□ استاد جمعه علی خان
معاون وزیر فرهنگ قرقیزستان:
امام خمینی ستارۀ درخشان فرهنگ دینی
□ سهراب هادی
اشاره:
انقلاب اسلامی با همه گستردگی و عظمتش، انقلابی فرهنگی است. و هدف اصلی حضرت امام خمینی احیاء نسبت فراموش شدۀ آدمیان با حقایق متعالی و بازیابی هویت حقیقی انسان است. حقیقتی که در گردونۀ پر هیاهوی جهان ماشینی معاصر به طاق نسیان سپرده شده است. اینک برای برقراری اتصال مسیر حیات آدمی با سرچشمه‌های ازلی آن، ابتدا باید خانۀ دل و جان آدمیان را که مأمن خود فراموشی است از «منیّت‌ها» ویران ساخت. امّا، زنهار، این ویرانی را انهدام آدمی مپندارید که خود عین عمارت و آبادانی است.
بنیاد هستی تو چو زیر و زبر شود
در دل مدار هیچ که زیر و زبر شوی
اکنون هر چه در حوادث جهان معاصر عمیق‌تر می‌نگریم به ضرورت این بازنگری و تحول بیشتر پی می‌بریم. پرسش اصلی این است؛ اینک که طاعون ابتذال فرهنگی
غرب به جان شرق افتاده است راه بیرون شدن از این مهلکه چیست؟ و چگونه می‌توانیم از هویت ملی و سنتهای اسلامی خویش پاسداری کنیم؟
استاد جمعه علی خان، بدین سئوال چنین پاسخ می‌دهد: «مردم حافظ و نگهبان سنتها هستند» وی تنها راه بیرون شدن از بحران بی‌هویتی را در بازیابی غنای فرهنگ اسلامی و هویت ملی می‌داند.
جمعه علی خان در سال 1937 در ناحیۀ مشهور تلس از کشور قرقیزستان متولد شد. تحصیلات عالی خود را در رشته‌های ادبیات و موسیقی به پایان رساند و پس از پشت سر نهادن تجارب تدریس، تألیف و سرپرستی اجرا گروههای موسیقی، اکنون معاون وزیر فرهنگ قرقیزستان است. همزمان با برگزاری مراسم پنجمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی، «حضور» با ایشان گفتگویی داشت که در پی می‌آید:
حضور: اجازه بدهید ابتدا از پیشینۀ زندگی و سوابق فعالیتهای فکری و تحصیلی‌تان بپرسیم:
جمعه علی خان: من در سال 1937 م، در ناحیه تلس _ زادگاه چنگیز آیتماتف _ که برای قرقیزها جای مشهوری است متولد شدم. سال تولد من مصادف است با تشدید خشونت‌های استالینی، فشار اختناق در این سالها، (یعنی سالهای 37_1936) چنان بالا گرفته بود که حقیقتاً زندگی برای مردم شوروی، بخصوص اهالی جمهوریهای مسلمان‌نشین بسیار دشوار شده بود. پنج ماهه بودم که پدرم را به جرم اینکه زبان عربی می‌دانست و در حوزۀ علوم اسلامی تحصیل کرده بود دستگیر و به ده سال زندان محکوم کردند، و بدین ترتیب تربیتم به عهدۀ مادر و مادربزرگم گذاشته شد.
حضور: بدون شک این حادثه برای شما یک تراژدی بود!
جمعه علی خان: تحصیلات مقدماتی من در چنین شرایطی به پایان رسید، بعد از اتمام تحصیلات متوسطه، وارد دانشگاه شدم. ابتدا در رشتۀ ادبیات از دانشگاه ملی جمهوری قرقیزستان فارغ التحصیل شدم و بعد از آن در رشتۀ درسی ژورکُر (معلمی گروه عمومی موسیقی) در دانشگاه عالی موسیقی تاشکن (کنسرو تاریا) به تحصیل ادامه دادم و این یک تراژدی بود.
