بررسی دیدگاه های امام خمینی (س) با محوریت ...

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‎ ‎

‏‏بررسی دیدگاه‌های امام خمینی‌(س) با محوریت‏

‏‏1ـ وظیفه‌ اصلی و رسالت رسانه‌های جمعی‏

‏‏2ـ صاحبان و مسئولان وسایل ارتباط جمعی‏

‏ ‏منصور غفوری‏^‎[1]‎

‏‏پیشگفتار‏

‏‏امام خمینی(س) بی‌شک برای پیر و جوان غریبه نیست، اسلام راستین ‏‎ ‎‏امروز بعد از انبیا و اولیای خدا به او منتسب است، تحوّلی که وی در ‏‎ ‎‏تمامی زمینه‌های مربوط به اسلام بوجود آورد، بشر امروز را وادار کرد که ‏‎ ‎‏به اسلام با نگاهی دیگر بنگرد. نگرش اسلام واقعی به هر پدیده‌ای، چه ‏‎ ‎‏در درون مسلمانان و چه در برون آنها مدیون دگرگونی است که امام ‏‎ ‎‏خمینی(س) بوجود آورده است.‏

‏‏در طول عمر بشر مطالعات زیادی به بررسی جوامع و گروه‌ها و ‏‎ ‎
‏‎

‎‏عوامل تأثیرگذار، در آنها اختصاص داشته است و بررسی عوامل مؤثر در ‏‎ ‎‏فراز و نشیب جوامع از امور مهمّی بوده است بگونه‌ای که اذهان متفکّران ‏‎ ‎‏و اندیشمندان را مشغول ساخته است علوم مختلفی چون جامعه‌شناسی، ‏‎ ‎‏روانشناسی و... و علم ارتباطات اگر چه دانش جدیدی به حساب می‌آیند ‏‎ ‎‏و چندی بیش نیست که به مراکز علمی جایگاه پیدا کرده‌اند ولی در واقع ‏‎ ‎‏به طول عمر بشر قدمت داشته، و با بشر عجین شده‌اند لذا نیاز به تحقیق ‏‎ ‎‏و بررسی همه جانبه‌ای دارد و علم ارتباطات با تمامی موضوع‌های مرتبط ‏‎ ‎‏به آن، صاحب‌نظران بزرگی را به خود اختصاص داده است ولی در میان ‏‎ ‎‏صاحبان اندیشه و صاحبنظران این فن هیچ کدام از بزرگان مسلمان و ‏‎ ‎‏صاحب اندیشه ارتباطی مطمح نظر قرار نگرفته است که جداگانه باید به ‏‎ ‎‏این موضوع و دلایل آن پرداخته شود و شاید یکی از این دلیل‌ها عدم ‏‎ ‎‏بررسی و تحقیق در اندیشه آنان باشد، یعنی در دسترس قرار نگرفتن ‏‎ ‎‏اندیشه این بزرگواران اسلامی بوده باشد و از آنجایی که امام خمینی یک ‏‎ ‎‏مصلح اجتماعی، سیاستمدار، متفکّر و رهبر یک انقلاب بزرگ در عصر ‏‎ ‎‏حاضر بوده و به قول روزنامه الشعب چاپ بیروت:‏

‏‏امام خمینی بیانگر اصیل قدرت فوق بشری بود او انسانی بود که ‏‎ ‎‏اراده‌اش از شمشیر برانتر و از فولاد مستحکم‌تر بود.‏‎[2]‎

‏‏و به روایت مقاله اشپیگل:‏

‏‏امام خمینی برای مردم نمونه بارز انقلاب اسلامی بود که شاه را ‏‎ ‎‏که مورد تنفّر مردم بود فراری داد و پوزه شیطان بزرگ را چندین ‏‎ ‎‏بار به خاک مالید او شخصیّتی بود که به مسلمانان جهان اعتماد ‏‎ ‎
‏‎

‎‏به نفس و غرور داد.‏‎[3]‎

‏‏و به نقل از نیوزویک:‏

‏‏امام خمینی با چهره‌ای جدّی سمبل بنیادگرایی در ایران بود وی ‏‎ ‎‏کسی بود که شاه را از تخت طاووس به زیر کشید، شیطان بزرگ ‏‎ ‎‏را از کشور راند، آمریکاییان را در سفارتشان به گروگان گرفت، ‏‎ ‎‏و فتوای قتل یک نویسنده را که به اسلام اهانت کرده بود صادر ‏‎ ‎‏کرد.‏‎[4]‎

‏‏و کسی که به گفته نویسنده و خبرنگار مشهور اسپانیایی:‏

‏‏امام خمینی در طول عمر خود ثابت کرده که نمونه بارز مبارزه با ‏‎ ‎‏آمریکا و فساد جهانی است، امام خمینی در شیوه مبارزه جهان ‏‎ ‎‏سوّم علیه استعمار اقتصادی و عقیدتی جهان غرب،‌ برای دستیابی ‏‎ ‎‏به آزادی و استقلال دگرگونی اساسی پدید آوردند.‏‎[5]‎

‏‏و انسانی که به قول خاویر پرزدکوئیار دبیر کلّ سابق سازمان ملل ‏‎ ‎‏متحد:‏

‏‏مردم ایران رهبری بزرگ را از دست دادند و من عظمت اندوه ‏‎ ‎‏مسلمانان این کشور را به خوبی درک می‌کنم.‏‎[6]‎

‏‏و شخصیّتی که به نقل از شبکه تلویزیونی سی. تی. وی کانادا:‏

‏‏مراسم تشییع جنازه آیت‌الله خمینی به بزرگترین تظاهرات تاریخ ‏‎ ‎‏تبدیل شد.‏‎[7]‎

‏
‏‎

‎‏بزرگمردی که شبکه اول تلویزیون دولتی ایتالیا اینگونه معرّفی ‏‎ ‎‏می‌کند:‏

‏‏امام خمینی برای مردم ایران حکم صدای خدا را داشت، مرد ‏‎ ‎‏قدرتمند تاریخ می‌میرد و مردم ایران شیون می‌کنند چرا که ‏‎ ‎‏عظمت و جای خالی آیت‌الله خمینی را هیچکس پر نخواهد ‏‎ ‎‏کرد.‏‎[8]‎

‏‏و انسانی که رادیو لندن گفت:‏

‏‏«آیت‌الله خمینی انقلابی را رهبری کرد که جهان را لرزاند.»‏‎[9]‎

‏‏همان شخصیّتی که خبرگزاری فرانسه اعلان کرد:‏

‏‏ذکر رقم وفاداران به امام خمینی در این مراسم [تشییع جنازه ‏‎ ‎‏ایشان] غیرممکن است، آنچه مسلّم است دریایی شگفت‌آور از ‏‎ ‎‏انسان‌هایی به چشم می‌خورد که در پایتخت ایران به حرکت ‏‎ ‎‏درآمده‌اند.‏‎[10]‎

‏‏همان بزرگواری که دیلی تلگراف گوید:‏

‏‏دشمنان ایران از آن وحشت دارند که روح آیت‌الله خمینی(س) ‏‎ ‎‏همچنان رهبری ایران را در دست داشته باشد.‏‎[11]‎

‏‏همان که جورج بوش وزیر خارجه سابق آمریکا گوید:‏

‏‏خطر واقعی خمینیسم است که اگر وارد منطقه شود منافع ‏‎ ‎‏استراتژیک آمریکا در معرض خطر قرار می‌گیرد و نیازی نیست ‏‎ ‎
‏‎

‎‏که بگوییم منافع اسرائیل نیز به خطر خواهد افتاد.‏‎[12]‎

‏‏و آن رهبری که مجله هفتگی پروفیل چاپ وین گوید:‏

‏‏هر رهبری انقلابی که عملکرد و گفته‌های آیت‌الله خمینی را ‏‎ ‎‏نصب‌العین خودش قرار دهد قادر به تغییر سیستم غربی به یک ‏‎ ‎‏جامعه اسلامی خواهد بود.‏‎[13]‎

‏‏و کوتاه سخن اینکه شخصیّتی که بخش انگلیسی رادیو بی. بی. سی ‏‎ ‎‏در برنامه چشم‌انداز 7 / 10 / 68 درباره او این چنین گوید:‏

‏‏شاید آیت‌الله خمینی در حال حاضر معروف‌ترین رهبر مذهبی در ‏‎ ‎‏جهان باشد و ظاهراً یکی از ویژگی‌های پایان دهه هشتاد این بوده ‏‎ ‎‏که احیای اسلام امام خمینی، ما غربی‌ها و سایر جهانیان را تهدید ‏‎ ‎‏کرد و می‌تواند این تصوّر وجود داشته باشد که تغییراتی در دهه ‏‎ ‎‏نود در منطقه خاورمیانه از جانب فردی ایجاد شود که خود در ‏‎ ‎‏گذشته است.‏‎[14]‎

