توضیحات کارشناس:
سقط جنین، پایان یافتن بارداری است در هر مرحله‌ای که زندگی و حیات نوزاد جریان دارد. سقط جنین یا خود به خود و به سبب علل طبیعی و بدون نقش و دخالت کسی اتفاق می‌افتد و یا به واسطه دخالت و تأثیر عامل انسانی رخ می‌دهد که ممکن است غیرعامدانه نیز باشد.
خالق یکتا در قرآن کریم کشتن اولاد و قتل نفس محترم را در ردیف شرک به خدای متعال و ترک احسان به والدین و فواحش قرار داده و از آنها نهی نموده و به اجتناب از آنها سفارش کرده است. در آیه 151 سوره مبارکه انعام می‌فرماید:
قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ أَلاَّ تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً وَ لاَ تَقْتُلُوا أَوْلاَدَکُمْ مِنْ إِمْلاَقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَ إِیَّاهُمْ وَ لاَ تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ مَا بَطَنَ وَ لاَ تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذٰلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ ﴿151﴾
به بیان علامه طباطبایی قدّس سرّه در المیزان، حرمت اموری که در آیه فوق و آیات بعدی مورد نهی الهی قرار گرفته است مختص اسلام نیست بلکه در همه شرایع و عموم ادیان آسمانی حرام شمرده شده است. وی در ذیل کریمه فوق می‌نویسد: «تبین الآیات المحرمات العامة التی لا تختص بشریعة من الشرائع الإلهیة» (المیزان فی تفسیر القرآن، ج7، ص: 315)
علی ایّ حال؛ جنین و سقط آن در همه اعصار و نزد تمام ملل همواره مورد توجه عموم مردم بوده و موضوع تحقیق و اظهار نظر دانشمندان علوم گوناگون بوده است. مکتب اسلام نیز ضمن توجه به ابعاد دیگر این مسأله، آن را از نظر فقهی، موضوع سؤال و احکام تکلیفی و وضعی متعدّدی قرار داده است که توسط فقها در فصول مختلف فقه مانند حدود و دیات، زکات، کفّارات، طهارت، نکاح و طلاق مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. مسایلی مانند این که:
نفس این عمل چه حکمی دارد؟ جایز است یا حرام؟
بر فرض حرمت سقط جنین، آیا مطقا حرام است یا این که شرایط خاصی وجود دارد که در آن شرایط اقدام به چنین عملی مجاز است؟
آیا فقر و نداری، از زنا بودن جنین، احتمال نقص عضو جنین، ضرر جانی برای مادر و اموری از این قبیل مجوز سقط جنین است؟
این کار چه آثار شرعی و حقوقی مشخصی به دنبال دارد؟
در چه صورتی موجب کفّاره و دیه می‌باشد و به چه میزان؟
زنی که جنین او سقط شده آیا حکم زنی را دارد که زایمان کرده است و محرمات و واجبات مربوط به او مانند حرمت نماز و خواندن سور عزائم و توقف در مساجد و ...؛ و وجوب غسل نفاس و ... را باید رعایت نماید؟
جنینی که در خارج از رحم مادر و در محیط مصنوعی انعقاد یافته است آیا بازداشتن آن از ادامه حیات در حکم سقط جنین طبیعی است؟
از میان پرسش‍های مختلف، قصد ما در این مختصر ارایه پاسخ بر اساس فتوای امام خمینی س به چند سؤال نخست است.
حرمت سقط جنین مورد اتفاق فقهای عظام می‌باشد؛ هر چند که در خصوص مستثنیات آن اختلاف نظر است.
از این رو فتوای امام امت س نیز مبنی بر حرمت آن است. مطابق فتوای ایشان تنها در صورت خطر جانی و فساد عضو برای مادر و دمیده نشدن روح به جنین، سقط آن جایز است؛ و اموری مانند بیماری و عقب‌ماندگی هوشی یا ابتلای مادر به جنون و احتمال انتقال بیماری به جنین، عدم إمکان مراقبت مادر از فرزند به دلایل روحی و جسمی، فقر اقتصادی و مشکلات اجتماعی، تعدّد أولاد، سنّ بالا، ناقص بودن جنین، احتمال ضرر غیر جانی برای مادر و اموری از این دست مجوز شرعی سقط جنین نمی‌باشد. در استفتائات متعدّدی که از محضر حضرت امام س به عمل آمده است به این جزئیات تصریح شده است که از بین آنها موارد ذیل جهت ملاحظه ذکر می‌گردد. ( مراجعه شود به کتاب استفتائات ج 3 صفحه 281 و صفحات بعدی)
س 19- در مورد مادران بیماری که ادامۀ حاملگی آنها با حیاتشان مغایرت پیدا می‌کند و سنّ جنین از چهار ماه بیشتر است، لیکن جنین از نظر سنّی در وضعیتی است که إمکان ادامۀ حیات وی خارج از رحم مادر وجود ندارد و بعد از مرگ مادر او هم فوت خواهد نمود، آیا می‌توان به منظور نجات حدّ أقلّ یک نفر؛ (یعنی مادر) به حاملگی خاتمه داد؟
ج- باید تا آخرین ساعات إمکان حفظ حیات مادر منتظر بمانند، چنانچه در آن هنگام جنین در وضعی باشد که إمکان ادامۀ حیاتش نیست سقط او جهت حفظ حیات مادر مانعی ندارد.
س: 20- در مواردی که إمکان وجود نقائص مادرزادی جسمی و عقلی و روانی، به طور سرشتی یا اکتسابی در جنین هست (مثل انواع بیماریهای ارثی یا ناشی از تأثیر موادّ و داروها و اشعۀ ایکس و غیره ...) آیا می‌توان به سقط جنین مبادرت نمود؟ و آیا از این نظر تفاوتی بین جنین زیر و یا بالای چهار ماه وجود دارد؟ و آیا در صورتی که وجود نقص مزبور إثبات شود سقط جنین جائز است؟
ج- سقط جائز نیست و فرق نمی‌کند.
س 31- این جانب متخصّص بیماریهای زنان می‌باشم، ما قادر هستیم سالم یا ناقص بودن جنین را در داخل شکم تشخیص بدهیم، در صورت تشخیص ناسالم بودن آن اگر ما جنین را سقط کنیم و اجازه دهیم که مادر مجدّدا حامله شود و این أمر چندین بار انجام شود إمکان آوردن نوزاد سالم خیلی زیادتر‌می‌شود (بدین معنی که مثلا پس از سه یا چهار بار نوزاد ناقص إمکان نوزاد سالم در بین آنها هست) لطفا تکلیف شرعی را در این مورد بیان فرمائید.
ج - سقط جنین در مفروض سؤال هم جائز نیست.
س 32- زنی حامله شده و تقریبا یک ماه و نیم از حاملگی او می‌گذرد، دکترها می‌گویند این حمل برای مادر خطر جانی دارد و موجب فلج شدن مادر است، آیا جائز است بچّه را سقط کند یا نه؟
ج- اگر ضرر و خطر جانی برای مادر دارد قبل از دمیده شدن روح در جنین، إسقاط جائز است.
س 33- طبق تشخیص متخصّص اگر حاملگی ادامه پیدا کند خطر فساد عضو برای مادر وجود دارد، آیا إسقاط جنین در این صورت جائز است؟
ج- در فرض مذکور با تجویز دکتر مورد وثوق قبل از ولوج روح سقط مانع ندارد.
18/02/1392