حضور: بعد از پایان تحصیلات در چه زمینه‌ای به فعالیت پرداختید؟
جمعه علی خان: ابتدا از یک سنت خانوادگی پیروی نموده، کارم را با تعلیم بچه‌ها آغاز کردم. و در این راه، هر آنچه را که از موسیقی نزد گذشتگان آموخته بودم به آنان آموختم. حدودِ 18 سال عمرم صرف تعلیم و آموزش شده است و شاگردان زیادی تربیت کرده‌ام. در همین دوره، چند سال در مدرسۀ مخصوص شبانه‌روزی به تدریس اشتغال داشتم و از میان شاگردانم هشت تن صاحب عنوان افتخاری هنرمند شایسته و یا هنرمند مردمی شدند. ده سال رهبر گروه کُر دانشگاه ملی بودم، که طی آن این گروه دوبار به مقام دومی مسابقات سراسری اتحاد شوروی رسید. بار اول این مسابقات در مسکو و دومین بار در شهر
تالین برگزار شده بود. تاکنون دو کتاب تألیف کرده‌ام، اولی آلبومی است شامل مجموعۀ آثار آهنگسازان قرقیزستان و دومی کتابی است نظری دربارۀ اجراهای کُر موسیقیدانان قرقیزستانی. در کتاب اخیر، موسیقی کُر را از جنبه‌های گوناگون تحلیل کرده‌ام. هم‌چنین دهها مقاله، سخنرانی، کنفرانس در موضوع فرهنگ ملی و راههای رشد آن در آینده، و دربارۀ اصول آموزشی هنر، آموزش موسیقی به کودکان در مهد کودک، و آموزش موسیقی به جوانان، حاصل فعالیتهای من در زمینه فرهنگ و هنر بوده است. بعد از این دورۀ فعالیتهای من در این خصوص پایان یافت و جذب امور اجرائی شدم. ابتدا مرا به ریاست کانون موسیقیدانان انتخاب کردند، مدتی بعد مسئولیت بخش فرهنگی _ اجتماعی در هیأت دولت به عهده من گذاشته شد. و هم
اکنون نیز چهار سال است که معاون وزیر فرهنگ هستم. از نظر خانوادگی نیز، بسیار راضی و خرسندم. همسرم استاد اقتصاد در دانشگاه تربیت معلم است واحدی که او تدریس می‌کند قبلاً اقتصاد سیاسی نام داشت که اخیراً به مبانی علوم اقتصادی تغییر یافته است. دو فرزند دارم. پسر بزرگ من نوازندۀ پیانوست. و در کنسرواتوری یعنی همان دانشگاه عالی موسیقی در مسکو درس خوانده است و الان در دانشگاه موسیقی استانبول تدریس می‌کند.
حضور: شما اکنون به مناسبت شرکت در مراسم پنجمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی به ایران سفر کردید. تاکنون چه اطلاعاتی دربارۀ شخصیت حضرت امام داشتید، در ایران چه اطلاعات تازه‌ای دستگیرتان شده است و دربارۀ
انقلاب اسلامی و آرمانهای بزرگ امام راحل چگونه می‌اندیشید.
جمعه علی خان: شناخت اولیۀ ما بسیار ناچیز بود، زیرا در زمان اتحاد جمهوری‌ها حکومت مرکزی بیشتر در جهت تحمیق آگاهی مردم فعالیت می‌کرد. ما همین اندازه می‌دانستیم که امام خمینی شخصیتی سازش‌ناپذیر است که سالها در تبعید زندگی کرده و به چیزی جز پیروزی انقلاب اسلامی و تأسیس حکومت اسلامی رضایت نمی‌دهد. با توجه به اخبار در دسترس شناخت اولیۀ ما همین اندازه بود.
حضور: سفر شما به ایران چه تأثیری در تکمیل این شناخت اولیه شما داشته است.
جمعه علی خان: یک مثل قدیمی هست که می‌گوید یکبار دیدن بهتر از هزار بار شنیدن است. ما هرگز نمی‌توانستیم عمق
واقعیت‌های موجود در کشور ایران و ابعاد گسترده انقلاب اسلامی را از راه مطالعه کتابها و خواندن یا شنیدن اخبار مطبوعات و رسانه‌ها و حتی با دیدن تصاویر تلویزیونی دریابیم. انقلاب اسلامی ایران پدیده‌ای تک با شاخص‌های ویژه یک انقلاب الهی است.
