وسایل ارتباطی جمعی و دیدگاه امام خمینی (س)

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‎ ‎

‏‏وسایل ارتباطی جمعی و دیدگاه امام خمینی(س)‏

‏ ‏حسن پویا‏^‎[1]‎

‏‏مقدمه‏

‏‏هر روز که از عمر بشر می‌گذرد، بشریت با انبوهی از مسائل جدید رو به‏‏ ‏‏رو ‏‎ ‎‏می‌گردد، که در برخی موارد هرگز تصور آن را هم نمی‌کرد. ‏‏اختراعات و ‏‎ ‎‏اکتشافات گوناگون در زمینه‌های مختلف، پیشرفت ‏‏سرسام‌آور تمدن ‏‎ ‎‏صنعتی، پیمودن همه راه‌های ممکن در علوم مختلف، سرک کشیدن به ‏‎ ‎‏تمام جزئیات زندگی بشر، فراهم آوردن آسایش زندگی در تمام زمینه‌ها، ‏‎ ‎‏تلاش در جهات مختلف صنعتی و روزآمد کردن آنها، سبقت گرفتن ‏‎ ‎‏کشورها در رسیدن به قله‌های بزرگ و جدید، اعلان اختراعات و ‏‎ ‎‏اکتشافات روزآمد، همه و همه نشان از تلاش برق‌آسای بشریت دارد، ‏‎ ‎‏برای رسیدن به آنچه نمی‌داند به کجا می‌انجامد تا شاید بتواند در همه ‏‎ ‎‏زمینه‌هایی که احساس می‌کند انسان‌ها‏‏ بدان نیازمندند، گام‌های مثبت و ‏‎ ‎
‏‎

‎‏بلندی بردارد.‏

‏‏یکی از زمینه‌هایی که انسان توانسته است در جهت رسیدن به آن ‏‎ ‎‏تلاش نماید، ارتباطات است. از بررسی‌های تئوریک گرفته تا ابداع ‏‎ ‎‏ابزارهای مدرن در جهت رسیدن به آن هدف و از تهیه ابزارهای بسیار ‏‎ ‎‏ساده مثل رادیو، تلویزیون و مطبوعات که البته امروز وسایل ساده ‏‎ ‎‏می‌نمایند گرفته تا ابزارهای بسیار مدرن و پیچیده که در ارتباطات بین ‏‎ ‎‏کشورها و ملل و یا در جهت ارتباط‌های مخفی از آنها استفاده می‌شود، ‏‎ ‎‏که بررسی همه این ابزارها و اختراعات نیازمند زمان طولانی می‌باشد و ‏‎ ‎‏در این مختصر نمی‌گنجد.‏

‏‏معنا و مفهوم ارتباط‏

‏‏ارتباط در کتاب‌های لغت به سه معنا آمده است:‏

‏‏1ـ رفت و آمد و معاشرت؛‏

‏‏2ـ ‏‏برقرار کردن تماس‏‏ ‏‏یا گفت‌وگو با‏‏ ‏‏کسی از‏‏ طریق وسیله‌ای مخصوص‏‏؛‏

‏‏3ـ بستگی و پیوند.‏‎[2]‎

‏‏ارتباطات به «مجموعه لوازم و وسایلی مانند رادیو، تلویزیون و ‏‎ ‎‏روزنامه که به وسیله آنها ارتباط برقرار می‌شود»، گفته می‌شود.‏

‏‏دانش ارتباطات عبارت است از: «دانشی که به مطالعۀ ویژگی‌ها یا ‏‎ ‎‏چگونگی برقراری رابطه با لوازم و وسایل مخصوص می‌پردازد.»‏‎[3]‎

‏‏رسانه‌های گروهی و مطبوعات نیز به عنوان وسائل ارتباطی در جهان ‏‎ ‎‏معاصر مورد توجه خاص قرار گرفته و حضرت امام خمینی(س) نیز به ‏‎ ‎
‏‎

‎‏آن توجه ویژه نموده‌اند تا آنجا که شاید بتوان ادعا کرد در همه ‏‎ ‎‏زمینه‌هایی که نیازمند نکته و یا تذکری بوده است، سخن گفته‌اند، از ‏‎ ‎‏جمله مسئولیت و رسالت رسانه‌ها، آزادی مطبوعات، سالم‌سازی ‏‎ ‎‏مطبوعات و رسانه‌ها، صدا و سیما و اهداف و مسئولیت‌های آن، ‏‎ ‎‏سالم‌سازی صدا و سیما، نظارت بر صدا و سیما، خبرگزاری‌ها و نقش ‏‎ ‎‏آنها در جهان معاصر، اهداف و مسئولیت‌های خبرگزاری‌ها، نقش ‏‎ ‎‏رسانه‌ها در زمان طاغوت، انحراف مطبوعات در رژیم گذشته، نقش ‏‎ ‎‏رسانه‌ها در عرصه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و...، و مسائل ‏‎ ‎‏بسیاری که در این نوشتار تنها به گوشه‌ای از آنها پرداخته خواهد شد.‏

‏‏اما بیشترین توجه حضرت امام خمینی(س) به لحاظ خصوصیاتی که ‏‎ ‎‏در زمان و موقعیت ایشان بود و جایگاه و نقش‌آفرینی‌هایی که رسانه‌های ‏‎ ‎‏داخلی و خارجی داشتند، در زمینه رسانه‌ها بوده است. بنابراین در این ‏‎ ‎‏نوشتار نیز به رسانه‌ها به عنوان وسائل ارتباطی و جایگاه آنها در منظر ‏‎ ‎‏امام خمینی(س) پرداخته شده است.‏

