اعجاب علمی دوست و دشمن
هنگامی که امام را به نجف تبعید کردند، ما خیال می کردیم امام با آن همه مشکلات و فشارهای سیاسی از طرف دولت ایران و عراق، چندان حال بررسی مسائل و معضلات فقه و اصول را ندارند و با این مشغله های سیاسی و آن همه کارهای اجتماعی، شاید وقت تدریس فقه و اصول را نداشته باشند. ولی هنگامی که امام درس را شروع کردند، دیدیم در برابر دریایی بیکران واقع شده ایم که هر چند مشکلات هم زیاد بود، اما موقع درس دادن، تو گویی کاری جز درس و بحث ندارند. احاطه بر تمام جوانب درسی و موشکافیها و تحقیقهای ارزنده ای که از مغز این بزرگمرد عالم بشریت تراوش می کرد، دوست و دشمن را به اعجاب و حیرت
کتابسلسلۀ موی دوستصفحه 75
واداشته بود. دشمنان می پنداشتند که امام دیگر حال درس دادن ندارند، یا آنکه نمی توانند چندان موفق باشند. ولی پای درسش که حاضر می شدند، انگشت حیرت به دهان گرفته، خود را از آن بدبینی ها سرزنش می کردند. آنان که نوشته های امام را در نجف دیده اند، می دانند که ایشان چه شخصیت برجسته ای است و به راستی جای بسی تعجب است که با آن همه گرفتاریها و فشارها و بررسی مشکلات مسلمانان و دنبال کردن اخبار گوشه و کنار دنیا، وقتی به کتابهایی که ایشان در نجف نوشته اند می نگریم، یا مسأله ای را بررسی می کنند و آن را برای شنونده باز می کنند، خیال می کنی این مرد چیزی جز این مسأله فقهی ندارد. تا انسان پنج جلد «مکاسب» را از اول بیع تا آخر، و یک جلد کتاب «الخلل فی الصلاة» را که امام در نجف نوشته اند، مطالعه نکند، نمی تواند به عظمت روح این بزرگوار پی ببرد.
* * *
کتابسلسلۀ موی دوستصفحه 76