توضیحات کارشناس:
صاحب عروه اعلی الله مقامه الشریف در ابتدای کتاب الحج در فضیلت و جایگاه حج با استفاده از آیات و روایات بسیار، سخن به نهایت نیکویی رسانده است؛ و امام (س) نیز بر هیچ فراز آن حاشیه ننوشته‌اند. پس در اینجا که سخن از افضلیت حج یا صدقه دادن مؤونه آن است، اندکی از ترجمه و متن آن را ذکر می‌کنیم تا به فضل خدا کمک و قدمی باشد در اقناع فکر و آرام دل و اطمینان قلب.
فضلیت حج در بیان صاحب عروه و امام خمینی
ایشان می‌فرماید:
حج یکی از ارکان دین و از اوکد فرائض مسلمین می‌باشد. خدای تعالىٰ فرموده است: «وَ لِلّٰهِ عَلَى النّٰاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطٰاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا». و بر هر ناقد و سخن سنج بینا پوشیده نیست، فنون تأکید و انواع تشویق و ترغیبی که در آن بکار رفته است، خصوصا با آن تعریضی که در این کلام او عز شأنه «و من کفر فإنّ اللّٰه غنیّ عن العالمین» به تارک آن و لزوم کفرش آمده است.
و از حضرت صادق علیه السلام است در باره این قول خدای عزیز از هر گوینده : «من کان فی هذه أعمىٰ فهو فی الآخرة أعمىٰ و أضلّ سبیلًا» که: آن کسی است که حج را به امروز و فردا می‌اندازد؛ یعنی حجة‌الاسلام را تا مرگش فرا رسد.
و از آن حضرت علیه السلام است: «من مات و هو صحیح موسر لم یحجّ، فهو ممّن قال اللّٰه تعالىٰ: «و نحشره یوم القیامة أعمىٰ»، ... سخن صاحب عروه ادامه دارد تا آنجا که در اواسط کلام، می‌گوید:
و الحجّ فرضه و نفله عظیم فضله، خطیر أجره، جزیل ثوابه، جلیل جزاؤه، و کفاه ما تضمّنه من وفود العبد علىٰ سیّده، و نزوله فی بیته و محلّ ضیافته و أمنه، و على الکریم إکرام ضیفه و إجارة الملتجئ إلىٰ بیته، فعن الصادق علیه السلام: «الحاجّ و المعتمر و فد اللّٰه إن سألوه أعطاهم، و إن دعوه أجابهم، و إن شفّعوا شفّعهم، و إن سکتوا بدأهم، و یعوّضون بالدرهم ألف ألف درهم» (رجوع شود به العروة الوثقى مع تعالیق الإمام الخمینی، ص:687 تا 689).
تکرار حج و عمره به قدر توان مستحب است
ایشان در ادامه می‌گوید:
و یستحبّ تکرار الحجّ و العمرة و إدمانهما بقدر القدرة، فعن الصادق علیه السلام: «قال رسول اللّٰه صلى الله علیه و آله و سلم: تابعوا بین الحجّ و العمرة فإنّهما ینفیان الفقر و الذنوب، کما ینفی الکیر خبث الحدید». و قال علیه السلام: «حجّ تترىٰ و عمرة تسعىٰ یدفعن عیلة الفقر و میتة السوء». و قال علیّ بن الحسین علیه السلام: «حجّوا و اعتمروا تصحّ أبدانکم و تتّسع أرزاقکم، و تکفون مؤونة عیالکم». (همان، ص: 689).
البته در متون روایی، حدیث منقول از حضرت صادق علیه السلام با عبارت "حجج تتری" نیز ذکر شده است، گرچه بر مأخذ آن با عبارت"حج تتری" توفیق حاصل نشد.
به هر حال به بیان صاحب عروه: مستحب است تکرار حج و عمره و ادامه دادن به قدر قدرت، پس از حضرت صادق علیه السلام است: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: پی در پی حج و عمره انجام دهید پس این دو تهیدستی و گناه را بر طرف می‌کنند آن‌گونه که دم آهنگری زوائد از آهن می‌زداید. و حضرت علیه السلام فرموده است: حج پی در پی و عمره‌ای که به آن همت می‌شود، اشکال فقر و مرگ بد را دور می‌کنند. و علی بن حسین علیه السلام فرموده است: حج گذارید و عمره بجا آورید بدن‌هایتان صحت می‌یابد و روزی شما وسعت یافته و مؤونه خانواده‌تان کفایت می‌شود.
