مجله کودک 16 صفحه 15

شاید برای شما هم پیش آمده که وقتی در جمعی نشسته­اید، یک نفر از میان جمع شروع کند به تعریف کردن از خود یا ماجرایی که در آن شرکت داشته و آن قدر با آب و تاب جریان را شرح دهد که خیلی مهمتر و بزرگتر از واقعیت به نظر بیاید. در چنین مواقعی می­گویند: «طرف قمپوز در می­کند!» و اما این قمپوز چه بود و چه طور شد که وارد زبان عامیانه شد. قمپوز در اصل قپوز بوده است. قپوز در لغتنامه دهخدا به معنی نوعی آلت موسیقی معرفی شده است، اما یک معنی دیگر نیز دارد. قپوز نام توپی کوهستانی بود که دولت عثمانی در جنگهایی که با ایران داشت از آن استفاده می­کرد. خاصیت این توپ بسیار قابل توجه است؛ چرا؟ چون اصلاً قدرت تخریب نداشت! چرا؟ چون اصلاً گلوله­ای نداشت ! لابد می­خواهید بدانید پس به چه دردی می­خورد. برای استفاده از قمپوز، ابتدا داخل آن باروت می­ریختند. بعد مقدار بسیار زیادی پارچۀ کهنه را با فشار داخل لولۀ توپ می­کردند و آن قدر آن را با سنبه می­کوبیدند تا کاملاً سفت و محکم شود. بعد توپ را در مناطق کوهستانی کار می­گذاشتند، چون در کوهستان انعکاس صدا بیشتر است و موجب می­شود که صدای انفجار مهیب و وحشتناک به نظر برسد. بعد از این که توپ را در محل مناسب قرار می­دادند، آن را به طرف دشمن آتش می­کردند. صدای به وجود آمده از این توپ تمام کوهستان را به لرزه در می­آورد. این صدای مهیب موجب ترس و وحشت سربازان ایرانی می­شد و برای مدتی اوضاع صحنۀ جنگ را تحت تأثیر قرار می­داد؛ البته این وضع تا وقتی ادامه داشت که سربازان از خاصیت قپوز خبر نداشتند؛ ولی رفته رفته همه متوجه تو خالی بودن این توپها شدند و وقتی صدای گوشخراشش را می­شنیدند به یکدیگر می­گفتند: «نترسید! قپوز در می­کنند!» و بدین ترتیب تو خالی بودن و بی­خاصیتی آن را گوشزد می­کردند. از آنجا که بعضی از کلمات در اثر گذشت زمان و استفاده مکرر در لهجه­ها و گویش­های مختلف کم کم تغییر شکل پیدا می­کنند؛ قپوز هم رفته رفته به شکل قمپوز بین مردم رایج شد؛ اما معنی آن تغییر نکرد و همان طور پوچ و تو خالی باقی ماند. حتی پس از گذشت سالهای سال هنوز هم اگر کسی به دروغ جارو جنجال راه بیندازد یا در شرح واقعه­ای بیش از اندازه بزرگنمایی کند، این ضرب المثل درباره او به کار می­رود.