ما از مشهد تا اینجا را با اتوبوس آمدیم، این سفری دشوار امّا خاطره‌انگیز بود. به نیشابور رفتیم. با مردم از نزدیک دیدار کردیم. مردم روحیه سازندگی بالایی داشتند. در روستاها و نهرهای کنار جاده خانه‌سازی رواج چشم‌گیری داشت. همه به فکر آبادانی هستند. ایرانیان مردمانی صمیمی و مهربانند. اشتیاق زیادی در نگاهشان موج می‌زد. معلوم است که از زندگی خود راضی‌اند. ساختن خانه، عمران و آبادانی نشانۀ امیدواری به فرداست. همه می‌خواهند شرایط زندگی بهتری داشته باشند. در تهران نیز همین طور است. تقریباً
چهل یا پنجاه درصد زیبایی بنای شهری به نظر می‌رسد که جدید است. عمران ادامه دارد. ساختمانهای در حال احداث زیاد به چشم می‌خورد. به نظر من این از نتایج انقلاب اسلامی است. و نشان می‌دهد که ملت و دولت ایران راه درستی انتخاب کرده‌اند. بهبودی وضع زندگی مردم خیلی مهم است و این درخور منافع ملت شماست.
حضور: نظر حضرت امام خمینی، چه در مراحل تکوین و گسترش انقلاب اسلامی و چه بعدها در ایام تأسیس و استقرار جمهوری اسلامی، همواره این بود که ایران می‌تواند و باید در شرایط فعلی الگوی شایسته‌ای در سطح جهان اسلام و در میان ملل آزادۀ جهان باشد. شما که از نزدیک با وضعیت کشور ما
آشنایی یافته‌اید، موقعیت فعلی کشور ما را چگونه می‌بینید.
جمعه علی خان: در ایران همۀ اقشار جامعه از افکار امام خمینی پیروی می‌کنند. به طوری که می‌توان گفت این امر در میان رهبران سایر کشورها سابقه ندارد. همین پشتیبانی مردمی از اهداف و آرمانهای امام است که چنین موفقیت‌های خیره‌کننده‌ای را نصیب ایرانیان کرده است. برای یک رهبر، خصوصاً رهبری دینی و معنوی این امر بسیار حائز اهمیت است. و همین پشتیبانی او را به هدف رساند، چون نظرات او به سود مردم بود و برای مردم نتیجۀ عملی داشت.
به ما قبلاً گفته بودند که امام رهبری بنیادگرا و معتقد به شدیدترین قوانین است. امّا، دیدار من از ایران درست عکس این پندار را ثابت می‌کند. در ایران مسئولین مملکتی و کلیه کارگزاران حکومتی با مردم رفتاری مهربان و انعطاف‌پذیر دارند. بدون شک وزارت ارشاد اسلامی تنها به عنوان یکی از نمونه‌های موجود برای سخنان من شاهد خوبی است. مسئولین این وزارتخانه در برابر بسیاری از مواردی که حتی در کشورهای غیر اسلامی هم محدودیت زیادی برای انتشار آن ممکن است قائل بشوند نرمش نشان می‌دهند. موازین پذیرفته شدۀ دمکراتیک همه در ایران محترم است. در سایر موارد نظیر اقتصاد، سیاست و... هم وضع از همین قرار است و این به نظر
من نشانگر آن است که دستاوردهای انقلاب ایران بسیار ارزشمند است.
حضور: شما برای چندمین بار است که به ایران می‌آیید؟
جمعه علی خان: اولین بار.
حضور: کلاً این گردهمایی‌ها را که در آن افراد مختلفی با ملیتهای گوناگون حضور دارند چگونه می‌بینید؟
جمعه علی خان: خیلی آموزنده است. امام خمینی آخرین پدیدۀ بزرگ قرن ماست. یعنی درست در حالی که امریکا و شوروی جهان را به دو قطب بزرگ تقسیم کرده بودند و خطر هیچ قدرتی را تصور نمی‌کردند، امام خمینی ظهور کرد و این حرکتی بسیار جسورانه است. و شگفتی در اینجاست که وی نزد هر ملتی محترم است. و این از تیزهوشی و نبوغ اوست که توانست چنین تأثیری در جهان معاصر باقی بگذارد.