این بود گزیده‌ای ار کلام صاحب عروه ره که امام (س) نیز هم نظر با ایشان است، در باره فضیلت و اجر و پاداش حج و عمره و استحباب تکرار آن به قدر توان.
فضیلت صدقه در بیان امام خمینی
و در فضیلت و اهمیت و برکات صدقه دادن، امام خمینی ره در تحریرالوسیله فرموده است:
نصوص فراوان بر استحباب صدقه و ترغیب بر آن بخصوص در وقت‌هاى خاص مانند جمعه و عرفه و ماه رمضان؛ و به طوایف مخصوص مانند همسایه‌ها و ارحام وارد شده است حتى در خبر وارد شده است که: «صدقه به دیگران روا نیست با وجو ذى رحم محتاج»
و از حضرت رسول صلّى اللّه علیه و آله است که: «به درستى خداوندی که غیر از او خدایى نیست، هرآینه با صدقه دفع می‌کند بیمارى و دبیله (یک نوع مرض درونى است)، آتش‌سوزى و غرق شدن و خراب شدن و دیوانگى را ؛ و هفتاد باب از بدى را بر شمرد.»
و وارد شده است که: «آغاز روز با صدقه، نحوست روز، و آغاز شب با آن، نحوست شب را دفع مى‌کند». و «صدقه دادن در شب، غضب ربّ را خاموش مى‌کند و گناه بزرگ را نابود مى‌نماید و حساب را آسان مى‌گرداند. و صدقه دادن در روز، مال را فراوان و عمر را زیاد مى‌کند». و «بر شیطان سنگین‌تر از صدقه دادن به مؤمن، چیزی نیست و صدقه به دست خداى تبارک و تعالی مى‌رسد قبل از آن‌که به دست بنده برسد».
و از على بن الحسین علیه السّلام است که: «دستش را وقت صدقه مى‌بوسید، در این باره از او پرسیده شد، فرمود: صدقه به دست خدا مى‌رسد قبل از آن‌که به دست سائل برسد» . و مانند این حدیث از غیر آن حضرت علیه السّلام وارد شده است.
و از پیغمبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله است که: «هر معروفى صدقه است، به غنى باشد یا فقیر؛ پس صدقه بدهید و لو اینکه به نصف خرما باشد و از آتش بترسید و لو به یک نیمى از خرما، زیرا خداوند آن را براى صاحبش پرورش مى‌دهد کما اینکه یکى از شما بچه اسب یا از شیر گرفته‌اش را پرورش مى‌دهد تا او را در قیامت وفا نماید و تا از کوه بزرگ، بزرگتر باشد» . و غیر از این‌ها از اخبار. (رجوع شود به ج2، القول فی الصدقة)
حج رفتن افضل است از صدقه دادن هزینه آن
با توجه به فضیلت بالایی که هر یک از حج و صدقه از آن برخوردار هستند، این سؤال برای بسیاری پیش می‌آید که کدام یک از آنها افضل از دیگری است؟ مکررا به حج استحبابی رفتن بهتر است یا صدقه دادن پول آن و رفع نیاز افراد محتاج؟ روشن است که این پرسش نسبت به حج و صدقه استحبابی که هیچ یک جنبه الزامی ندارند قابل طرح است؛ زیرا امر استحبابی هرگز در تزاحم با امر واجب قرار نمی‌گیرد.
پاسخ این سؤال علاوه بر عروه در تحریرالوسیله نیز به وضوح چنین آمده است:
«یستحب کثرة الإنفاق فی الحج، و الحج أفضل من الصدقة بنفقته» (ج1، کتاب الحج، القول فی الحج المندوب، مسأله 4)
بنابر این:
به فتوای امام خمینی (س): زیاد پول خرج کردن برای حج مستحب است و حج رفتن نسبت به صدقه دادن هزینه آن از فضیلت بیشتر برخوردار است.
1392/10/22