‏‏رسانه‌های گروهی‏

‏‏مجموعه وسایلی که در ارتباطات جمعی مورد استفاده قرار می‌گیرد ‏‎ ‎‏مانند: رادیو، تلویزیون، مطبوعات و جزء اینها به معنای رسانه‌های ‏‎ ‎‏گروهی است.‏‎[4]‎

‏‏رسانه‌های گروهی به نام‌های دیگری مثل رسانه‌های همگانی، وسائل ‏‎ ‎‏ارتباط جمعی نیز نامیده شده‌اند، که اکنون بیشترین کاربرد را عنوان ‏‎ ‎‏«رسانه گروهی» دارا می‌باشد.‏

‏
‏‎

‎‏وسائل ارتباط جمعی به تناسب زمان و مکان، در ادوار مختلف، بسیار ‏‎ ‎‏متنوع و گوناگون بوده است. گاهی استفاده از وسائل بسیار ابتدائی و ‏‎ ‎‏اندک، تنها وسیله ارتباطی افراد بوده است. و از جهانِ بیرون از یک قریه ‏‎ ‎‏و یا حتی شهرنشینان از بیرون از شهر خود بی‌خبر بودند و در ادوار بعد ‏‎ ‎‏تنها وسیله ارتباط در قالب کتاب‌ها و رسانه‌ها و نوشته‌هایی بوده که ‏‎ ‎‏نویسندگان و پژوهشگران عرضه می‌کردند.‏

‏‏طبیعی است که وسائل ارتباطی تا این حد، فقط برای خواص جامعه ‏‎ ‎‏مطلوب و مورد نظر بوده است و اقشاری محدود توان استفاده از آنها را ‏‎ ‎‏داشته‌اند وگرنه افراد فراوانی بوده‌اند که هرگز توان استفاده از آنها را ‏‎ ‎‏نداشته‌اند. لکن پیشرفت جوامع بشری و سرعت بیش از حد و ‏‎ ‎‏حیرت‌انگیز دانش بشر، رفته‌رفته، عرصه‌های جدیدی را در مقابل بشریت ‏‎ ‎‏گشود و جوامع، خود را در کنار ده‌ها نوع وسائل ارتباط جمعی دیدند که ‏‎ ‎‏در گذشته به تصور و وهم آنان نمی‌گنجید. این رشد عظیم و سرعت ‏‎ ‎‏فوق‌العاده دانش ارتباطات، جای خود را باز کرد و عرصه را بر وسائل ‏‎ ‎‏ارتباطی گذشته تنگ نموده تا آنجا که برای همگان و یا بسیاری از مردم ‏‎ ‎‏قابل دسترسی گردید و از انحصار افراد خاص و طبقه مخصوص خارج ‏‎ ‎‏شد.‏

‏‏رسانه‌ها و وسائل ارتباطی امروز به دسته‌های مختلف قابل تقسیم ‏‎ ‎‏است:‏

‏‏رسانه‌های صوتی مانند: رادیو، تلفن و... .‏

‏‏رسانه‌های تصویری مانند: تلویزیون، ویدئو، ماهواره و کامپیوتر.‏

‏‏رسانه‌های نوشتاری و مکتوب نیز مانند: کتاب، روزنامه و نشریات.‏

‏‏تأثیر رسانه‌های یاد شده و نیز اقبال عمومی از آنها برگرفته از ‏‎ ‎
‏‎

‎‏کاربردهای هر یک از آنهاست. طبیعی است که پیشرفت مردم به پیشرفت ‏‎ ‎‏تکنولوژی و استفاده از آنهاست و هر چه جوامع، عقب‌مانده‌تر باشند، ‏‎ ‎‏استفاده آنها از رسانه‌های جدید کمتر است و هر چه میزان پیشرفت آنها ‏‎ ‎‏افزایش یابد، بهره‌مندی آنها نیز فراوان‌تر خواهد بود.‏

‏‏امروز رسانه‌ها جزء‌لاینفک زندگی شده است و هیچ‌کس خود را ‏‎ ‎‏بی‌نیاز از آنها نمی‌بیند، از افراد سالخورده‌ای که در کنار خانه یا خانه ‏‎ ‎‏سالمندان نشسته‌اند تا مردمی که در زندگی روزمره تلاش می‌کنند و ‏‎ ‎‏به‌ویژه آنان که بدون رسانه نمی‌توانند زندگی کنند و اگر ساعتی از یکی ‏‎ ‎‏از رسانه‌ها دور و بی‌خبر باشند، بیمار می‌نمایانند و به دنبال گمشده‌ای ‏‎ ‎‏هستند و از زنان خانه‌داری که در خانه مشغول به کار هستند و در طول ‏‎ ‎‏روز شاید قدمی به بیرون از خانه نمی‌گذارند، گرفته تا آنان که در سطح ‏‎ ‎‏جامعه حضور فعال دارند، همه خود را نیازمند رسانه‌ها می‌دانند.‏

‏‏وسعت ابعاد رسانه‌ها به قدری فراوان و متنوع گشته که در همه ‏‎ ‎‏زمینه‌های زندگی و برای همه افراد در سنین مختلف حرف و سخن و ‏‎ ‎‏تصویر دارند. و افراد اندیشمند فراوانی به صورت تخصصی در ‏‎ ‎‏زمینه‌های مختلف ارتباطات فعالیت می‌کنند تا بتوانند بهترین، آسان‌ترین، ‏‎ ‎‏زیباترین، و جذاب‌ترین ارتباط را با افراد دیگر برقرار کنند.‏