حضور: هم اکنون دیدگاه شما دربارۀ شخصیت امام چیست؟
جمعه علی خان: امام خمینی رهبری مقتدر و دوراندیش، انسانی والا و منزه، برخوردار از باطنی شفاف و زُلال و طبعی غنی و سرشار بوده است. به نظر من رهبری او، و رهنمودهای او چه در خصوص مسائل ملل اسلامی و چه دربارۀ معظلات جهانی، هدیه‌ای الهی بوده است. وی به باطن انسانها نظر دارد و انسان را به زبانی ساده به آن سرچشمه‌های ازلی، و ارتباط با مبدأ وجود دعوت می‌کند. و این هدف غایی زندگی است. معنی زندگی و نهایت تمدن رسیدن به همین منظور است. وی به این نکته توجه خاصی دارد و همۀ انسانها را با همین ملاک، یعنی انسان بودن ارزیابی می‌کند. و این در هر شرایطی ارزشمند است. فکر می‌کنم رمز تمامی پیروزی‌ها و دستاوردهای انقلاب اسلامی نیز در همین است. این یک واقعیت است که هر رهبری که در کوران مبارزات قرار می‌گیرد، در گردابی از مشکلات غوطه می‌زند. امّا او
مسیر درستی را مشخص کرد و این دیگر با آیندگان است که راه او را تا حصول نتایجش پی‌گیری کنند. و ما می‌بینیم که مردم نیز به راه او می‌روند و از آرمانهای او پشتیبانی می‌کنند، و این برای آیندۀ ایران خیلی مهم است.
حضور: در حقیقت امام در زمان جاری است. پدیده‌ای است که در ابعاد گوناگون تجلی یافته است، ابعاد ناشناختۀ بسیاری هم دارد. من سالها قبل فیلمی دیدم بودم به نام حباب. نمی‌دانم شما هم این فیلم را دیده‌اید یا نه. اینطور تجسّم کرده بودند که روی زمین همه چیز در یک حالت ثابت و پایدار به زندگی خود ادامه می‌دهد. گویی زمان به گونه‌ای شگفت‌انگیز متوقف شده بود. هیچ چیز تازه‌ای اتفاق نمی‌افتاد. همه چیز در یک دور ابدی تکرار می‌شد، تا اینکه یک روح پرتلاش جستجو کرد و سرانجام دریافت که بر روی زمین حبابی گذاشته‌اند و همین که این حباب را برداشتند هه چیز دوباره رنگ حیات گرفت. این بود داستان آن فیلم، من حالا که حدود پانزده سال از پیروزی انقلاب گذشته، احساس می‌کنم که یک حبابی را از جهت فکری از ذهن ما برداشته‌اند، و
این حاصل اندیشه‌ها و تلاشهای امام بود یعنی برداشتن حباب از خاطرۀ انسانها.
جمعه علی خان: من فکر می‌کنم درست به همین خاطر بود که در جهان آنهمه علیه شخصیت امام و انقلاب اسلامی تبلیغات کاذب کردند. آنها اندیشه‌های او را برای منافع خود خطرناک می‌دانند و به همین دلیل از گسترش انقلاب اسلامی و اندیشه‌های امام در هراسند.
