توضیحات کارشناس:
نظر و فتاوای امام خمینی(س) راجع به تعریف و شرایط اعتکاف در کتاب تحریر الوسیله، جلد 1، صفحه 287 به بعد، به تفصیل آمده است که اهم آنها ذکر می‌گردد.
ماندن در مسجد به قصد بندگى خدا را اعتکاف گویند و لازم نیست که نیّت عبادت دیگرى غیر از ماندن در مسجد به آن ضمیمه گردد؛ هرچند که احتیاط مستحب است.
بودن در مسجد به هر شکلی که باشد چه به ایستادن و نشستن و خوابیدن و چه به راه رفتن و مانند این‌ها، کفایت می‌کند.
اعتکاف فی نفسه عملی است مستحبّ؛ و گاه انجام آن به خاطر نذر یا عهد یا قسم یا اجاره و مانند آن واجب مى‌شود.
در هر وقت و زمانى که روزه گرفتن صحیح باشد، اعتکاف نیز صحیح است، ولى با فضیلت‌ترین اوقات آن ماه رمضان است و از بین ایّام ماه رمضان نیز دهه آخر آن افضل می‌باشد.
شرایط صحّت اعتکاف
براى صحیح بودن اعتکاف امور هفتگانه‌ای که در ذیل می‌آید شرط است:
اول: عقل
بنابراین اعتکاف در زمان دیوانگی، و از شخص مست و کسانی مانند او که فاقد عقل مى‌باشند، صحیح نیست.
بلوغ شرط صحّت اعتکاف نیست. و بنابر اقوا از کودک غیرممیّز هم صحیح است.
دوّم: نیّت
در نیّت اعتکاف جز معیّن کردن آن و قصد قربت و اخلاص، چیز دیگری لازم نیست.
وقت نیّت اعتکاف در شروع آن، اوّل طلوع فجر روز اوّل است؛ به این معنی که تأخیر انداختن نیّت از آن زمان جایز نیست، نه به مفهوم عدم جواز نیّت قبل از آن؛ پس شروع نمودن اعتکاف در اوّل شب یا در بین شب جایز است. در این صورت از همان زمان شروع، نیّت اعتکاف مى‌کند، بلکه احتیاط آن است که شب اوّل را نیز در اعتکاف داخل گردد و از اوّل شب نیّت شود.
سوّم: روزه
شرط دیگر آن است که معتکف در ایام اعتکاف روزه دار باشد؛ پس اعتکاف بدون روزه صحیح نیست.
البته لازم نیست که روزه در ایّام اعتکاف بخاطر آن باشد، بلکه روزۀ غیر اعتکاف هم کفایت مى‌کند، واجب باشد یا مستحبّ، خواه براى خودش بگیرد یا برای دیگری؛ و در این جهت فرقى بین اقسام اعتکاف و انواع روزه نمی‌باشد، حتّى صحیح است که اعتکافى را که نذر کرده یا براى انجام آن اجیر شده است را در ماه رمضان انجام دهد، در صورتی که قرینه‌اى که آن را منصرف به غیر ماه رمضان کند در بین نباشد؛ بلکه اگر اعتکاف در روزهاى معینى را نذر کند و روزۀ نذر هم به عهده داشته باشد، می‌تواند روزۀ نذرى را در ایام اعتکاف بگیرد.
چهارم: اعتکاف باید کمتر از سه روز و شب‌هاى ما بین آنها نباشد.
اعتکاف بیشتر از سه روز مانعى ندارد و از این جهت محدود به حد معیّنى نیست. اگر کسی بیشتر از سه روز اعتکاف کند بعد از هر دو روز، سوّمین روز آن واجب است. پس اگر پنج روز اعتکاف کند، روز ششم واجب است و اگر هشت روز اعتکاف کند، بنابر احتیاط واجب روز نهم واجب است و همچنین است نسبت به روزهای بیشتر.
این که گفته می‌شود اعتکاف باید لااقل سه روز و شب‌های بین آنها باشد مراد از روز، از طلوع فجر است تا برطرف شدن سرخى طرف مشرق، بنابر این اگر از طلوع فجر روز اوّل تا مغرب شرعی روز سوم اعتکاف شود کفایت مى‌کند. و داخل کردن شب اوّل و چهارم در اعتکاف لازم نیست، اگر چه جایز است.
و صحت و کفایت سه روز اعتکاف بطور تلفیق محل تأمّل و اشکال است؛ پس به عنوان مثال از ظهر روز اول شروع به اعتکاف نمودن و ظهر روز چهارم به پایان بردن بنا بر احتیاط واجب صحیح نمی‌باشد.
پنجم: آن که اعتکاف در یکى از مساجد چهارگانه باشد.
مساجد چهارگانه مورد نظر عبارتند از: مسجد الحرام، مسجد النّبى (صلّى اللّه علیه و آله)، مسجد کوفه و مسجد بصره
اعتکاف در غیر این مساجد محلّ اشکال است، پس در مساجد جامع بنابر احتیاط واجب باید به قصد رجاء و احتمال مطلوبیّت انجام شود و امّا در غیر مساجد جامع، مانند مسجد قبیله یا بازار جایز نیست.
ششم: اذن داشتن از کسى که اذنش معتبر است
مانند مستأجر نسبت به اجیر خاص اگر اجاره طورى باشد که مالک منفعت اعتکاف باشد.
و یا شوهر نسبت به زن در صورتی که اعتکاف با حق شوهر منافات داشته باشد، اگر چه محلّ اشکال است، لیکن بنابر احتیاط رعایت اذن گرفتن از شوهر ترک نشود.
و مانند پدر و مادر نسبت به فرزندشان در صورتی که اعتکاف کردن فرزند سبب اذیّت آنان باشد و گرنه اذن آنان معتبر نیست، اگر چه احتیاط مستحب است.
هفتم: مستمرّا در مسجد ماندن
بنابراین با بیرون رفتن از مسجد از روی عمد و با اختیار در غیر موارد و جهاتى که بیرون رفتن جایز است، اعتکاف باطل مى‌شود اگر چه جاهل به حکم باشد. البته با بیرون رفتن از روى فراموشى یا اکراه، باطل نمى‌شود.
و نیز اگر به حکم عقل یا شرع و یا به حسب متعارف ناچار باشد و بیرون رود، مانند این که برای قضاى حاجت و یا براى غسل جنابت و مانند این‌ها خارج شود اعتکافش باطل نمى‌شود.
31/2/1392