‏‏و متفکّری که به فرموده مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله العظمی ‏‎ ‎‏خامنه‌ای دامت برکاتُهُ:‏

‏‏واقعاً او مصداق ایمان و عمل صالح بود، ‏‏نقطه اساسی کار او این ‏‎ ‎‏بود که در اراده الهی و تکلیف شرعی محو‏‏ می‌شد و هیچ چیز ‏‎ ‎‏برایش غیر از انجام تکلیف مطرح نبود، شخصیّت عظیم رهبر کبیر ‏‎ ‎‏و امام عزیز ما حقّاً و انصافاً پس از پیامبران خدا و اولیای ‏‎ ‎‏معصومین با هیچ شخصیّت دیگری قابل مقایسه نبود او ودیعه خدا ‏‎ ‎‏در دست ما، حجّت خدا بر ما و نشانه عظمت الهی بود وقتی انسان ‏‎ ‎
‏‎

‎‏او را می‌دید عظمت بزرگان دین را باور می‌کرد ما نمی‌توانیم ‏‎ ‎‏عظمت پیامبر(ص)، امیرالمؤمنین(ع)، سیدالشّهدا(ع)، امام ‏‎ ‎‏صادق(ع) و بقیه اولیا را حتی درست تصوّر کنیم ذهن ما ‏‎ ‎‏کوچکتر از آن است که بتواند عظمت شخصیّت آن بزرگمردان ‏‎ ‎‏را در خود بگنجاند و تصوّر کند، امّا وقتی انسان می‌دید، ‏‎ ‎‏شخصیّتی با عظمت امام عزیزمان و با آن همه ابعاد گوناگون، ‏‎ ‎‏ایمان قوی، عقل کامل، دارای حکمت، هوشمندی، صبر و حلم و ‏‎ ‎‏متانت، صدق و صفا، زهد و بی‌اعتنایی به زخارف دنیا، تقوا و ‏‎ ‎‏ورع و خداترسی و عبودیّت مخلصانه برای خدا، دست نیافتنی ‏‎ ‎‏است...‏‎[15]‎

‏‏مقدمه‏

‏‏قبل از بیان اهمیّت موضوع و طرح مسئله باید متذکّر شد:‏

‏‏اوّل)‏‏ امام خمینی(س) علاوه بر متفکّر اجتماعی ویژگی بارز دیگری ‏‎ ‎‏به عنوان فقیه جامع‌الشّرایط مسلمان دارد، بدیهی است که نظرات آن ‏‎ ‎‏حضرت بعضی در قالب فقهی و فتوی و بعضی دیگر تفکّرات سیاسی ـ ‏‎ ‎‏اجتماعی و فرهنگی باشند و در این تحقیق کاری به بعد فقهی آن نیست ‏‎ ‎‏و نظرات ارتباطی ایشان از زاویه تفکّر اجتماعی و جامعه‌شناختی بررسی ‏‎ ‎‏می‌شود.‏

‏‏دوم)‏‏ در نظر امام خمینی(س) مدینه فاضله، مطلوب نهایی جوامع ‏‎ ‎‏تصوّر می‌شود که می‌فرماید:‏

‏‏یکی از مقاصد بزرگ شرایع و انبیای عظام ـ سلام‌الله علیهم ـ که ‏‎ ‎
‏‎

‎‏علاوه بر آن که خود مقصود مستقل است، وسیله پیشرفت مقاصد ‏‎ ‎‏بزرگ و دخیل تام در تشکیل مدینه فاضله می‌باشد، توحید کلمه ‏‎ ‎‏و توحید عقیده است و اجتماع در مهامّ امور و جلوگیری از ‏‎ ‎‏تعدیات ظالمانه ارباب تعدی است که مستلزم فساد بنی‌الانسان و ‏‎ ‎‏خراب مدینه فاضله است. و این مقصد بزرگ،که مصلح اجتماعی ‏‎ ‎‏و فردی است، انجام نگیرد مگر در سایه وحدت نفوس و اتحاد ‏‎ ‎‏همم و الفت و اخوت و صداقت قلبی و صفای باطنی و ظاهری؛ و ‏‎ ‎‏افراد جامعه به‌طوری شوند که نوع بنی‌آدم تشکیل یک شخص ‏‎ ‎‏دهند و جمعیت به منزله یک شخص باشد و افراد به منزله اعضا و ‏‎ ‎‏اجزای آن باشد و تمام کوشش‌ها و سعی‌ها حول یک مقصد ‏‎ ‎‏بزرگ الهی و یک مهم عظیم عقلی، که صلاح جمعیت و فرد ‏‎ ‎‏است، چرخ زند.‏‎[16]‎

‏‏پس طبیعی است که متفکر ما به عنوان مسلمان، ارتباطات با ویژگی ‏‎ ‎‏اسلام و جامعه اسلامی را مطرح نماید به این قید توجّه وافر شود زیرا ‏‎ ‎‏بسیاری از سوء ‌برداشت‌ها به همین دلیل است یعنی تا از دریچه فکر ‏‎ ‎‏امام خمینی نگاه نشود و در اندیشه او قرار نگیرد ویژگی‌های ارتباطی در ‏‎ ‎‏نظر اسلام و جامعه اسلامی مورد نظر فهم کامل نشود.‏

‏‏سوم)‏‏ هر اجتماع بر مبنای تلقی آن از انسان و جهان هستی و هدف ‏‎ ‎‏غایی منشعب از آن، اصولی در جامعه ترسیم می‌نماید، که در یک ‏‎ ‎‏تقسیم‌بندی هدف غایی نظام‌های اجتماعی، مادّی یا الهی می‌باشند که در ‏‎ ‎‏نظام مادّی اصولی مستخرج ـ مثل اصالت سرمایه و فرد ـ انسان‌مداری و ‏‎ ‎
‏‎

‎‏انسان‌محوری مطرح است و هدف نهایی این نظام اجتماعی، رشد بُعد مادّی ‏‎ ‎‏انسان است، پس همه رفتارها را در این راستا جهت‌گیری می‌نمایند که امور ‏‎ ‎‏عینی، ملموس مطرح می‌باشند.‏‎[17]‎‏ ولی در نظام الهی و از منظر متفکّر ما ‏‎ ‎‏اینگونه نمی‌باشد بلکه بسیار متفاوت است، توجّه به گفته ایشان شود:‏

‏‏این طور ادراک کرده اند از انسان که این هم مثل سایر حیوانات ‏‎ ‎‏هست که تمام چیزها و رشدهایی که دارد در همان ادراکات ‏‎ ‎‏مادی دور می زند، در امور مادی دور می زند. اسم آن را گفته اند ‏‎ ‎‏«امور عینی»؛ خیال می کنند که امر عینی عبارت از همین عالم ‏‎ ‎‏طبیعت است، و حال آنکه عوالم دیگری هست که اینها ادراکش ‏‎ ‎‏نکرده اند؛ و آنها [از] عوالم عینی بیشتر؛ یعنی از عینیت بیشتر حظ ‏‎ ‎‏دارند تا عالم طبیعت. عالم طبیعت در آخرِ موجوداتِ عالمِ وجود ‏‎ ‎‏واقع شده است؛ در آن آخرش واقع شده؛ یعنی منتهی الیه عالَم ‏‎ ‎‏ـ عالَم وجود ـ عالَم طبیعت است؛ پست‌ترین عالَم‌ها عالَم طبیعت ‏‎ ‎‏است؛ و اینطور نیست که انسان فقط خودش باشد و همین ‏‎ ‎‏طبیعت، و مرتبه ای نداشته باشد. انسان مراتب دارد.‏‎[18]‎

‏‏انبیا آمدند که اینهایی که در ظلمت‌ها واقع اند، اینهایی که هیچ ‏‎ ‎‏نمی بینند الّا خودشان [را]، و هیچ نمی خواهند الّا برای خودشان، ‏‎ ‎‏برای هیچ‌کس دیگر ارزش قائل نیستند، هر چه هست برای ‏‎ ‎‏خودشان می خواهند، اینها را از این خودخواهی که منشأ همه ‏‎ ‎‏ظلمت‌هاست، نجات بدهند و برسانند به خداخواهی که نور ‏‎ ‎‏است.‏‎[19]‎‏ آن چیزی که انبیا می خواستند این بود که همه امور را ‏‎ ‎
‏‎