‏‏با نگاهی به علم ارتباطات و علوم مختلف دیگری که به نحوی با آن ‏‎ ‎‏مرتبط می‌باشد، گستره فعالیت و تأثیرگذاری ارتباطات به خوبی روشن ‏‎ ‎‏می‌شود. از شکل ظاهری افراد در ارتباط برقرار کردن گرفته تا نحوه ‏‎ ‎‏سخن گفتن، لبخند زدن، تأثیرگذار بودن و ده‌ها نکته روان‌شناسانه و ‏‎ ‎‏جامعه‌شناختی که در ارتباط مؤثر، مورد توجه قرار می‌گیرد.‏

‏‏صحنه‌های استودیوهای تلویزیونی و آرایش بخصوص و ویژه آنها، ‏‎ ‎
‏‎

‎‏گویندگان و تصویرگران و نحوه دکوراسیون و رنگ‌آمیزی، همه مواردی ‏‎ ‎‏است که در برقراری ارتباط با دیگران بسیار کارساز است.‏

‏‏در عصر حاضر کسانی که مشتاق ارتباط بیشتر هستند، هزینه و وقت ‏‎ ‎‏بیشتری برای این کار هزینه می‌کنند و از افراد متخصص و اهل فن بهره ‏‎ ‎‏می‌گیرند تا بتوانند ارتباط بهتری برقرار نمایند. نگاهی به آمار منتشر شدۀ ‏‎ ‎‏هزینه‌های سرسام‌آور رسانه‌ها، نشان‌دهنده اوج فرازمند این مسئله است ‏‎ ‎‏و نشانگر تلاش مستمر و بی‌وقفه رسانه‌ای است. و از طرف دیگر نشان ‏‎ ‎‏از اهمیّت والا و ارزشمند ارتباطات دارد، که قدرت‌های بزرگی را به ‏‎ ‎‏خود مشغول داشته و توانسته‌اند تأثیرات شگرفی را در عالم بگذارند.‏

‏‏وابسته بودن رسانه‌ها به قدرت‌ها و به منابع مالی مهم و گاه ‏‎ ‎‏سازمان‌های عظیم و خاص نیز، نشانگر جایگاه عظیم رسانه‌های ارتباطی ‏‎ ‎‏است و نشان از تأثیرگذاری آنها از جهات مختلف دارد این رسانه‌ها در ‏‎ ‎‏هدایت مردم به سوی اهداف خاص و بهره‌مندی از اهداف مورد نظر، ‏‎ ‎‏بسیار مؤثر بوده‌اند و در برخی موارد جهت هماهنگ‌سازی افکار عمومی ‏‎ ‎‏توانسته‌اند گام‌های بلندی را بردارند و جوامع و مردم را به سوی ‏‎ ‎‏خواسته‌های خود سوق دهند. نباید فراموش کرد که برخی زمان حاضر ‏‎ ‎‏را، عصر جنگ رسانه‌ها نامیده‌اند زیرا نیروی نظامی دیگر کاربردی ندارد ‏‎ ‎‏و قدرت‌ها به سوی برخورد رسانه‌ای پیش رفته‌اند و در مواردی ‏‎ ‎‏توانسته‌اند از طریق رسانه‌ها، افکار عمومی را به دست بگیرند و مسائل ‏‎ ‎‏مورد نظر خودشان را در ذهن و فکر مردم جا بیندازند، که بررسی این ‏‎ ‎‏موضوع و شواهد آن، فرصت مناسب دیگری می‌طلبد.‏

‏
‏‎

‎‏زمینه‌های مختلف رسانه‌ها‏

‏‏1ـ زمینه فرهنگی‏

‏‏مجموعه مسائلی که فرهنگ یک جامعه را تشکیل می‌دهد اعم از آداب و ‏‎ ‎‏رسوم، ارزش‌ها و ضدارزش‌ها، نظام علمی، دینی، تربیتی، هنری و آنچه ‏‎ ‎‏به نحوی مربوط به فرهنگ مردم می‌گردد همیشه مورد توجه رسانه‌ها ‏‎ ‎‏بوده است و رسانه‌های مختلف توانسته‌‌اند در همۀ‌ زمینه‌های فرهنگی ‏‎ ‎‏صاحب نفوذ باشند و در توسعه وضیق آنها و نیز در بالا بردن سطح ‏‎ ‎‏فرهنگ و معلومات مردم مؤثر باشند.‏

‏‏بخش عمده‌ای از فرهنگ عامۀ مردم، معلول اوقاتی است که برای ‏‎ ‎‏شنیدن و دیدن رسانه‌های عمومی صرف می‌کنند نباید فراموش کرد که ‏‎ ‎‏در تربیت و فرهنگ‌سازی مردم به‌ویژه جوانان و نوجوانان رسانه‌ها ‏‎ ‎‏تأثیرات بسزائی دارند، چنانکه امام خمینی(س) می‌فرمایند:‏

‏‏نقش مطبوعات در کشورها منعکس کردن آرمان‌های ملت است. ‏‎ ‎‏مطبوعات باید مثل معلمینی باشند که مملکت را و جوانان را ‏‎ ‎‏تربیت می‌کنند و آرمان ملت را منعکس می‌کنند.‏‎[5]‎