حضور: یکی از دستاوردهای مهم فرهنگی انقلاب اسلامی، تحول هنر است. حضرت امام خمینی عقیده داشتند که روح هنر، که همان نفحه رحمانی است، باید در انسانها دمیده شود. حضرت امام برای هنر ارزش والایی قائل بودند. هنر معاصر ایران با الهام از اندیشه‌ها و تفکرات حضرت امام عمیقاً متحول شد. به طوری که علیرغم اینکه هنوز در آغاز راه است اما از لحاظ هدفهایی که پی می‌گیرد، در هنر قرن بیستم نظیری برای آن نمی‌توان تصور کرد. هنر غربی هرگز چنین تحولی را در قرن ما تجربه نکرده است. ببینید شما یک هنرمند و موسیقیدان هستید و در متن رویدادهای هنری مارکسیستی و کمونیستی قرار داشتید و به خوبی
می‌دانید که آن مدعای لوکاچ متفکر معروف مجاری که در سفری به رم و پس از دیدن آثار هنری آنجا، گفته بود: «مارکسیزم اگر می‌خواهد حقانیت خود را به عنوان یک مکتب ثابت کند باید بتواند در هنر آثاری هم عرض هنر مسیحی خلق کند»، هرگز تحقق نیافت. ولی در مورد هنر معاصر ایران وضع به گونه‌ای دیگر است. بعد از انقلاب اسلامی، هنر ایران که چندین دهه در راه ناهنجارِِ تقلید از هنر غربی آنهم در بدترین شکلش گام زده بود، به ناگهان، جهش‌آسا به سوی ارزشها و اندیشه‌هایی متمایل شد که ریشه در فرهنگ اصیل اسلامی داشتند. این تنها یکی از تجلیات انقلاب است. ما در همۀ زمینه‌های فرهنگی از ارزشهای غربی فاصله گرفتیم. امام خمینی در نامه به گورباچف هشدار داده بودند که از مدلهای غربی فرهنگ و ارزشهای برخاسته از تفکر مادی غرب پیروی نکنید، پرسش اصلی ما این است که شما تضادهای بین ارزشهای انقلاب اسلامی و اندیشه‌های امام خمینی با غرب را چگونه ارزیابی می‌کنید و خودتان مایلید که کشورتان چه راهی را در فرهنگ و هنر آینده در پیش گیرد؟
جمعه علی خان: به نکته ظریفی اشاره کردید. فرهنگ در واقع چهرۀ باطنی تمدن و سازندۀ هویت یک ملت است. فرهنگ نیرومندترین پشتوانۀ یک ملت است. ولی در ضمن توجه داشته باشید که خود فرهنگ مفهوم وسیعی دارد. خود همین معاشرت ما و شما از فرهنگ سرچشمه می‌گیرد. فرهنگ جهانِ درونی ماست. فقط این نیست که روی صحنه آوازی خوانده شود، یا بر پردۀ بوم نقاشی‌ای کشیده شود. این تنها جزیی از آن است. انسان در حالی که خود، اندیشنده و آفرینندۀ فرهنگ است، تمامی مایه‌هایش یعنی دانش، هنر، تخیل باز در خود همان فرهنگ ریشه دارند. باید امکانات ظهور استعدادها فراهم شود تا فرهنگ غنی‌تر گردد. حال که بحث ثأثیر فرهنگ بومی ما، از فرهنگ غرب مطرح شده باید بگویم که در طول هفتاد سال موجودیت نظام شوروی، الگوی اصلی فرهنگی ما به تابعیت از الگوی جهانی فرهنگ، فرهنگ اروپایی محسوب می‌شد. حداقل ما را اینطور راهنمایی می‌کردند و ما سعی می‌کردیم موسیقی اُپرا، باله را از آنها بپذیریم... اگر چه ما در این
جهت دستاوردهای خاصی نیز داشته‌ایم اما در غالب موارد به راه تقلید از غرب کشیده شدیم. عناصر مهم فرهنگ ما در معرض تعارضات فرهنگ غربی قرار گرفتند و پایه‌های آنها سست شد. اکنون که به استقلال رسیده‌ایم و در نظر داریم با درک شرایط و ضرورت‌ها راه خود را خودمان انتخاب کنیم با مشکلات زیادی مواجه هستیم. بسیاری از عناصر اصلی فرهنگ خود را در گذشته در اثر القائات و تبلیغات ضد دینی از دست دادیم، و در نتیجه بخشی از اصالت فرهنگ ما مخدوش شده است. و ناگزیریم که آن اصالتها را احیاء کنیم، و نسل جدید را با آن اصالتها آشنا سازیم، تا در آینده به بحران هویتی دچار نشویم.