‎‏الهی کنند؛ تمام ابعاد عالم را و تمام ابعاد انسان را، که خلاصه ‏‎ ‎‏عالم است؛ عصاره عالم است. انبیا برای این آمدند که همه اینها ‏‎ ‎‏را الهی کنند. یعنی انسان، که خلاصه و عصاره همه عالم است، ‏‎ ‎‏یک انسان الهی بشود که وقتی که هر کاری می کند روی جنبه ‏‎ ‎‏الهیت بکند.‏‎[20]‎

‏‏پس انسان و هستی و شیوه‌های زندگی و هدف غایی از نظر متفکر ‏‎ ‎‏ما باید جداگانه بررسی شود.‏

‏‏چهارم)‏‏ رفتار فردی و اجتماعی، یا به عبارت دیگر ارتباط فرد و ‏‎ ‎‏جامعه، با توجّه به ساختار و نظام سیاسی و در ارتباط با حوزه‌های ‏‎ ‎‏اقتصادی ـ فرهنگی و اجتماعی تصحیح می‌شود.‏

‏‏که ضرورت دارد در این زمینه مختصری از اندیشه متفکّر ما مطرح ‏‎ ‎‏شود تا شیوه حکومت و مشارکت در حکومت، به عبارتی دیگر مشارکت ‏‎ ‎‏سیاسی در نظام اسلامی و نوع حکومت در بیانی موجز اشاره شود.‏

‏‏در آن روایت هم هست که پیغمبر اکرم مبعوث شد که سیاست ‏‎ ‎‏امت را متکفّل باشد... لکن سیاستی که آنها دارند، دامنه اش با ‏‎ ‎‏سیاستی که اینها دارند فرق دارد... آنها می خواهند ملت را، ‏‎ ‎‏ملت‌ها را، اجتماع را، افراد را هدایت کنند، راه ببرند در همه ‏‎ ‎‏مصالحی که از برای انسان متصور است، از برای جامعه متصور ‏‎ ‎‏است. همانی که در قرآن صراط مستقیم گفته می شود... انبیا ـ ‏‎ ‎‏علیهم‌السلام ـ شغلشان سیاست است. دیانت؛ همان سیاستی است ‏‎ ‎‏که مردم را از اینجا حرکت می دهد...‏‎[21]‎

‏‏و در مورد حکومت متفکّر ما می‌فرماید:‏

‏
‏‎

‎‏حکومت اسلامی هیچ یک از انواع طرز حکومت‌های موجود ‏‎ ‎‏نیست،... بلکه مشروطه است... مشروطه از این جهت که ‏‎ ‎‏حکومت‌کنندگان در اجرا و اداره، مقیّد به یک مجموعه شرط ‏‎ ‎‏هستند که در قرآن کریم و سنّت رسول اکرم(ص) معیّن گشته ‏‎ ‎‏است. مجموعه شرط همان احکام و قوانین اسلام است که باید ‏‎ ‎‏رعایت و اجرا شود، از این جهت حکومت اسلامی حکومت ‏‎ ‎‏قانون الهی بر مردم است...‏‎[22]‎‏ ‏

‏‏و پیرامون مشارکت سیاسی متفکّر ما می‌فرماید:‏

‏‏«انتقاد برای ساختن، برای اصلاح امور، لازم است.»‏‎[23]‎

‏‏و گوید:‏

‏‏مردم را در امور شرکت بدهید، در تجارت شرکت بدهید، در همه ‏‎ ‎‏امور شرکت بدهید و شکر این نعمت به این است که ما مردم را شریک ‏‎ ‎‏بزرگ بدانیم در این حکومت. حکومت نیست، باید همه خدمتگزار ‏‎ ‎‏باشیم برای این ملت.‏‎[24]‎

‏‏و نیز می‌فرماید:‏

‏‏اگر من پایم را کج گذاشتم، شما مسئولید اگر نگویید چرا پایت ‏‎ ‎‏را کج گذاشتی؟ باید هجوم کنید، نهی کنید که چرا؟‏‎[25]‎

‏‏ملت خودش کار بکند. هم خودش عملی را که می خواهد انجام ‏‎ ‎‏بدهد خوب انجام بدهد؛ هم به رفیقش بگوید خوب انجام بده؛ ‏‎ ‎
‏‎

‎‏هم به جامعه ‏‏ کُلُّکُم رَاعٍ وَ کُلُّکُم مَسئُولٌ‏‏ همین است.‏‎[26]‎

‏‏همه باید مأمورین اسلامی باشید. هر فرد باید خودش را موظف ‏‎ ‎‏بداند.‏‎[27]‎

‏‏پنجم)‏‏ انسان با آزادی عمل است که می‌تواند رشد نماید و زندگی ‏‎ ‎‏بدون آزادی، در واقع ننگ بشر است لذا متفکّر ما می‌فرماید:‏

‏‏زندگانی که در آن آزادی نباشد زندگانی نیست. زندگانی که در ‏‎ ‎‏آن استقلال نباشد و همه کار بکنند برای استفاده دشمن‌ها، این ‏‎ ‎‏زندگانی نیست. ‏‎[28]‎

‏‏و نیز می‌فرماید:‏

‏‏سیاست ما همیشه بر مبنای حفظ آزادی و استقلال و حفظ منافع ‏‎ ‎‏مردم است که این اصل را هرگز فدای چیزی نمی کنیم.‏‎[29]‎

‏‏و می‌فرماید:‏

‏‏«آزادی در حدود قانون است.»‏‎[30]‎

‏‏و هم چنین می‌فرماید:‏

‏‏اگر تمام آزادی‌ها را به ما بدهند، تمام استقلال‌ها را به ما بدهند و ‏‎ ‎‏بخواهند قرآن را از ما بگیرند، نمی خواهیم. ما بیزار هستیم از ‏‎ ‎‏آزادی منهای قرآن، ما بیزار هستیم از استقلال منهای اسلام.‏‎[31]‎

‏‏ششم)‏‏ توسعه جامعه و توسعه‌یافتگی انسان و حیات آرمانی انسان‌ها ‏‎ ‎
‏‎

‎‏از مسائل مهمّ جوامع انسانی است و از نظر متفکّر ما ترقّی یا به عبارت ‏‎ ‎‏دیگر توسعه عبارت است از: ‏

‏‏اسلام دینی است که با تنظیم فعالیت‌های مادی راه را به اعتلای ‏‎ ‎‏معنوی انسان می گشاید. ترقی واقعی همین است که رشد خود ‏‎ ‎‏انسان هدف فعالیت‌های مادی گردد، و اسلام دین این ترقی ‏‎ ‎‏است.‏‎[32]‎‏ ‏

‏‏و همچنین: ‏

‏‏اسلام به این منظور به وجود آمد که به انسان، ابعاد واقعی و شأن ‏‎ ‎‏انسانی اعطا کند؛ یعنی انسان را از نظر زندگی اجتماعی، شخصی ‏‎ ‎‏و سیاسی تحول بخشد و به غنای روحی انسان یاری دهد.‏‎[33]‎

‏‏و نیز می‌فرماید:‏

‏‏اسلام می خواهد انسان را یک انسانی بسازد جامع؛ یعنی رشد به ‏‎ ‎‏آن طور که هست بدهد. حظّ طبیعت دارد، رشد طبیعی به او ‏‎ ‎‏بدهد؛ حظّ برزخیت دارد، رشد برزخیت به او بدهد؛ حظّ ‏‎ ‎‏روحانیت دارد، رشد روحانیت به او بدهد؛ حظّ عقلانیت دارد، ‏‎ ‎‏رشد عقلانیت به او بدهد؛ حظّ الهیت دارد، رشد الهیت به او ‏‎ ‎‏بدهد.‏‎[34]‎

‏‏هفتم)‏‏ همیشه گوهر گرانبها مورد طمع دیگران قرار می‌گیرد و اسلام ‏‎ ‎‏عزیز نیز از این قاعده استثنا نشده و بسیاری درصدد تحریف و واژگون ‏‎ ‎‏کردن حقایق آن برآمدند تا سلطه‌های خود را از نفوذ اسلام واقعی مصون ‏‎ ‎‏دارند، لذا متذکّر باید شد که مبنای متفکّر اسلامی مدّ نظر این تحقیق ‏‎ ‎
‏‎

‎‏همانا اسلام ناب محمّدی صلّی‌الله علیه و آله بوده، نه اسلام آمریکایی و ‏‎ ‎‏باید حساب این اسلام التقاطی را جدا کرد. و ایشان چنین نظر دارند:‏