‏‏2ـ زمینه سیاسی‏

‏‏با توجه به توانمندی فوق‌العاده و گسترۀ وسیع رسانه‌ها، امروزه رسانه‌ها ‏‎ ‎‏به ابزاری تبدیل ‏‏شده‌اند که توانسته است با جریان‌سازی و فضاسازی ‏‎ ‎‏مناسب، گرایش‌های سیاسی را سامان دهند و در مقاطعی رهبری نمایند ‏‎ ‎‏و آنها را به نفع قدرتی خاص و یا افرادی خاص منحرف نمایند.‏

‏‏کارکردهای سیاسی رسانه‌ها در جوامع مختلف به صورت‌های ‏‎ ‎
‏‎

‎‏گوناگون می‌باشد. در جوامع سنتی و استبدادی به صورتی عمل می‌کنند ‏‎ ‎‏که هرگز با جوامع پیشرفته و آزاد سازگاری ندارد، و این روش را ‏‎ ‎‏نمی‌توانند در جوامع آزاد اعمال کنند، زیرا این جوامع از فرایند بالائی از ‏‎ ‎‏جهت فرهنگی و اجتماعی برخوردارند که با آنان نمی‌توان همچون ‏‎ ‎‏جوامع سنتی برخورد کرد. بنابراین نوع تعامل رسانه‌ها در جوامع مختلف ‏‎ ‎‏و تأثیر سیاسی ـ اجتماعی آنها به بافت اجتماعی مردم آن دیار برمی‌گردد.‏

‏‏در زمینه‌ تأثیر رسانه‌ها در مسائل سیاسی و جوسازی‌های اجتماعی، ‏‎ ‎‏امام خمینی(س) می‌فرمایند:‏

‏‏امروز دست جنایتکار آمریکا و دیگر قدرت‌های چپاولگر از ‏‎ ‎‏آستین بعضی عمّال سرسپرده و از خدا بی‌خبرشان بیرون آمده و ‏‎ ‎‏از داخل و خارج با اسلحه و قلم‌های بدتر و جنایت‌بارتر از ‏‎ ‎‏سلاح‌های گرم به این ملت مظلوم حمله‌ور شده و در صدد ‏‎ ‎‏شکست انقلاب اسلامی و شکست اسلام عزیز برآمده‌اند و از ‏‎ ‎‏هیچ تهمت و افترا به ملتی که جز به احکام اسلام و قرآن کریم ‏‎ ‎‏فکر نمی‌کنند، خودداری نمی‌کنند و با بهانه‌های بسیار موهوم به ‏‎ ‎‏سرکوبی این انقلاب اسلامی بپاخاسته‌اند. آنان که از اسلحه گرم ‏‎ ‎‏برخوردارند همچون صدام، با اسلحه و آنان که سلاح گرم ‏‎ ‎‏ندارند، با قلم‌های زهرآگین ـ که از سلاح گرم جنایت‌بارتر است‏‏ ـ  ‏‎ ‎‏ملت مظلوم ما را زیر ضربات خود قرار داده‌اند.‏‎[6]‎

‏‏3ـ زمینه اطلاع‌رسانی‏

‏‏بسیاری از مردم، نگاه خبری و اطلاع‌رسانی نسبت به همۀ‌ رسانه‌ها ‏‎ ‎‏به‌ویژه رسانه‌های صوتی ـ تصویری دارند و اطلاعات روزمره زندگی ‏‎ ‎
‏‎

‎‏خود را از آنها دریافت می‌کنند. رسانه‌ها نیز در این زمینه حضور جدّی و ‏‎ ‎‏فعالی دارند تا آنجا که برخی از شبکه‌های جهانی تنها به کسب و پخش ‏‎ ‎‏اخبار اختصاص یافته‌اند.‏

‏‏نقش این رسانه‌ها در جهت اطلاع‌رسانی و سرعت دریافت و پخش ‏‎ ‎‏آنها قابل انکار نیست، تا آنجا که تنها پس از دقایقی از وقوع حوادث ‏‎ ‎‏کوچک و بزرگی در جهان، به سرعت سرتاسر جهان از آن باخبر ‏‏می‌شوند.‏

‏‏از این‌رو است که ارائه اخبار در قالب‌های مختلف و سرعت انتقال ‏‎ ‎‏آنها و از همه مهم‌تر صداقت در بیان آنها در مخاطبان بسیار مؤثر است و ‏‎ ‎‏غالب مردم به سوی رسانه‌هایی جذب می‌شوند که گمان می‌کنند به ‏‎ ‎‏صداقت و سرعت نزدیک‌ترند.‏

‏‏حضرت امام خمینی(س) در این باره به نکات بسیار خوبی اشاره ‏‎ ‎‏دارند، از جمله می‌فرمایند:‏

‏‏آنچه در خبرگزاری‌ها مهم است کیفیت آن‌ است، زیرا هر کدام ‏‎ ‎‏که به راستی و راستگویی نزدیکتر باشند، شوق انسان را به گوش ‏‎ ‎‏دادن بیشتر می‌کنند.‏

‏‏در جمهوری اسلامی باید صادقانه تمامی اخبار... برای مردم ‏‎ ‎‏بازگو شود.‏

‏‏امروز کارهای ایران مورد توجه دنیا و خبرگزاری‌ها و مطبوعات ‏‎ ‎‏و رادیوها و تلویزیون‌هاست و همه آنها مراقب هستند که چیزی ‏‎ ‎‏پیدا نموده و با اضافات و دروغ‌پردازی‌ها به جمهوری اسلامی ‏‎ ‎‏صدمه وارد سازند و با مصاحبه‌های صددرصد دروغ با افراد ‏‎ ‎‏مغرض یا اظهار نظرهای بی‌مورد دربارۀ افراد می‌خواهند اذهان ‏‎ ‎‏مردم را منحرف سازند و یکی از چیزهایی که زیاد روی آن تبلیغ ‏‎ ‎
‏‎

