توضیحات کارشناس:
در کتاب الله الکریم و سنّت حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام، سفر، موضوع احکام متعددی قرار گرفته است.
به عنوان مثال به حکم قرآن مجید در سوره بقره، کسی که در ماه رمضان در سفر است حق روزه گرفتن ندارد بلکه آن روزه‌ها را در روزهایی غیر از ماه رمضان باید بگیرد.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (183) أَیَّاماً مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ ... (184)
از جمله احکام مسافرت، قصر و کم کردن از نماز است که در سوره نساء تشریع شده است:
وَ إِذَا ضَرَبْتُمْ فِی الْأَرْضِ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاَةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ یَفْتِنَکُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنَّ الْکَافِرِینَ کَانُوا لَکُمْ عَدُوّاً مُبِیناً (101)
هر چند که مستفاد از کریمه فوق این است که قصر در صلاة ابتداءاً در مورد خوف از فتنه کفار بوده است،«إِنْ خِفْتُمْ أَنْ یَفْتِنَکُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا»؛ لیکن در دستورات بعدی که روایات مبیّن آن است این حکم به جمیع صور سفر شرعی تعمیم یافته است.
نماز مسافر جزئیات فراوانی دارد که احکام آنها در سنّت که از منابع احکام به شمار می‌رود، جستجو می‌شود؛ و فقها فصل مستقلی در کتاب الصّلاة بدان اختصاص داده و در آن شرایطی که با فراهم بودن آنها قصر نمازهای چهار رکعتی برای مسافر واجب می‌شود را بیان می‌کنند. همچنین از اموری سخن می‌گویند که به آنها در اصطلاح "قواطع السفر" گفته می‌شود.
به هر حال یکی از شرایط قصر نماز مسافر این است که سفر کردن شغل و کار او نباشد.
از فروعاتی که ذیل این شرط مورد بحث و بررسی فقهای عظیم الشأن می‌باشد این است که اگر سفر کردن شغل نباشد بلکه مقدمه و لازمه شغل و کار باشد چه حکم و صورتی دارد؟ کسانی که کارمند یک اداره در شهر دیگری هستند، مدرس دانشگاه و یا معلم هستند و بطور کلی تمام کسانی بخاطر شغل خویش و برای انجام وظیفه اداری و کار ناچار به تردد هستند و فاصله وطن و محل کارشان نیز به اندازه مسافت شرعی است، نماز را شکسته باید بخوانند یا کامل؟ روزه می‌توانند بگیرند یا خیر؟
در کتب فتوایی فقها پاسخ‌های متفاوتی به این مسأله داده شده است.
امام خمینی س در جلد اوّل تحریرالوسیله، ص:231 به شرح ذیل، به وجوب قصر نماز و به تبع آن عدم جواز و عدم صحت روزه چنین اشخاصی، گر چه هر روز رفت و آمد کنند فتوا داده‌اند:
«مسألة 24 لو لم یکن شغله السفر لکن عرض له عارض فسافر أسفارا عدیدة یقصر، کما لو کان له شغل فی بلد و قد احتاج إلى التردد إلیه مرات عدیدة، بل و کذا فیما إذا کان منزله إلى الحائز الحسینی مثلا مسافة و نذر أو بنى على أن یزوره کل لیلة جمعة، و کذا فیما إذا کان منزله إلى بلد کان شغله فیه مسافة و یأتی منه إلیه کل یوم، فان الظاهر أن علیه القصر فی السفر و البلد الذی لیس وطنه»
بر همین اساس است که حضرت امام س با توجه به نظر خویش مبنی بر از بلاد کبیره بودن شهر تهران فعلی در مورد نماز و روزه ساکنین این شهر در استفتاء ذیل می‌فرماید:
«س 281- ساکنین تهران که محل کارشان تا منزل 5/ 22 کیلومتر (چهار فرسخ شرعى) باشد آیا صحت دارد که باید نماز را شکسته بجا آورند و آیا این گونه افراد دائم السفر هستند چون حد اقل روزى 2 یا 3 بار در این مسافت رفت‌و برگشت دارند؟
ج- در شهرهاى بزرگ خارق العاده مانند تهران فعلى، ابتداى مسافت از منزل حساب مى‌شود و با پیمودن هشت فرسخ شرعى، و لو در مجموع رفت و برگشت، اگر سفر شغل محسوب نباشد حکم مسافر دارند و کثرت سفر موجب سقوط حکم مسافر نیست»
(استفتاءات (امام خمینى)، ج1، ص: 209)
11/2/1392