امام جعفر صادق (ع)
سیامک سرمدی
بیش از چهار هزار نفر از دانشمندان علوم مختلف از محضر حضرت امام
جعفر صادق (ع) بهره بردهاند. یکی از این دانشمندان، جابربن حیان است.
جابر از عراق با امام آشنا شد. این آشنایی بعدها به رابطۀ عمیق شاگردی و
استادی تبدیل شد. امام در علم شیمی تحقیقاتی انجام داده بودند و جابر،
شیمی را نزد ایشان فرا گرفت. بعدها جابربن حیان کتابی در هزار صفحه
به خط خود نوشت و در آن از پانصد تحقیق و رساله امام صادق (ع) یاد
کرد. از حضرت امام (ع) رسالهای در علم شیمی باقی مانده است. (متأسفانه
از بقیه آثار ایشان در علوم تجربی تعداد زیادی بر جا نمانده است، زیرا در
گذشته کتابها و رسالهها و مقالات فقط در یک نسخه نوشته میشد.) امام (ع)
در این رساله روش ساخت چند مادۀ شیمیایی را شرح میدهند. ایشان از
مادهای به نام «اکسید» نام بردهاند که برای جدا کردن ناخالصیهای فلز
مورد استفاده قرار گرفته است. امروزه شیمیدانان این ماده را نوعی «نمک
پتاسیم همراه با آهن» نامگذاری کردهاند. حضرت امام این نمک مخصوص
یا به فرمودۀ خودشان؛ اکسیر را از ترکیب خون، آهن و خاکستر به کمک
حرارات ساختهاند. برای این کار از وسایل آزمایشگاهی آن دوره نیز استفاده
بردهاند. یکی از این وسایل «قرع» نام داشت که بسیار شبیه به ظرف
شیشهای معروف آزمایشگاه «بالن» بوده است. بعد از اینکه امام (ع)
«اکسیر» را میسازند به آن نام «اکسیر زرد» میدهند. آنگاه شروع میکنند
به ساختن نمک دیگری که آنهم برای خارج کردن ناخالصیها از فلزات
کاربرد دارد. برای اینکار امام (ع) از همان اکسیر زرد استفاده میکنند، به
این ترتیب که اکسیر زرد را همراه با هوا حرارت میدهند تا به صورت قرمز
درآید. امروزه شیمیدانان آن نمک دوم را «نمک پتاسیم همراه با آهن و
ماده سیانور» نامیدهاند و توانستهاند آنرا از نمک اول (اکسیر زرد) به دست
آورند. امام (ع) نمک دوم را اکسیر قرمز نامگذاری کردهاند و خود در
رسالهشان نوشتهاند:
«آنگاه قرع را خنک میکنیم و سپس مادۀ مورد آزمایش را از درون آن
شیمی درس میدادند
مجلات دوست کودکانمجله کودک 16صفحه 28