‎‏می‌کنند مسأله انقلاب و اسلام است.‏‎[7]‎

‏‏و در جای دیگری با توجه به حساسیت اطلاع‌رسانی و بیان اخبار ‏‎ ‎‏صحیح می‌فرمایند:‏

‏‏خبرگزاری‌ها باید امین باشند در خبرگزاری، و اگر توطئه‌گری در ‏‎ ‎‏خبرگزاریتان هست باید تصفیه بشود.‏‎[8]‎

‏‏4ـ زمینه سرگرمی و تفریح‏

‏‏یکی از اهداف رسانه‌ها، امروزه سرگرم کردن مردم و پر کردن اوقات و ‏‎ ‎‏فرصت‌های آنان است. تهیۀ برنامه‌های شاد و متنوع، جدول‌ها، معماها، ‏‎ ‎‏لطیفه‌ها، مسابقات متنوع و مختلف، فیلم‌ها، سرودها و اشعار، ‏‎ ‎‏نمایشنامه‌ها، همه و همه در مرحلۀ‌ اول نقش سرگرمی و تفریح و تفرّج ‏‎ ‎‏دارند و در مراحل بعدی ممکن است بتوان نقش‌های دیگری برای آنها ‏‎ ‎‏تعریف کرد، به‌ویژه دربارۀ فیلم‌هایی که ساخته می‌شود و از تأثیرگذاری ‏‎ ‎‏بالائی برخوردارند.‏

‏‏در هر حال اینگونه برنامه‌ها بخش‌های زیادی از اوقات مردم را به ‏‎ ‎‏خود اختصاص داده است و بسیاری از مردم ترجیح می‌دهند از این ‏‎ ‎‏سرگرمی‌ها به جای بهره‌مندی از برخی چیزها که احیاناً موجب فساد ‏‎ ‎‏خواهد شد، استفاده کنند و اوقات خود را درکنار خانواده و دیگران به ‏‎ ‎‏این امور سپری نمایند.‏

‏‏امام خمینی(س) در این زمینه به نکاتی اشاره می‌کنند و با توجه ‏‎ ‎‏به نگاه خاص ایشان به نیاز بشر و لزوم بهره‌مندی او از همۀ مواهب ‏‎ ‎
‏‎

‎‏طبیعی‏‏ می‌فرمایند:‏

‏‏اول انسان باید یک چیزی تهیه کند برای این ملّت، یک چیز ‏‎ ‎‏سالم، تفریح سالم... یک تفریح سالم صحیح، اول برای اینها ‏‎ ‎‏درست کنید، بعد درها را ببندید... .‏‎[9]‎

‏‏5ـ زمینه علمی ـ آموزشی‏

‏‏امروزه رسانه‌های عمومی جنبه‌های دیگری هم نیز پیدا کرده است از ‏‎ ‎‏جمله برطرف کردن نیازهای علمی ـ آموزشی است، که برخی از ‏‎ ‎‏کشورها کانال‌های خاصی را به عنوان آموزش اختصاص داده‌اند و در ‏‎ ‎‏این کانال‌ها، زمینه‌ای را فراهم کرده‌اند تا اساتید رشته‌های مختلف ‏‎ ‎‏حضور یابند و بسیاری از مباحث علمی ـ آموزشی را مطرح نمایند.‏

‏‏بدیهی است که این گونه کانال‌ها مورد توجه اقشار خاصی خواهد ‏‎ ‎‏بود و ساعات به خصوصی را به خود اختصاص می‌دهد. حتی برخی از ‏‎ ‎‏دروس آکادمیک نیز در این برنامه‌ها ارائه می‌شود که جنبه کمک آموزشی ‏‎ ‎‏و آموزشی دارد.‏

‏‏در همین جا مناسب است اشاره شود که امروزه بسیاری از رسانه‌های ‏‎ ‎‏صوتی ـ تصویری و نیز رسانه‌های مکتوب به سوی تخصصی شدن پیش ‏‎ ‎‏رفته‌اند و اکنون ده‌ها برنامه در زمینه‌های مختلف و صدها نشریه به ‏‎ ‎‏صورت تخصصی در جهان منتشر می‌شود که مباحث خاص هر علم در ‏‎ ‎‏آنها مطرح می‌شود مثل: کامپیوتر، ورزش، بهداشت و روان، پزشکی و...، ‏‎ ‎‏و در زمینه‌های علوم انسانی نیز مجلات تخصصی فراوان وجود دارد که ‏‎ ‎‏مخاطبان خاص خود را دارد مانند نشریات تخصصی: کلام، قرآن، ‏‎ ‎
‏‎

‎‏حدیث، فقه، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و... .‏

‏‏حضرت امام خمینی(س) با توجه به این نکتۀ ارزشمند و جایگاه ‏‎ ‎‏رسانه در آموزش می‌فرمایند:‏

‏‏دستگاه تلویزیون یا دستگاه رادیو که آموزنده باید باشد، قدرت ‏‎ ‎‏بدهد به جوان‌های ما، جوان‌های ما را نیرومند کند.‏‎[10]‎

‏‏در جای دیگری می‌فرمایند:‏

‏‏نشریه بسیار خوب است و در صورتی که محتوای‌ آن، محتوای ‏‎ ‎‏آموزنده باشد و دست‌اندرکاران آن متعهد باشند، این نشریه رأس ‏‎ ‎‏همه امور می‌شود... ما باید نشریاتمان مفید باشد و اخلاق جامعه را ‏‎ ‎‏اصلاح کنیم.‏‎[11]‎

