکت و ترقی می کند و به صورت نباتیه می رسد.‏

‏‏والحاصل: جنس، آن حیوانی است که در انسان است که در اینجا به نحو ابهام‏‎ ‎‏است، و هکذا جنس از جسم نامی برای انسان آن است که در ضمن انسان است، و‏‎ ‎‏هکذا جنس در نامی برای حیوان آن جسم نامی است که به خود حیوان قائم است و اما‏‎ ‎‏آنکه نبات است اصلاً آن گونه نامیت جنس حیوان نیست، و به این نحو تمام اجناس را‏‎ ‎‏محاسبه نمایید.‏

‏‎

‎