‏‏به تنها چیزی که باید فکر کنید به استواری پایه های اسلام ناب ‏‎ ‎‏محمدی ـ صلی‌الله علیه و آله و سلم ـ است. اسلامی که غرب، و ‏‎ ‎‏در رأس آن آمریکای جهانخوار، و شرق و در رأس آن شوروی ‏‎ ‎‏جنایتکار را به خاک مذلت خواهد نشاند. اسلامی که پرچمداران ‏‎ ‎‏آن پابرهنگان و مظلومین و فقرای جهانند و دشمنان آن ملحدان و ‏‎ ‎‏کافران و سرمایه‏‏‌‏‏داران و پول پرستانند. اسلامی که طرفداران ‏‎ ‎‏واقعی آن همیشه از مال و قدرت بی بهره بوده اند؛ و دشمنان ‏‎ ‎‏حقیقی آن زراندوزان حیله گر و قدرت‏‏‌‏‏مداران بازیگر و ‏‎ ‎‏مقدس‌نمایان بی هنرند.‏‎[35]‎

‏‏و نیز می‌فرماید:‏

‏‏متأسفانه هنوز برای بسیاری از ملت‌های اسلامی مرز بین «اسلام ‏‎ ‎‏امریکایی» و «اسلام ناب محمدی» و اسلام پابرهنگان و محرومان، ‏‎ ‎‏و اسلام مقدس‌نماهای متحجر و سرمایه‌داران خدانشناس و ‏‎ ‎‏مرفهین بی درد، کاملًا مشخص نشده است. و روشن ساختن این ‏‎ ‎‏حقیقت که ممکن نیست در یک مکتب و در یک آیین دو فکر ‏‎ ‎‏متضاد و رودررو وجود داشته باشد از واجبات سیاسی بسیار مهمی ‏‎ ‎‏است.‏‎[36]‎

‏‏ناگفته نماند که اصول مهمّی از دیدگاه اسلام که عمومی هستند و در ‏‎ ‎‏تمامی تحقیقات باید ابتدا مشخّص و تبیین شوند وجود دارد که در اینجا ‏‎ ‎
‏‎

‎‏بیان نمی‌شود و بر جوینده است که متحمّل زحمت شود.‏‎[37]‎

‏‏اهداف تحقیق‏

‏‏با توجّه به نتیجه تحقیق اهداف زیر مورد نظر است:‏

‏‏الف) ارتقا سطح بینش افراد جامعه با مراجعه به نظرات دسته‌بندی ‏‎ ‎‏شده امام خمینی در زمینه ارتباطات و رسانه‌های جمعی و آشنا ‏‎ ‎‏نمودن آنان با آثاری از امام خمینی(س).‏

‏‏ب) هوشیاری دادن به صاحبان اندیشه ارتباطی و علاقه‌مندان راه امام ‏‎ ‎‏خمینی در جهت تنظیم امور با نظرات آن حضرت.‏

‏‏ج) فتح بابی جهت ارائه نظرات اسلام پیرامون رسانه‌های جمعی و ‏‎ ‎‏ارتباطات.‏

‏‏تکنیک روش بررسی‏

‏‏تحقیق حاضر با روش تحلیل متن انجام می‌گیرد و در واقع همان روشی ‏‎ ‎‏است که موریس دوورژه به کلاسیک نامگذاری کرده است.‏‎[38]‎‏ در این ‏‎ ‎‏روش ارتباط بین مشاهده و نظر که در واقع رجوع به متن و نتیجه‌گیری ‏‎ ‎‏است تکرار می‌شود و تا حدّ ممکن با طرح سؤال فرضی، در هر بخشی ‏‎ ‎‏جواب از متن جستجو می‌شود در حقیقت استنتاج و استنطاق از متن ‏‎ ‎‏است با توجّه به اینکه متن مدّ نظر تحقیق زمینه‌های مختلف را شامل ‏‎ ‎‏می‌شود و نظرات ارتباطی اندیشمند مورد نظر مرتّب و منظّم نیست [که ‏‎ ‎‏خود باعث صعوبت تحقیق می‌شود] بلکه باید در بین نظرات مختلف ‏‎ ‎
‏‎

‎‏ایشان کنکاش نمود تا نظرات ارتباطی را پیدا کرد، متذکّر می‌شود ترتیب ‏‎ ‎‏و سیر در مراحل تحقیق از آن محقّق است نه صاحب تفکّر «حضرت ‏‎ ‎‏امام خمینی(س)» و امّا برای انجام این مهمّ که به ظاهر آسان می‌نماید،20 ‏‎ ‎‏جلد صحیفه امام که سخنرانی‌های امام خمینی از سال 1341 تا رحلتشان ‏‎ ‎‏می‌باشد بررسی و حدود 500 فیش تهیّه شد و با چند بازخوانی آنها، ‏‎ ‎‏حدود 300 عنوان فیش که بگونه‌ای مسائل عمومی رسانه‌های جمعی را ‏‎ ‎‏می‌رساند تهیه و از بین آنها دو محور فوق‌الذکر یعنی وظیفه اصلی ‏‎ ‎‏رسانه‌های جمعی و صاحبان و مسئولان گزینش و تقدیم گردید و امّا در ‏‎ ‎‏پایان بیان دو نکته ضروری است که:‏

‏‏الف) بسیاری از نظرات امام خمینی پیرامون فرهنگ، کتاب و شعر، ‏‎ ‎‏افکار عمومی و آزادی، توده... و سیر تکامل جوامع که بگونه‌ای ‏‎ ‎‏به ارتباطات مربوط می‌شود را اینجانب در طی مطالعات 20 جلد ‏‎ ‎‏صحیفه امام دیده و خوانده است ولی در این تحقیق نیاورده که ‏‎ ‎‏جهت اطّلاع کسانی که بخواهند تحقیقی پیرامون آنها انجام بدهند ‏‎ ‎‏بیان شد.‏

‏‏ب) بخش زیادی در صحیفه امام مربوط به قیاس رسانه‌های جمعی ‏‎ ‎‏قبل از انقلاب اسلامی و بعد از آن و عملکرد طاغوت و صاحبان ‏‎ ‎‏آنها بوده است که از این تحقیق استثنا شده است.‏

‏‏نتیجه‏

‏‏در یک نتیجه‌گیری موضوعی می‌توان چکیده‌ای از مسائل مطروحه در ‏‎ ‎‏این تحقیق را این گونه شرح داد:‏

‏‏1ـ فرضیّه اوّل که عبارت بود از اینکه «امام خمینی(س) درباره ‏‎ ‎‏رسانه‌های جمعی صاحب‌نظرند» اثبات می‌شود و ابواب مختلف ‏‎ ‎
‏‎

‎‏این تحقیق جواب مثبت فرضیّه است اگر چه امام خمینی(س) ‏‎ ‎‏نظریّه ارتباطی جداگانه و تبیین شده‌ای ارائه نفرموده‌اند ولی با ‏‎ ‎‏مراجعه به آثار ایشان نظرات ارتباطی را که مطرح فرموده‌اند،‌ ‏‎ ‎‏مشخص می‌شود.‏

‏‏2ـ فرضیّه دوم تحقیق که عبارت بود از «دارای نقش بودن رسانه‌های ‏‎ ‎‏جمعی از دیدگاه امام خمینی(س)»‌ نیز اثبات می‌گردد و ایشان ‏‎ ‎‏علاوه بر صاحب نقش بودن رسانه‌ها، نقش اساسی و گاهی نقش ‏‎ ‎‏اصلی را از آنِ رسانه‌ها می‌داند.‏

‏‏3ـ با توجّه به موضوعات گردآوری شده از نظرات امام خمینی(س) ‏‎ ‎‏استفاده می‌شود که ویژگی‌های محتوای پیام در رسانه‌ها اوّلین و ‏‎ ‎‏اساسی‌ترین مسئله مهمّ در ارتباطات و رسانه‌ها در نظر متفکّر ‏‎ ‎‏مورد نظر تحقیق بوده است و نیز درجه دوّم اهمیّت به ویژگی ‏‎ ‎‏صاحبان رسانه و همچنین بیشترین تأثیر در رسانه‌های جمعی را ‏‎ ‎‏از آن تلویزیون می‌داند به دلیل سمعی و بصری بودن و عام و ‏‎ ‎‏فراگیر بودن این رسانه جمعی.‏

‏‏4ـ بیشترین گفته‌های ارتباطی امام خمینی در سال 1359 و کمترین ‏‎ ‎‏آنها در سال‌های 1365 و 1367 می‌باشد.‏