‏‏رسالت وسائل ارتباط جمعی‏

‏‏با توجه به جامعیت دیدگاه‌های حضرت امام(س) و توجه ایشان به همه ‏‎ ‎‏جوانب حکومت، به‌ویژه در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی و نیز ‏‎ ‎‏حساسیتی که رسانه‌ها در اذهان مردم داشتند، ایشان در ابعاد مختلف و به ‏‎ ‎‏مناسبت‌های گوناگون، در دیدار با اصحاب رسانه سخنان مهمی را بیان ‏‎ ‎‏فرمودند. بیان همه این سخنان و بررسی آنها نیازمند فرصتی درخور است ‏‎ ‎‏و اینک در این نوشتار کوتاه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم، که نشانگر ‏‎ ‎‏توجه، عمق و ژرف‌نگری حضرت امام است.‏

‏‏از باب نمونه آنجا که سخن از صدا و سیما مطرح می‌شود به افق بلند ‏‎ ‎‏رسانه و وسعت آن توجه نموده و از سوی دیگر با توجه به جایگاه ‏‎ ‎
‏‎

‎‏گویندگان و خطبا که در سابق بسیار محدود و در حدّ مسجد و منبر بود ‏‎ ‎‏می‌فرمایند:‏

‏‏دستگاه صدا و سیما امروز وضعی دارد که مسئولیت شما آقایان را ‏‎ ‎‏خیلی زیاد می‌کند. سابق، تبلیغات عبارت از این بود که اهل منبر ‏‎ ‎‏یا علما، در همان محل محدودی که داشتند، در مسجدی که ‏‎ ‎‏داشتند، می‌رفتند و برای یک چند نفری یا یک عده‌ای صحبت ‏‎ ‎‏می‌کردند و ارشاد می‌کردند. امروز این دستگاه در همۀ کشور ‏‎ ‎‏پهن شده است و از رادیو گمان ندارم که قشری باشند که محروم ‏‎ ‎‏باشند. همه گوش می‌کنند حتی آنهایی که در صحرا دارند ‏‎ ‎‏زراعت می‌کنند، رادیو هم گوش می‌کنند و سیما را هم... ‏‎ ‎‏توسعه‌اش زیادشده است... بناءً علیه می‌تواند این دستگاه با اندک ‏‎ ‎‏انحرافی میلیون‌ها مردم را منحرف کند و با اندک اشتباهی ‏‎ ‎‏میلیون‌ها مردم را به اشتباه بیندازد.‏‎[12]‎

‏‏امام خمینی در جای‏‏ ‏‏دیگری‏‏ رسانه‌ها را در جایگاه دانشگاه قرار می‌دهند‏‏ ‏‎ ‎‏که وسعت آن عموم مردم است، نه فقط خواص و با این نگاه می‌فرمایند:‏

‏‏این دستگاه‌ها [رسانه‌های گروهی] دستگاه‌های تربیتی است، باید ‏‎ ‎‏تمام اقشار ملت با این دستگاه‌ها تربیت بشوند، یک دانشگاه ‏‎ ‎‏عمومی است، دانشگاه‌ها، دانشگاه‌های موضعی است، این یک ‏‎ ‎‏دانشگاه عمومی است، یعنی دانشگاهی است که در تمام سطح ‏‎ ‎‏کشور گسترده است ... و این وظیفه دارد که با مردم، حکم معلم ‏‎ ‎‏و شاگرد داشته باشد. اشخاص نویسنده، اشخاص گوینده، ‏‎ ‎‏اشخاص فهیم، اشخاص مطلع در اینجا صحبت بکنند، فرصت به ‏‎ ‎‏آنها بدهند که در اینجا صحبت بکنند.‏‎[13]‎

‏
‏‎

‎‏درباره مطبوعات به چند نکته اساسی اشاره می‌کنند که نشانگر بینش ‏‎ ‎‏ژرف ایشان در این زمینه است:‏

‏‏مطبوعات باید یک مدرسه سیّار باشند تا مردم را از همۀ مسائل، ‏‎ ‎‏بخصوص مسائل روز آگاه نمایند و به صورتی شایسته از ‏‎ ‎‏انحرافات جلوگیری ‌کنند.‏‎[14]‎

‏‏مدرسه، مسائل روز و جلوگیری از انحرافات، سه نکته مهم و اساسی ‏‎ ‎‏که در این جملۀ کوتاه بدان پرداخته شده است در یک نکته به جنبۀ ‏‎ ‎‏آموزشی رسانه‌ها و مطبوعات توجه داده شده و جنبۀ خبری و ‏‎ ‎‏اطلاع‌رسانی دربارۀ مسائل روز در نکتۀ بعدی و در آخر به منحرف ‏‎ ‎‏نبودن و جلوگیری از انحرافات اخلاقی ـ اجتماعی اشاره کرده‌اند.‏

‏‏در جای دیگری امام(س) به جنبه هدایت‌گری مطبوعات در همۀ ‏‎ ‎‏مسائل اشاره دارند و می‌فرمایند:‏

‏‏به‌طورکلی مطبوعات باید یک بنگاه هدایت باشند، یعنی به ‏‎ ‎‏صورتی که اگر دست مردم بیفتد، مردم هدایت شوند.‏‎[15]‎