یکی از راههای مقابله با این بحران، توجه جدی به هنر است. ما هر طوری که شده خودمان را حفظ خواهیم کرد. همچنان که نسل گذشته تمامی آن ارزشها را حفظ کردند. فرهنگ را نمی‌توان به زور به مردم تحمیل کرد، و چنان که خود ما این تجربه را داشته‌ایم به خوبی احساس کرده‌ایم که مردم زیر بار نمی‌روند و پس می‌زنند. مردم حافظ
و نگهبان سنتها هستند. شما خودتان هم این را حتماً تجربه کرده‌اید. فرهنگ شما از پشتوانه‌های نیرومندی برخوردار است. من در دورۀ دانشجویی‌ام با بعضی از شعرای بزرگ ایرانی مانند فردوسی، خیام، سعدی، حافظ و جامی آشنا شدم. اینان از ستاره‌های درخشان فرهنگ جهانی محسوب می‌شوند. سنتهای غنی فرهنگی شما فناناپذیر است و همواره به راه و زندگی خود ادامه می‌دهد. فرهنگ در دل خود محافظان واقعی خود را می‌پروراند، و همین محافظان هستند که از آن نگهبانی می‌کنند. در دوره ما امام خمینی بزرگترین حافظ و نگهبان فرهنگ دینی است. وی فرزند خلف فرهنگ خودتان است و تمامی ویژگی‌های برجسته فرهنگ شما در اندیشه‌های او به عنوان مقدمات و تمهیدات به کار گرفته شده و انقلاب اسلامی نتیجۀ آن مقدمات و تمهیدات است.
حضور: آیا از آثار حضرت امام تاکنون چیزی خوانده‌اید.
جمعه علی خان: متأسفانه هیچ یک از
آثار یا پیامهای مهم امام به زبان قرقیزی ترجمه نشده‌اند، یکی از برنامه‌های من این است که بعضی از آثار مهم امام را با خود به آنجا ببرم تا ترجمه کنند، بدون شک این آثار برای ما بسیار مفید خواهد بود.
حضور: نامۀ حضرت امام به گورباچف را به بعضی از آقایان دادیم و وصیت‌نامه را نیز خواهیم داد.
جمعه علی خان: بله، من از طریق آقای قریب قولف اطلاع یافته‌ام که راجع به نامۀ امام به گورباچف هماهنگی‌هایی صورت گرفته است. امّا در اینجا به من گفته شده که امام شاعر نیز بوده‌اند و اشعار ایشان چاپ شده است متأسفانه تاکنون هیچ یک از اشعار ایشان را نخوانده‌ام.
حضور: یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی، احیای دین به عنوان یک روش حکومت و ادارۀ زندگی در جهان معاصر است. بخصوص آنکه حضرت امام بیشتر به جوهر معنوی دین اسلام نظر داشتند
و از آن به اسلام ناب محمدی تعبیر کردند، تعبیری که به ارزشهای الهی دین و سنت پیامبر اسلام(ص) توجه داشت، نه دینی که تمام ارزشهای الهی و جنبه‌های قدسی آن را به مفاهیم و ارزشهای مادی و غیر الهی تنزل داده باشند و نه دینی که از واقعیات زندگی بیگانه و نسبت به سرنوشت انسان در این جهان بی‌تفاوت باشد که در لسان امام خمینی از آن به اسلام آمریکایی تعبیر شده است. به نظر شما دین در دنیای معاصر چه جایگاهی دارد.
جمعه علی خان: مذهب برای پالایش روح امری ضروری است. و در مرحله گذار یک جامعه از وضعی به وضع دیگر حضور مذهب می‌تواند بسیار کارساز باشد. معمولاً در چنین وضعی یعنی هنگامی که یک ایدئولوژی با شکست روبرو می‌شود، حالت بی‌سر و سامانی و هرج و مرج ذهنی پدید می‌آید. جامعه با خلایی فکری مواجه می‌شود که این خلاء همچون پرتگاهی همه را به کام خود می‌کشاند. در چنین وضعی، اولین سنگری که آسیب می‌پذیرد، اخلاق است. مبانی اخلاقی سست می‌شود. مردم به دزدی، آدمکشی، و تجاوز روی می‌آورند. بهترین و کارآترین حربه در این حالت، یعنی حالتی که برای اغلب جمهوریهای استقلال یافته، پس از کنار گذاشتن سیستم
کمونیستی به وجود آمده است، باورهای دینی است. ما اکنون در چنین خلایی بسر می‌بریم و من فکر می‌کنم ایمان و عقیدۀ مردم ما به اسلام می‌تواند بار بسیاری از مشکلات را از میان بردارد. اگر درست بنگریم زندگی گردونه‌ای است که همواره در حرکت است، ممکن است در طول یک زندگی انسان چندین بار دچار هرج و مرج شده و موقعیت وی به ناگهان دگرگون شود و تغییر یابد. در چنین شرایطی دعوت انسانها به پاکی، ایمان، و تقوا تنها راه رهایی از ورطۀ هلاک است و تنها با ایمان دینی است که می‌توانیم نجات پیدا کنیم.