‏‏وظیفۀ اصلی و رسالت رسانه‌های جمعی‏

‏‏مرتن و لازارسفلد به عنوان پیشگامان تحقیق در وسایل ارتباط جمعی و ‏‎ ‎‏آثار و کارکردهای آنان بر این اعتقادند که وسایل ارتباط جمعی دارای ‏‎ ‎‏نقش‌هایی چند به این قرارند: وظیفۀ اخلاقی (حمایت از هنجارهای ‏‎ ‎‏اجتماعی) امکان اعطای پایگاه اجتماعی.‏

‏‏(این وسایل با دادن معروفیّت به اشخاص و گروه‌ها به آشکار کردن ‏‎ ‎
‏‎

‎‏یا ارتقای پایگاه‌های آنان می‌پردازند) و همچنین وظایف نامطلوب (نظیر ‏‎ ‎‏تخدیر اجتماع با ایجاد نوعی مشارکت خیالی در واقعیّت و درعین‌حال با ‏‎ ‎‏جانشینی بر عمل و فعالیت اجتماعی) نقش‌ها و وظایف وسایل ارتباطی ‏‎ ‎‏را می‌توان بدین قرار برشمرد:‏

‏‏1ـ نقش‌های تفریحی‏

‏‏2ـ نقش‌های خبری‏

‏‏3ـ نقش‌های همگن‌سازی‏

‏‏4ـ آگاه‌سازی‏

‏‏5ـ احساس تعلّق اجتماعی‏

‏‏رسانه از نظر امام خمینی(س) همچنانکه ذکر شد در جامعه نقش ‏‎ ‎‏اساسی دارند و وظیفۀ اصلی و رسالت دوازده‌گانۀ آنها را در جامعه به ‏‎ ‎‏این قرار شمرده است:‏

‏‏الف) وظیفه و نقش آموزشی‏

‏‏شما باید بدانید که این دستگاه‌هایی که الآن اسم بردید و بعض از ‏‎ ‎‏شما یا [همه ] شما مشغول او هستید، اینها دستگاه‌های آموزشی ‏‎ ‎‏باید باشد. در زمان طاغوت همه این دستگاه‌ها دستگاه‌هایی بود ‏‎ ‎‏که جوان‌های ما را خواب می کرد، ملت ما را به بیهوده روشی ‏‎ ‎‏تبلیغ می کرد، همه را می خواست از سرنوشت خودشان غافل کند. ‏‎ ‎‏در صورتی که سینما برای این مقاصد شومی که اینها در این ‏‎ ‎‏مدت طولانی طرح‌ریزی کردند نبوده؛ اینها چیزهایی است که ‏‎ ‎‏آموزشی است. رادیو و تلویزیون یک دستگاه آموزشی است، ‏‎ ‎‏سینما یک دستگاه آموزشی است.‏‎[39]‎

‏
‏‎

‎‏رادیو ـ تلویزیون را که من مکرر ذکر کرده ام از آن و گفته ام این ‏‎ ‎‏باید یک مرکز آموزشی باشد، و حالا هم می گویند که یک ‏‎ ‎‏جهت دیگری هم در آن پیدا شده است، یک دستگاه دیگری؛ ‏‎ ‎‏دوره دومی هم برایش هست، این باید به طور آموزشی ـ تربیتی ‏‎ ‎‏مردم را تربیت بکند.‏‎[40]‎

‏‏سینما که یکی از مراکز آموزشی است در دنیا، رادیو و تلویزیون ‏‎ ‎‏که یکی از مراکز آموزشی است برای همه، آموزش برای همه ‏‎ ‎‏طبقات، دستگاهی است که باید همه ملت را آموزش بدهد.‏‎[41]‎

‏‏ب ) نقش تبلیغی‏

‏‏اسلام از این ‏‎]‎‏رادیو و تلویزیون‏‎[‎‏ می خواهد که بهره‌برداری زیاد ‏‎ ‎‏در راه اسلام بشود، تبلیغات زیاد در راه اسلام بشود.‏‎[42]‎

‏‏تبلیغات مسئله ای است پر اهمیت و حساس، یعنی دنیا با تبلیغات ‏‎ ‎‏حرکت می کند. آن قدری که دشمنان ما از حربه تبلیغات استفاده ‏‎ ‎‏می کنند از طریق دیگری نمی کنند. و ما هم باید به مسئله تبلیغات ‏‎ ‎‏بسیار اهمیت دهیم و از همه چیزهایی که هست، بیشتر به آن توجه ‏‎ ‎‏کنیم. باید تبلیغات فرهنگی ما خصوصاً در رادیو و تلویزیون بیشتر ‏‎ ‎‏باشد.‏‎[43]‎

‏‏ج) اطلاع‌رسانی‏

‏‏از وظایفِ هم رادیو و تلویزیون و هم مجلات و هم سایر جاها ‏‎ ‎
‏‎

‎‏این است که مسائلی که شده است بگویند.‏‎[44]‎

‏‏د ) تربیتی‏

‏‏نقش مطبوعات در کشورها منعکس کردن آرمان‌های ملت است. ‏‎ ‎‏مطبوعات باید مثل معلمینی باشند که مملکت را و جوانان را ‏‎ ‎‏تربیت می کنند، و آرمان ملت را منعکس می‌کنند.‏‎[45]‎

‏‏در هر صورت، تمام رسانه ها مربی یک کشور هستند؛ باید تربیت ‏‎ ‎‏کنند کشور را، افراد یک کشور را؛ و باید خدمت کنند به ملت.‏‎[46]‎

‏‏ﻫ) خدمت کردن‏

‏‏آنکه از همه خدمت‌ها بالاتر است این است که نیروی انسانی ما ‏‎ ‎‏را رشد بدهد و این به عهده مطبوعات است؛ مجله‌هاست؛ رادیو ‏‎ ‎‏تلویزیون است؛ سینماهاست؛ تئاترهاست. اینها می توانند نیروی ‏‎ ‎‏انسانی ما را تقویت کنند، و تربیت صحیح بکنند و خدمتشان ‏‎ ‎‏ارزشمند باشد.‏‎[47]‎

‏‏و) ارشادی‏

‏‏تلویزیون باید ارشاد بکند رادیو باید ارشاد بکند. روزنامه ها باید ‏‎ ‎‏ارشاد بکنند...‏‎[48]‎

‏
‏‎

‎‏ز) تعلیم تعلیمات اسلامی‏

‏‏این رادیو ـ تلویزیون باید اصلاح بشود؛ یعنی باید متحول بشود به ‏‎ ‎‏یک بنگاه تعلیمی، آن هم تعلیمات اسلامی.‏‎[49]‎

‏‏ح) مبلّغ احکام و مجری احکام اسلام‏

‏‏مطبوعات که حامل پیام ملت و حامل پیام اسلام باید باشد و مبلّغ ‏‎ ‎‏احکام اسلام و مجری احکام اسلام و مهذِّب جامعه باید باشد و ‏‎ ‎‏اخلاق را در جامعه باید پخش بدهد، اخلاق الهی را.‏‎[50]‎

‏‏ط) صدور اسلام‏

‏‏ما که می گوییم اسلام را ما می خواهیم صادر کنیم، معنایش این ‏‎ ‎‏نیست که ما سوار طیاره بشویم و بریزیم به ممالک دیگر. یک ‏‎ ‎‏همچو چیزی نه ما گفتیم و نه ما می توانیم. اما آنکه ما می توانیم ‏‎ ‎‏این است که به وسیله دستگاه‌هایی که داریم، به وسیله همین ‏‎ ‎‏صداوسیما، به وسیله مطبوعات، به وسیله گروه هایی که در خارج ‏‎ ‎‏می روند، اسلام را آن طوری که هست معرفی کنیم.‏‎[51]‎

‏‏ی) پاسخ دادن به دروغ‌پراکنی‌های صداهای خارجی‏

‏‏شما باید با تبلیغ فرهنگ اسلامی، به دروغ پراکنی‌های صداهای ‏‎ ‎‏خارجی پاسخ دهید... .‏‎[52]‎

‏
‏‎

‎‏ک) تفهیم مسائل واقعی‏

‏‏در هر صورت باید توجه به این معنا داشت. و یکی از وظایف ‏‎ ‎‏تلویزیون ‏‏و رادیو این است که مسائل را آن طوری که هست به ‏‎ ‎‏مردم بفهمانند مسائل چی هست. اصلاً از کی صدا دارد بلند ‏‎ ‎‏می شود.‏‎[53]‎

‏‏ل) جبران‌کننده کم‌کاری‌های سابق در جامعه باشند‏

‏‏باید دستگاه تلویزیون یا مطبوعات ما جبران بکنند آن کارهایی را ‏‎ ‎‏که سابق شده است و کرده اند، و باید دستگاه‌های آموزشی باشند ‏‎ ‎‏واقعاً به تمام معنا.‏‎[54]‎