‏‏با کمال تأسف وقتی به رسانه‌ها نگاه می‌کنیم، می‌بینیم بخش عمده‌ای ‏‎ ‎‏از این فرمایشات یا به فراموشی سپرده شده و یا اصلاً بدان توجه ‏‎ ‎‏نمی‌شود. رسانه‌ها بیشتر جنبه دولتی پیدا کرده و غالباً به یک سویه‌نگری ‏‎ ‎‏افتاده‌اند، که حضرت امام(س) به شدّت از آن پرهیز داشتند و سفارش ‏‎ ‎‏می‌فرمودند که رسانه‌ها باید به رسالت خود به خوبی عمل نمایند و در ‏‎ ‎‏خدمت اسلام و مردم باشند:‏

‏‏مطبوعات باید همیشه در خدمت اسلام عزیز و مردم و کشور ‏‎ ‎
‏‎

‎‏باشند و آزادی‌ها در حدود قوانین مقدس اسلام و قانون اساسی به ‏‎ ‎‏بهترین وجه تأمین شود.‏‎[16]‎

‏‏سفارشات امام خمینی(س) درباره رسانه‌ها‏

‏‏1ـ عدم افشای اسرار محرمانه‏

‏‏با کمال تأسف مشاهده می‌شود که در برخی اوقات رسانه‌ها اعم از صدا ‏‎ ‎‏و سیما و مطبوعات اقدام به افشای مسائلی می‌کنند که افشای آنها خلاف ‏‎ ‎‏شرع و اخلاق و انسانیت است، زیرا با آبروی افراد و شخصیت‌ها ‏‎ ‎‏سروکار دارد و به این نکته توجه ندارند که افشای برخی از اسرار که در ‏‎ ‎‏واقع محرمانه، فردی و به صورت خاص است چه صدماتی به مملکت و ‏‎ ‎‏آبروی انسان‌ها وارد می‌کند. درحالی‌که امیرالمؤمنین علی(ع) می‌فرمایند: ‏‎ ‎‏هر کسی اسرار دیگری را افشاء کند، خداوند اسرارش را آشکار خواهد ‏‎ ‎‏ساخت.‏‎[17]‎

‏‏حضرت امام(س) با توجه به آموزه‌های اسلام و با حساسیتی خاص ‏‎ ‎‏به این مسئله توجه کرده می‌فرمایند:‏

‏‏دست‌هاتان را یک قدر نگه دارید، قلم‌هاتان را یک قدر نگه ‏‎ ‎‏دارید، توجه بکنید به اینکه هر چیزی نباید نوشته بشود، هر چیزی ‏‎ ‎‏نباید منتشر بشود.‏‎[18]‎

‏‏افشای اسرار در همۀ ابعاد آن مورد توجه حضرت امام بوده است و ‏‎ ‎‏در موارد مختلف به آن اشاره کرده‌اند از جمله می‌فرمایند:‏

‏
‏‎

‎‏مبادا یک وقت خدای نخواسته، یک اهانتی به یک مسلمی، یک ‏‎ ‎‏اهانتی به یک مرجعی، یک اهانتی به یک مؤمنی بشود که خدای ‏‎ ‎‏تبارک و تعالی راضی نیست.‏‎[19]‎

‏‏2ـ اشاعه فحشا‏

‏‏انتشار آنچه به عنوان هنر و فرهنگ در گذشته بدان توجه می‌شد و در ‏‎ ‎‏واقع جنبه عمومی و خلاف عفت و اخلاق عمومی داشت، مورد توجه ‏‎ ‎‏خاص امام قرار گرفته است و در مقاطع مختلف و در دیدار با رسانه‌ها ‏‎ ‎‏آنها را گوشزد می‌کردند:‏

‏‏توجه کنید که فیلم‌ها، یک فیلم‌های انحرافی نباشد، فیلم‌هایی ‏‎ ‎‏نباشد که مثلاً فرض کنید یک منظره‌هایی که سابقاً بود و ‏‎ ‎‏انحرافات برای جوان‌های ما ایجاد می‌کرد... .‏‎[20]‎

‏‏در جای دیگر می‌فرمایند:‏

‏‏این فیلم‌ها باید یک فیلم‌های آموزنده باشد، فیلم‌هایی که وقتی ‏‎ ‎‏نگاه کنند، جوان‌های ما منحرف بشوند، اینها را باید از آن احتراز ‏‎ ‎‏کرد.‏‎[21]‎

‏‏دربارۀ سینما و فیلم‌های سینمایی نیز می‌فرمایند:‏

‏‏شما یک سینمای اخلاقی، یک سینمای آموزنده بیاورید، اگر ‏‎ ‎‏یک کسی با آن مخالفت کرد! با آن مراکز فساد، دولت اسلام ‏‎ ‎‏مخالف است، نه با تمدن مخالف است.‏‎[22]‎

‏
‏‎

‎‏ما با سینما مخالف نیستیم، ما با مرکز فحشا مخالفیم، ما با رادیو ‏‎ ‎‏مخالف نیستیم، ما با فحشا مخالفیم، ما با تلویزیون مخالف نیستیم، ‏‎ ‎‏ما با آن چیزی که در خدمت اجانب برای عقب نگه داشتن ‏‎ ‎‏جوانان ما و از دست دادن نیروی انسانی ماست، با آن مخالف ‏‎ ‎‏هستیم.‏‎[23]‎

‏‏3ـ خودداری از نشر اکاذیب‏

‏‏آنچه حضرت امام بدان توجه جدی داشتند و با رسانه‌های عمومی به ‏‎ ‎‏جهت ارتباط با اذهان مردم، سفارش می‌کردند و آن را موجب مفسده در ‏‎ ‎‏اجتماع می‌دانستند، دروغ‌پردازی و غرض‌ورزی بوده است، که دائماً ‏‎ ‎‏رسانه‌ها و مسئولان را از آن برحذر می‌داشتند و می‌فرمودند:‏

