توضیحات کارشناس:
این که در بیان احکام قرائت نماز فرموده‌اند: در رکعت اول و دوم فرایض، و بعد از خواندن سوره حمد، واجب است که یک سوره کامل خوانده شود، مربوط به همه احوال و شرایط نمازگزار نیست؛ بلکه گاه اکتفا به حمد و نخواندن سوره جایز است و گاهی نیز واجب؛ پس هر یک از احکام سه گانه آن یعنی وجوب قرائت سوره، جایز بودن آن و نیز وجوب نخواندن سوره و لزوم ترک آن، تابع وضعیت و شرایط نمازگزار می‌باشد.
احکام مذکور در صفحه: 149، جلد اول کتاب شریف تحریر الوسیلة؛ به شرح ذیل بیان شده است:
« مسألة 1 - یجب فی الرکعة الأولى و الثانیة من الفرائض قراءة الفاتحة و سورة کاملة عقیبها، و له ترک السورة فی بعض الأحوال، بل قد یجب مع ضیق الوقت و الخوف و نحوهما من أفراد الضرورة،...»
یعنی: در رکعت اوّل و دوّم از نمازهاى واجب، خواندن سورۀ حمد و یک سورۀ کامل بعد از آن، واجب است و برای نمازگزار جایز است که در بعضى از احوال، خواندن سوره را ترک نماید، بلکه گاه با تنگ بودن وقت و ترس و مانند این دو از موارد ضرورت، ترک سوره واجب می‌باشد.
گرچه در مسأله فوق مورد وجوب ترک سوره به وضوح و روشنی بیان شده ولی مورد جواز ترک قرائت آن به اجمال و اشاره مطرح شده است؛ لکن در ص: 346 کتاب"العروة الوثقی مع تعالیق الامام خمینی س" مواردی که ترک سوره جایز می‌باشد نیز به طور صریح و به بیان ذیل آمده است:
« فصل فی القراءة - یجب فی صلاة الصبح و الرکعتین الأوّلتین من سائر الفرائض قراءة سورة الحمد و سورة کاملة غیرها بعدها، إلّا فی المرض و الاستعجال، فیجوز الاقتصار على الحمد، و إلّا فی ضیق الوقت أو الخوف و نحوهما من أفراد الضرورة، فیجب الاقتصار علیها و ترک السورة،...»
یعنی: فصلی در قرائت نماز- در نماز صبح و دو رکعت اول و دوم سایر فرایض، قرائت سوره حمد و به دنبال آن خواندن یک سوره کاملِ غیر از آن، واجب است مگر در وقت بیماری و عجله داشتن، که اکتفا بر حمد جایز است؛ و مگر در تنگی وقت یا خوف و مانند این دو از موارد ضرورت، که واجب است بسنده کردن بر حمد و ترک نمودن سوره.
حاصل آن که: نمازگزار نسبت به خواندن سوره در صلاة واجب با یکی از حالات و احکام ذیل مواجه می‌باشد.
1 - حالتی که در خواندن و نخواندن سوره مختار است، و آن به هنگامی است که نمازگزار بیمار است و یا به هر جهت عجله دارد؛ مثلا ساعت سرویس اداره یا حرکت قطار و یا هواپیما نزدیک است و اگر در نماز واجبش سوره بخواند چه بسا به سرویس، قطار و یا پرواز نمی‌رسد.
2 - وضعیتی که ترک قرائت سوره بر نمازگزار واجب است و آن در صورتی است که ضرورتی در بین باشد مانند این که وقت نماز تنگ است و اگر سوره خوانده شود نماز به خارج وقت می‌افتد و یا خوفی در کار باشد و مانند این‌ها.
3 - شرایط عادی که نه ضرورتی در میان است و نه مریضی و نه عجله‌‌ای، که در این حالت خواندن سوره واجب است و لازم؛ و ترک عمدی آن موجب بطلان نماز است.
و سوره‌ای که خواندن آن بعد از سوره حمد واجب است:
اولاً: باید سوره‌ای باشد غیر از سوره حمد.
ثانیاً: از سورعزایم یعنی چهارسوره‌ای که آیه سجده واجب دارند، نباشد.
ثالثاً: به جهت این که بسم الله الرحمن الرحیم هر سوره جزء آن سوره است پس سوره را باید به هنگام گفتن بسم الله الرحمن الرحیم معین کرده و بسم الله به قصد همان سوره خوانده شود.
رابعاً: سوره‌های فیل و ایلاف سوره واحد به شمار می‌آیند و باید با هم و به ترتیب و با بسم الله الرحمن الرحیم بین آن دو، خوانده شوند؛ و همچنین است سوره‌های والضحی و الم نشرح.
11/08/ 1391