‏‏صاحبان و مسئولان وسایل ارتباط جمعی‏

‏‏وسایل ارتباط جمعی محصول اندیشۀ انسان‌ها بوده‌اند. پس متأثّر از ‏‎ ‎‏اندیشه انسان خواهند بود و بر مبنای تفکّری که آنها را اداره می‌کند ‏‎ ‎‏می‌توانند تأثیرگذار باشند، امروزه پس از پیشرفت‌های زیاد در رسانه‌های ‏‎ ‎‏جمعی امکان سازمان داشتن و ساخت‌یابی را دارند و ساختار سازمانی ‏‎ ‎‏رسانه‌ها از بحث‌های مهمّی در دانش ارتباطات می‌باشد که آیا این ‏‎ ‎‏سازمان دولتی باشد چه مضارّ و منفعت‌هایی دارد؟ و چنانچه مستقّل از ‏‎ ‎‏دولت باشد چگونه است؟ در این نوشتار درصدد تمامی جنبه‌های آن ‏‎ ‎‏نیستیم. لاسول در اثری به نام «ساخت و کارکرد ارتباط در جامعه» به ‏‎ ‎‏ساخت‌پذیری ارتباطات و حتّی تشابه جامعۀ انسانی از دیدگاهی با دیگر ‏‎ ‎‏موجودات اشاره دارد و رسانه‌ها را مجموعه‌ای به هم پیوسته می‌داند که ‏‎ ‎
‏‎

‎‏مجموعه‌ای پنج عضوی یعنی کی، چه می‌گوید، از کدام مجرا، با کی، با ‏‎ ‎‏کدام نتیجه، از ایشان معروف است او دو نوع ساخت را نتیجۀ ترکیب ‏‎ ‎‏نهایی عناصر ارتباط می‌داند:‏

‏‏زیرساخت‌ها:‏‏ (ابزار تکنولوژیک ارتباط)‏

‏‏روساخت‌ها:‏‏ (عناصر غیرتکنولوژیک) یعنی مقررات، اندیشه‌ها،‌ افکار ‏‎ ‎‏مرتبط با ارتباطات سازمان اداره‌کننده هر رسانه و... از این نوع ساخت ‏‎ ‎‏می‌باشند.‏

‏‏پس نوع اداره کردن رسانه‌ها یعنی دولتی و غیردولتی بودن در ‏‎ ‎‏رسانه‌ها و تأثیر آنها مؤثر است مثلاً اداره رسانه‌ها توسط بخش خصوصی ‏‎ ‎‏به‌ویژه تلویزیون سودجویی، تحریک غرائز، شانتاژ، عوامل فریبی و... و ‏‎ ‎‏خیلی عواقب دیگر را می‌تواند در پی داشته باشد و از طرفی انحصار ‏‎ ‎‏دولت بودن رسانه‌ها هم از دموکراسی مقداری فاصله گرفته است.‏

‏‏در دیدگاه امام خمینی به وضوح نظری مبنی بر اینکه وسایل جمعی ‏‎ ‎‏ارتباطات در انحصار دولت باشد، یا شخصی، دیده نشد امّا اشاراتی مبنی ‏‎ ‎‏بر مستقلّ بودن رسانه‌ها شاید غیردولتی بودن را برساند. به ‌هرحال امام ‏‎ ‎‏خمینی(س) بر مبنای دیدگاه اسلامی که برخوردار است صاحبان رسانه‌ها ‏‎ ‎‏و دست‌اندرکاران را چه دولتی و چه خصوصی بدون شرط قبول ندارد ‏‎ ‎‏بلکه مسئله اوّلین رسانه را در این می‌داند که:‏

‏‎]‎‏اوّلین مسئله برای رسانه‌ها انتخاب افراد است‏‎[‎

‏‏این از مهمّات [وظایف ] کسانی است که می خواهند یک خدمتی ‏‎ ‎‏بکنند، و مجله ای بیرون بدهند، یا روزنامه ای بنویسند. اوّل مسئله ‏‎ ‎‏این است که افراد را انتخاب بکنند. افرادند که می توانند اگر یک ‏‎ ‎‏اشخاص منحرف باشند، بدون اینکه شما توجه داشته باشید، یک ‏‎ ‎
‏‎

‎‏وقت توجه کنید که انحراف پیدا شد. و اشخاص اند که می توانند ‏‎ ‎‏که انسان را یا به دامن امریکا بکشند یا به دامن شوروی.‏‎[55]‎

‏‏پس علاوه بر محتوای پیام و ویژگی پیام از نظر امام خمینی افراد ‏‎ ‎‏اداره کنندۀ سازمان و بانیان رسانه‌ها و تفکّرات آنها خیلی اهمیّت دارند. ‏‎ ‎‏لذا نوزده نکته را پیرامون صاحبان رسانه‌ها متذکّر می‌شوند که از این قرار ‏‎ ‎‏است:‏

‏‏الف) تعهّد و تقوی داشته باشند‏

‏‏نشریه، بسیار خوب است و در صورتی که محتوای آن محتوای ‏‎ ‎‏آموزنده باشد و دست‌اندر‌کاران آن متعهد باشند، این نشریه رأس ‏‎ ‎‏همه امور می‌شود.‏‎[56]‎

‏‏ب) تخصّص داشته باشند‏

‏‏متخصص می خواهیم ولی متخصص مثل شریف امامی ‏‎ ‎‏نمی خواهیم .‏‎[57]‎

‏‏ج) شجاع باشند‏

‏‏شما هم از این تیپ‌های روشنفکری که همیشه با قلمشان مشغول ‏‎ ‎‏یک فسادکاری هستند، باید از اینها هیچ وقت نترسید. اینها با ‏‎ ‎‏بهانه ای می خواهند دستشان بیاید و هر چه دلشان می خواهد ‏‎ ‎‏بگویند. از اولی هم که این نهضت شروع شد، که رو به رشد و ‏‎ ‎‏ترقی گذاشت، این طایفه ـ البته نه همه شان، اما آنهایی که سوء ‏‎ ‎
‏‎

‎‏قصد دارند، غربزده اند ـ آنها مشغول فعالیت بر ضد انقلاب بودند، ‏‎ ‎‏هر مطلبی پیش می آمد اینها یک سنگی جلوی پا می انداختند. ‏‎ ‎‏باید شما از اینها هیچ ملاحظه نکنید، و از اینکه یک دسته ای مثلاً ‏‎ ‎‏مخالفت با شما بکنند ابداً باکی نداشته باشید. البته هر کار مهمی ‏‎ ‎‏یک دسته مخالف دارد. شما با قاطعیت در آنجا اشخاصی که ‏‎ ‎‏می بینید که در آنجا فاسد هستند، اشخاصی که در آنجا توطئه گر ‏‎ ‎‏هستند، باید با شرکت همه این نهادهای اسلامی، آنها را کنار ‏‎ ‎‏بگذارید، و نگذارید این فعالیت‌ها را بکنند.‏‎[58]‎

‏‏د) مصلح باشند‏

‏‏من امیدوارم که مطبوعات را خود صاحبان مطبوعات اصلاح ‏‎ ‎‏کنند.‏‎[59]‎

‏‏ﻫ) فهیم و مطّلع و نویسنده و گوینده باشند‏

‏‏اشخاص نویسنده، اشخاص گوینده، اشخاص فهیم، اشخاص ‏‎ ‎‏مطلع در اینجا صحبت بکنند.‏‎[60]‎

‏‏و) خوش سابقه باشند‏

‏‏افرادی که در موارد حساس اینجا خصوصاً واقع می شوند افرادی ‏‎ ‎‏باشند که سوابقشان معلوم باشد اینها چکاره بودند در آن وقت، ‏‎ ‎‏چه کرده اند اینها، خانواده اینها چه خانواده ای هست، چکاره ‏‎ ‎‏بودند در آن وقت، کارهایی که در سابق کرده اند روی چه ‏‎ ‎
‏‎

‎‏زمینه ها بوده است. اگر بخواهید شما واقعاً، یک دستگاهی باشد ‏‎ ‎‏که این دستگاه در خدمت خود کشورتان باشد و بخواهد نجات ‏‎ ‎‏بدهد این کشور را از آن گرفتاری‌هایی که در طول تاریخ و ‏‎ ‎‏خصوصاً، در این پنجاه سال اخیر ما داشتیم و شما داشتید. ‏‎ ‎‏بخواهید نجات بدهید این ملت را، باید طوری بکنید که افرادی ‏‎ ‎‏که آنجاهایی که حساس است، بسیار زیاد باید مطالعه کنید ‏‎ ‎‏رویش و در سایر جاها هم همین طور. علی‌ ایّ ‌حال، یک توجه ‏‎ ‎‏خاصی در اینجا لازم است که باید بشود و افراد کارشناسی لازم ‏‎ ‎‏دارید که... .‏‎[61]‎