‏‏آنچه در خبرگزاری‌ها مهم است، کیفیت آن است، زیرا هر کدام ‏‎ ‎‏که به راستی و راستگویی نزدیکتر باشند، شوق انسان را به گوش ‏‎ ‎‏دادن بیشتر می‌کنند.‏‎[24]‎

‏‏امروز کارهای ایران مورد توجه دنیا و خبرگزاری‌ها و مطبوعات ‏‎ ‎‏و رادیوها و تلویزیون‌هاست، و همه آنها مراقب هستند که چیزی ‏‎ ‎‏پیدا نموده، و با اضافات و دروغ‌پردازی‌ها... صدمه وارد سازند.‏‎[25]‎

‏‏4ـ حفظ نظام و وحدت ملّی‏

‏‏در نگاه عمیق و ژرف امام، حفظ نظام اسلامی و صدمه نخوردن به ‏‎ ‎‏وحدت ملی از جایگاه خاصی برخوردار بوده است و از آنجا که رسانه‌ها ‏‎ ‎‏در هر دو مورد نقش اساسی و تعیین‌کننده‌ دارند، این نکته را به آنها ‏‎ ‎
‏‎

‎‏گوشزد می‌کنند:‏

‏‏آقایان توجه بکنند که قلم آنها یک وقت قلمی نباشد که ‏‎ ‎‏جمهوری اسلامی را تضعیف بکند و من می‌بینم در بعضی قلم‌ها ‏‎ ‎‏اینجوری است؛ و اینها توجه بکنند. من همیشه میل دارم که با ‏‎ ‎‏نصیحت با... تقاضا، با ملایمت با آقایان رفتار کنم... لکن اگر ‏‎ ‎‏چنانچه یک وقتی اقتضا بکند مصلحت اسلام... آن وقت یک ‏‎ ‎‏وضع دیگری پیش می‌آید. این جور نیست که همه‌اش قضیۀ ‏‎ ‎‏نصیحت باشد... خوب ما ورشکسته، جنابعالی که می‌فرمایید که ‏‎ ‎‏ما ورشکسته شدیم، این برای اسلام مضرّ است یا برای دولت ‏‎ ‎‏مضرّ است؟ این برای جمهوری اسلامی مضرّ است... تویی که ‏‎ ‎‏برمی‌داری می‌نویسی ما ورشکسته هستیم، تویی که می‌نویسی ما ‏‎ ‎‏هیچی دیگر نداریم، تویی که این حرف‌ها را می‌نویسی، این برای ‏‎ ‎‏اسلام مضرّ است نه برای دولت، اگر یک چیزی بود که ‏‎ ‎‏مخصوص دولت بود خوب! یک مسأله‌ای بود... امّا یک چیزی ‏‎ ‎‏که برای نظام مضرّ ‏‎]‎‏است‏‎[‎‏، هست.‏‎[26]‎

‏‏دربارۀ وحدت ملّی هم می‌فرمایند:‏

‏‏اما مسائلی را که مضرّ به وحدت جامعه و مضرّ به آن انگیزه‌ای ‏‎ ‎‏است که جامعه برای او قیام کرد یعنی؛ مضرِّ به اسلام است، باید ‏‎ ‎‏مطبوعات از او احتراز کنند.‏‎[27]‎

‏‏نکات بسیار دیگری نیز در این رابطه مورد توجه امام خمینی(س) ‏‎ ‎‏قرار گرفته و بدان اشاره نموده‌اند که در این نوشتار مختصر نمی‌گنجد و ‏‎ ‎‏فرصت دیگری می‌طلبد تا به آنها پرداخته شود.‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‎ ‎

‏‎

‎

• . معاون پژوهشی نمایندگی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) در قم.
• . فرهنگ بزرگ سخن، دکتر حسن انوری، ج1، ص313.
• . همان؛ ص314.
• . مهشید مشیری؛ فرهنگ زبان فارسی؛ ص502.
• . صحیفه امام؛ ج7، ص323، سخنرانی26  /  2  /  58.
• . صحیفه امام؛ ج15، ص169ـ170، پیام 15 / 6 / 60.
• . صحیفه امام؛ ج17، ص13، سخنرانی 7 / 7 / 61.
• . همان؛ ج10، ص131، سخنرانی 4 / 7 / 58.
• . صحیفه امام؛ ج1، ص394 ـ 395.
• . صحیفه امام؛ ج9، ص204، سخنرانی 30 / 4 / 58.
• . همان؛ ج14، ص385، سخنرانی 10 / 3 / 60.
• . صحیفه امام؛ ج18، ص362ـ363.
• . همان؛ ج6، ص399.
• . صحیفه امام؛ ج18، ص61.
• . همان.
• . صحیفه امام؛ ج12، ص283، فرمان 20 / 2 / 59.
• . غرر الحکم و درر الکلم، ج5، ص371، ح8799.
• . صحیفه امام؛ ج20، ص129.
• . صحیفه امام؛ ج1، ص308.
• . همان؛ ج11، ص197.
• . همان؛ ص196.
• . همان؛ ج4، ص397ـ398.
• . صحیفه امام، ج6، ص15.
• . همان؛ ج17، ص13.
• . همان.
• . صحیفه امام؛ ج20، ص128ـ129.
• . همان؛ ج13، ص473.