ما نیز، در قرقیزستان، بر همین اساس کارهای زیادی انجام می‌دهیم. احداث مساجد در شهرها و روستاها در دستور کار ماست. جوانان به حوزه‌های علوم اسلامی روی آورده‌اند، در برنامه‌های آموزشی و پرورشی سی ساعت دروس دینی در نظر گرفته شده است، و روی هم رفته آغاز خوبی است. طبق سنت مردم قرقیزستان، بزرگسالان همیشه در جامعه از احترام خاصی برخوردارند. هم اکنون در روستاها شورای ریش سفیدان تشکیل شده که آنها دور هم جمع می‌شوند و به ارشاد مردم می‌پردازند. مثلاً اگر کسی حقی را ضایع کند یا در مواردی که سرقتی روی دهد، او را دعوت کرده و خودشان به اتهامات رسیدگی می‌کنند.
تربیت اسلامی یعنی تأثیرگذاری روی روان انسانها و معنی بخشیدن به زندگی آنها. اگر در کار تربیت به زور توسل شود، نتیجۀ چندان مثبتی ببار نخواهد آورد و در نهایت ممکن است به کشاکش‌هایی در میان بیانجامد. ما در این مسیر گامهایی برداشته‌ایم اما تازه در آغاز راهیم. اول باید ثبات در جامعه برقرار گردد. و چون ما از نظر مذهبی، بیش از هفتاد و دو نحله مذهبی داریم، حتی مسیحی هم داریم، با وجود اینها سعی می‌کنیم به نرمی رفتار کنیم، از تنش‌ها بپرهیزیم و جنبه‌های روحی و روانی انسانها را تقویت نمائیم.
حضور: ارتباطات فرهنگی میان دو ملت ایران و قرقیزستان در چه سطحی است، دورنما و چشم‌انداز و همکاریهای آینده را چگونه می‌بینید؟
جمعه علی خان: در سطح مطلوبی است. چندی پیش، در بهمن ماه سال 72 گروهی از هنرمندان کشور ما به ایران آمدند و کنسرتی اجرا کردند که با استقبال خوب ایرانیان مواجه شد. تلویزیون ایران نیز این برنامه را منعکس کرد. عبدالرحمن مراد خواننده و هنرپیشه مردمی در میان اعضای
این گروه بود. در شهریور ماه همان سال نیز اعضای گروه تئاتر عروسکی ما به ایران سفر کردند. هم چنین گروهی از هنرمندان و سینماگران ایرانی میهمان ما بوده‌اند. ما دوبار با آنها هماهنگ کرده بودیم تا فیلمبرداری کنند که بار دوم موفق شدند از جادۀ ابریشم فیلمبرداری نمایند. بار قبل نیز از آثار تاریخی و ابنیه فرهنگی فیلم تهیه کردند، چندین بار هم با یکی از مسئولین وزارت ارشاد اسلامی ملاقات داشتیم که نتایج خوبی در برداشت و به برگزاری نمایشگاه کتاب ایران در آنجا انجامید. یکبار دیگر هم وزیر فرهنگ ایران به اتفاق معاونینش میهمان ما بودند. که همه این مراودات با مساعدت مسئولین سفارت جمهوری اسلامی ایران در قرقیزستان همراه بوده است. من امیدوارم که در آینده این روابط از دوستی و عمق بیشتری برخوردار شود. ما مثلی داریم که می‌گوید دیدار اول آشنایی و دیدار دوم دوستی است، هر چه رابطه ما با هم بیشتر باشد، دوستی و برادری هم عمیق‌تر خواهد شد.
حضور: به خاطر این گفتگوی صمیمانه از شما تشکر می‌کنیم.