‏‏ز) غیرنفوذی باشند‏

‏‏باید شما کوشش کنید که یک وقت ـ خدای نخواسته ـ ... یک ‏‎ ‎‏نفر آدم نفوذ کرد در آنجا و در یک جای حساس، آن وقت ‏‎ ‎‏می آید یک کاری می کند، یک عملی انجام می دهد یا یک ‏‎ ‎‏فیلمی که آنها مطلع هستند، کارشناس می خواهد این فیلم‌ها. این ‏‎ ‎‏فیلم‌ها ممکن است یک نتایجی بدهد که نتایج را اشخاص عادی ‏‎ ‎‏نتوانند درست بفهمند. کارشناس‌ها در آن فکر کنند، تأمل کنند تا ‏‎ ‎‏اینکه یک فیلم صحیحی باشد... شیاطین خیلی حساب می کنند ‏‎ ‎‏روی این و اشخاص مختلفی با ایده های مختلف ممکن است ‏‎ ‎‏بخواهند بیایند وارد بشوند و شما را بازی بدهند. انسان که غیب ‏‎ ‎‏نمی داند، خوب، می آید ظواهرش [را] درست می کند و اینها افراد ‏‎ ‎‏مختلف ‏‏از همه جنس دارند. آدمی که بیست سال ملی خودش را ‏‎ ‎‏معرفی می کند... ‏‏بعد معلوم شد یکی از مهره های آنهاست... ‏‎ ‎
‏‎

‎‏همینطور دارند از همه قِسم‌ها، آنها از همه قِسم دارند. و به عبارتی ‏‎ ‎‏دیگر در همه چیزی که در ایران ‏‏هست، اصلش هست، جَلَبش هم ‏‎ ‎‏هست و ما باید خیلی متوجه باشیم... افراد باید شناسایی بشود، باید ‏‎ ‎‏معلوم بشود، سوابقشان معلوم بشود.‏‎[62]‎

‏‏ح) مستقلّ باشند‏

‏‏این دو دستگاه است که باید اسلامی بشود. استقلالش را حفظ ‏‎ ‎‏کنید. کسی اگر آمد خواست یک چیزی را تحمیل کند، ابداً به ‏‎ ‎‏آن اعتنا نکنید و با استقلال و با قدرت این دستگاه را راه ‏‎ ‎‏بیاندازید.‏‎[63]‎

‏‏ط) مجهز باشند‏

‏‏هرکس مجله می خواهد بنویسد باید مجهز باشد که این نسل ‏‎ ‎‏آینده را تربیت کند. برای نسل آینده فکری بکنید. اسلام همه ‏‎ ‎‏نسل ها را مکلف می داند.‏‎[64]‎

‏‏ی) غیرمنحرف باشند‏

‏‏1ـ اگر بنا باشد رادیو ـ تلویزیون در خدمت دسته ای و یا گروهی ‏‎ ‎‏که منحرف هستند و اعوجاج دارند قرار داده بشود، ممکن است ‏‎ ‎‏که سرتاسر مملکت را به فساد بکشد. از این جهت شما موظفید؛ ‏‎ ‎‏هم ‏‏وظیفه شرعی و هم وظیفه قانونی دارید که دستگاه رادیو ـ ‏‎ ‎‏تلویزیون‏‏ ‏‏را از گروه‌هایی که منحرف هستند، و یا ارتباط با رژیم ‏‎ ‎‏سابق داشته اند ‏‏و در خدمت آنها بوده اند تصفیه کنید، و اشخاصی ‏‎ ‎
‏‎

‎‏که فاسد هستند ‏‏که موجب فساد می شوند را هم تصفیه کنید. شما ‏‎ ‎‏باید اینها را با کمال ‏‏قدرت بدون هیچ ملاحظه ای از رادیو و ‏‎ ‎‏تلویزیون تصفیه کنید.‏‎[65]‎

‏‏2ـ ان‌شاءالله به طور جدی عمل بشود، و اشخاص نالایق کنار ‏‎ ‎‏بروند، داشته باشید افرادی که به جای آنها بگذارید.‏‎[66]‎

‏‏3ـ با اهمیتی که مطبوعات و نقشی که در ساختن جامعه دارند، با ‏‎ ‎‏گذشت بیش از یک سال از برقراری جمهوری اسلامی، باز دیده ‏‎ ‎‏می شود که بسیاری از مطبوعات در خط انقلاب اسلامی نیستند؛ و ‏‎ ‎‏اصلاحاتی بنیادی در آنها باید تحقق یابد که اشخاص منحرفی ‏‎ ‎‏که موجب این امور انحرافی می شوند دستشان از این رسانه های ‏‎ ‎‏گروهی کوتاه شود.‏‎[67]‎

‏‏4ـ رادیو ـ تلویزیون باید از عناصر طرفدار شاه و یا منحرف ‏‎ ‎‏پاکسازی شود.‏‎[68]‎

‏‏5ـ شما هم نمی توانید در مجله ای که دارید و افراد را می خواهید ‏‎ ‎‏انتخاب کنید، یک اشخاصی که سابقه شان انحراف بوده است، ‏‎ ‎‏آن منحرف را حالا بگویید که نه، دیگر حالا خوب شده است و ‏‎ ‎‏آدم مسلمانی است و اینها، و وارد کنید در روزنامه تان. خیلی ‏‎ ‎‏خوب است برای خودش، ما هم نمی گوییم بد است. الآن توبه ‏‎ ‎‏کرده، خوب است، اما نمی توانیم دیگر همچو مطلبی را که در ‏‎ ‎‏ترتیب یک ملتی در سرنوشت یک ملتی دخالت دارد، این را به ‏‎ ‎‏دست او بدهیم. این از مسائل مهمی است که در همه جا باید این ‏‎ ‎
‏‎

‎‏انجام بگیرد... . همه جایی که سرنوشت ملت را هم به دستشان ‏‎ ‎‏بدهیم؛ این حرف، ساده‌اندیشی است، و توجه به مسائل نداشتن ‏‎ ‎‏است. در هر صورت من امیدوارم که کتاب‌های شما، مجلّه شما، ‏‎ ‎‏همه اینها خوب باشد. و این مسائل هم مورد توجه باشد در افرادی ‏‎ ‎‏که سابقاً هستند پیش شما. در افرادی که بعدها می خواهند در این ‏‎ ‎‏مجله و در فعالیت دخالت داشته باشند. مسئله عربی اگر هست، ‏‎ ‎‏اشخاص عرب متعهد اوّلًا باشند، ثانیاً داده بشود باز نگاه بکند به ‏‎ ‎‏اینکه چه بوده در این. ممکن است یک نفر آدم هم، خیلی هم ‏‎ ‎‏خوب آدمی باشد و متعهد باشد، لکن اشتباه داشته باشد. اشتباه ‏‎ ‎‏برای خودش چیزی نیست. اما اشتباه برای یک ملت، یک وقتی ‏‎ ‎‏صدمه می زند به یک ملتی .‏‎[69]‎

‏‏6ـ در مرکزی که مرکز تبلیغات اسلامی است، و مهم‌ترین مرکز ‏‎ ‎‏تبلیغات است نباید اشخاصی باشند که برخلاف مسیر اسلام و از ‏‎ ‎‏ریشه های سابق آن رژیم باشند.‏‎[70]‎

‏‏7ـ اگر یک وقت هم افرادی باشند که دیگر قابل موعظه نیستند و ‏‎ ‎‏قابل برگشتن نیستند، بتدریج اینها هم کنار گذاشته بشوند، تا ‏‎ ‎‏ان‌شاء‌الله یک دستگاه صحیح، خوب، آموزنده و تربیت‌کننده، ‏‎ ‎‏باشد؛ و آبروی این نهضت محفوظ بماند به واسطه اعمال شما.‏‎[71]‎

‏‏ک) آشنایی به مسائل سیاسی اجتماعی و فرهنگی داشته باشند‏

‏‏تحت نظر اشخاصی که آشنایی دارند به مسائل سیاسی، آشنایی ‏‎ ‎‏دارند به مسائل اجتماعی، آشنایی دارند به وضع خود کشور، باید ‏‎ ‎
‏‎

‎‏در تحت نظر خود آنها پخش بشود... . و لهذا، همان‌طوری که ‏‎ ‎‏شاید در همه دنیا اینطور باشد که این دستگاه تحت کنترل یک ‏‎ ‎‏اشخاص مطلع از مسائل، عمیق در مسائل، که اگر یک چیزی ‏‎ ‎‏می خواهد پخش بشود، در نظر آنها باشد، آنها ببینند و بگویند این ‏‎ ‎‏کلمه صحیح است یا صحیح نیست، این جمله درست است یا ‏‎ ‎‏نیست.‏‎[72]‎

‏‏ل) مضرّ نباشند‏

‏‏کسانی که مضر هستند به اینجا، ولو فرض کنید متخصص هم ‏‎ ‎‏باشند ـ متخصص مضر، ضررش بیشتر از غیرمتخصص است ـ اینها ‏‎ ‎‏کنار باید بروند و تصفیه بشود.‏‎[73]‎

‏‏م) مفسده‌جو نباشند‏

‏‏رادیو ـ تلویزیون نباید در دست یک عده مفسده جو باشد.‏‎[74]‎

‏‏ن) آزاردهنده نباشند‏

‏‏انصاف نیست که جوانان عزیز اسلام از ارتش و سپاه و ژاندارمری ‏‎ ‎‏و بسیج و شهربانی گرفته تا گروه‌های جانباز عشایر و عزیزان ‏‎ ‎‏شهرها و روستاها در سراسر کشور در خدمت اسلام و مسلمین ‏‎ ‎‏خون خود را نثار و جان خود را فدا کنند، ما در کناری بنشینیم و ‏‎ ‎‏با قلم‌ها و زبان‌های خود قلب نورانی آنان را آزار دهیم.‏‎[75]‎

‏
‏‎

‎‏س) در فکر توسعه دادن با دلی محکم و گرم باشند‏

‏‏1ـ شما که مسئولیت بسیار سنگینی به عهده تان می باشد، مطمئن و ‏‎ ‎‏استوار به کار خودتان ادامه دهید؛ هر روز برنامه‌هایتان را بیشتر و ‏‎ ‎‏بهتر توسعه دهید و کوشش نمایید تا برنامه های اصولی و منطبق با ‏‎ ‎‏موازین اسلام، ارائه نمایید و حیثیت ملت و مذهب خودتان را ‏‎ ‎‏حفظ کنید. باید برنامه ها بر اساس بینش و فرهنگ اسلام تنظیم ‏‎ ‎‏شود. امیدوارم با دلی محکم و گرم در کاری که دارید موفق ‏‎ ‎‏شوید.‏‎[76]‎

‏‏2ـ ما باید تبلیغاتمان زیاد باشد و پوشش رادیومان، تلویزیونمان ‏‎ ‎‏زیاد بشود تا بتوانیم مطالب خودمان را به عالم برسانیم.‏‎[77]‎

‏‏ع) از انحراف جلوگیری‌کننده باشند‏

‏‏به خودتان بیایید که دیگر توی روزنامه تان این غلط‌ها را نکنند ... ‏‎ ‎‏چرا جلوی روزنامه ها را نمی‌گیرید؟‏‎[78]‎

‏‏ف) به فکر تحول باشند‏

‏‏شما تازه وارد شدید و می خواهید که این را متحول کنید، کار ‏‎ ‎‏ارزنده و مشکلی است.‏‎[79]‎

‏‏ص) اعتقاد به اینکه روزی درقبال این مسئولیّت پاسخگو هستند ‏‎ ‎‏داشته باشند‏

‏‏این عهد بزرگی است به دوش شما؛ مسئولیتی بزرگ است. و ‏‎ ‎
‏‎

‎‏بدانید که یک روز از باب این مسئولیت سؤال خواهد شد و آن ‏‎ ‎‏وقت چیزی پنهان نخواهد ماند، دل شما علیه شما شهادت ‏‎ ‎‏می دهد، دست شما علیه شما شهادت می دهد، خود اعضا بر ضد ‏‎ ‎‏انسان، اگر خلاف کرده باشد، شهادت می دهند... .‏‎[80]‎

‏‏ق) بدانند که هر چه سرعت و وسعت پخش پیام بیشتر باشد حجّت بر ‏‎ ‎‏آنها بیشتر است‏

‏‏حالا هر مطلبی که اینجا گفته می شود، چند ساعت بعدش در همه ‏‎ ‎‏دنیا منتشر است؛ رادیوها می گویند و چه می کنند. و لهذا، الآن ‏‎ ‎‏حجت بر ما بیشتر است و اهمیت تبلیغ هم زیادتر.‏‎[81]‎

‏‎ ‎

‏‎

‎

• . نویسنده و پژوهشگر.
• . اطلاعات سیاسی اقتصادی، سال سوّم، شماره 6.
• . روزنامه اطلاعات، 15 / 4 / 68.
• . روزنامه اطلاعات، 15 / 4 / 68.
• . اطلاعات سیاسی اقتصادی، سال سوّم، شماره 6.
• . مجلّه جوانان، 29 / 3 / 68.
• . روزنامه اطلاعات، 20 / 3 / 68.
• . مجلّه جوانان، 29 / 3 / 68.
• . همان جا.
• . اطلاعات سیاسی اقتصادی، سال سوّم، شماره 6.
• . همان جا.
• . روزنامه کیهان، 1 / 3 / 65.
• . ماهنامه شاهد، 15 / 4 / 68.
• . ویژه نامه روزنامه جمهوری اسلامی، 19 / 11 / 68.
• . حدیث ولایت مقام معظم رهبری، ج اوّل، ص7.
• . شرح چهل حدیث امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، سال 1382،  ص309ـ310.
• . برای آگاهی بیشتر به کتاب جامعه و تاریخ و انسان کامل و تکامل اجتماعی متفکر شهید  علامه مطهری مراجعه شود.
• . صحیفه امام؛ ج4، ص9.
• . همان؛ ج11، ص380.
• . همان؛ ج8، ص62.
• . همان؛ ج13، ص431ـ433.
• . توسعه و نظام بهره وری در نظر امام خمینی، انتشارات وثقی، اسفند 1374، ص32؛ ولایت  فقیه، ص43ـ44.
• . صحیفه امام؛ ج14، ص366.
• . ر.ک: همان؛ ج20، ص55ـ56.
• . همان؛ ج8، ص487.
• . همان؛ ج10، ص393.
• . همان؛ ج9، ص15.
• . همان؛ ج7، ص419.
• . همان؛ ج4، ص364.
• . همان؛ ج7، ص487.
• . همان؛ ص486.
• . همان؛ ج 4، ص360.
• . همان؛ ص242.
• . همان؛ ص9.
• . همان؛ ج 21، ص204.
• . همان؛ ص120ـ121.
• . جهت اطّلاع بیشتر به کتاب اسلام و مقتضیات زمان علامه شهید مطهری و کتاب اسلام ناب  در کلام و پیام امام خمینی تبیان آثار موضوعی دفتر پنجم مراجعه شود.
• . دوورژه، موریس؛ روش های علوم اجتماعی، ص104.
• . صحیفه امام؛ ج 6، ص412.
• . همان؛ ج 12، ص483.
• . همان؛ ج 6، ص345.
• . همان؛ ج 18، ص363.
• . همان؛ ج 17، ص243.
• . همان؛ ج 13، ص480.
• . همان؛ ج 7، ص323.
• . همان جا.
• . همان؛ ج 8، ص498.
• . همان؛ ج 12، ص484.
• . همان؛ ص324.
• . همان؛ ج 13، ص156.
• . همان؛ ج 18، ص364.
• . همان؛ ج 17، ص243.
• . همان؛ ج 11، ص201ـ202.
• . همان؛ ج 12، ص483ـ484.
• . همان؛ ج 13، ص474.
• . همان؛ ج 14، ص385.
• . همان؛ ج 14، ص499.
• . همان؛ ج 12، ص325.
• . همان؛ ج 7، ص323.
• . همان؛ ج 6، ص399.
• . همان؛ ج 16، ص122.
• . همان؛ ج 16، ص120ـ121.
• . همان؛ ج 12، ص293.
• . همان؛ ج 14، ص500.
• . همان؛ ج 12، ص290.
• . همان؛ ص440.
• . همان؛ ص260.
• . همان؛ ص208.
• . همان؛ ج 13، ص477.
• . همان؛ ج 12، ص439.
• . همان؛ ج 10، ص215.
• . همان؛ ج 16، ص119ـ120.
• . همان؛ ج 12، ص327.
• . ؛ ج 12، ص292.
• . همان؛ ج 14، ص73.
• . همان؛ ج 17، ص244.
• . همان؛ ج 16، ص85.
• . همان؛ ج 13، ص352 ـ353.
• . همان؛ ج 16، ص118.
• . همان؛ ج 14، ص384.
• . همان؛ ج 15، ص507.