‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏نظام اجتماعی مورد نظر امام خمینی‏

‏‏قربانعلی پرماجم‏‎[1]‎

‏‏میهمانان گرانقدر، دانشمندان مسلمان، خواهران و برادران عزیزم.‏

‏‏     ابتدا اجازه بفرمایید از برگزارکنندگان این سمینار بزرگ، بویژه از‏‎ ‎‏مقامات سازمان بین المللی صلیب سرخ، و موسسه اندیشۀ اسلامی‏‎ ‎‏معاصر که سنگ بنای برگزاری این سمینار را بنا نهادند تا شخصیت‏‎ ‎‏شگفت انگیز امام خمینی، و تا حدودی جنبه های سیاسی زندگی وی را به‏‎ ‎‏بحث بگذارند، تشکر کنم.‏

‏‏     برادران و خواهران گرامی، سخن گفتن در بارۀ امام خمینی، و قضاوت‏‎ ‎‏دربارۀ کسانی که روند تاریخ را دچار تحول ساخته اند، و قضاوت دربارۀ‏‎ ‎‏رویدادهای بسیار جالب که سرنوشت میلیونها انسان را در عصر خودشان‏‎ ‎‏و عصرهای آینده تحت تاثیر قرار داده است، بسیار مشکل است؛ آنها نه‏‎ ‎‏تنها خودشان را از تاریکی و گردش روزمرۀ این زندگی خسته کننده‏‎ ‎
‏‎

‏‏     خواهران و برادران عزیز، من در مقامی نیستم که دربارۀ این شخصیت‏‎ ‎‏تاریخی معتبر اسلامی سخن بگویم، زیرا صحبت کردن از او، زمان بسیار‏‎ ‎‏زیاد می طلبد؛ اما در این فرصت به سهم خود دربارۀ دو جنبۀ اندیشۀ‏‎ ‎‏اجتماعی و سیاسی امام خمینی بحث خواهم کرد که اولین جنبه، احیای‏‎ ‎‏مذهب است؛ و دومی پیوند دادن سیاست به مذهب، و بیرون آوردن‏‎ ‎‏مذهب از انزواست. درستی و قابل درک بودن شخصیت و بینش اسلامی‏‎ ‎‏امام خمینی تا جایی است که تفاوتهای تحلیلی مختلف تحلیلگران را از‏‎ ‎‏ابعاد شخصیتی وی بسیار متنوع کرده است و آنها بیشتر سعی می کنند‏‎ ‎‏خود امام خمینی را درک کنند تا اینکه به مقام و اعتبار وی بیندیشند. با این‏‎ ‎‏وجود چاره ای نداریم تا دیدگاههای مختلف وی را در زمینه های سیاسی‏‎ ‎‏و اجتماعی، زندگی و فعالیتهایش مورد مطالعه و بررسی قرار دهیم.‏

‏‏     دیدگاه آن دسته از غربیان و مسلمانانی که او را می شناسند، و آنهایی‏‎ ‎‏که او را به عنوان کسی که دارای بینش و جنبه های اجتماعی و سیاسی‏‎ ‎‏است، ملاقات کردند، با دیدگاه دیگر سیاستمداران فرق می کند. وی‏‎ ‎‏تصویر متمایزی از دولت و امور اجتماعی نشان داده است. امام خمینی‏‎ ‎‏فقه اسلامی را که قرنها مسکوت مانده بود، زنده کرد؛ او با در نظر گرفتن‏‎ ‎‏نظام مطلوب سیاسی و اجتماعی اسلام، رویکردی کاملاً متفاوت از دیگر‏‎ ‎‏حکام و دانشمندان اسلامی به حکومت داشت. دیدگاههای انقلابی وی‏‎ ‎
‏‎

‏‏     بنابراین، خواهران و برادران من، ما امام خمینی را به عنوان بزرگ‏‎ ‎‏حافظ دین، و پاس دارندۀ بنیادها و ارزشهای اسلامی در برابر طوفانهای‏‎ ‎‏عظیم گمراهیها می شناسیم. اما احیای مذهب جوانب دیگری نیز دارد که‏‎ ‎‏از اهمیت دو برابر برخوردار است. از این نظر امام خمینی(س) یک‏‎ ‎‏شخصیت بی همتا بود.‏

‏‏     همیشه دو مفهوم متفاوت بوده است که علیه دین واقعی خدا تهدیدی‏‎ ‎‏بزرگ به شمار می آمده است؛ یکی  از آنها تحصیلکردگان ساده نگری‏‎ ‎‏بودند که تصویر دین را مغشوش کرده اند و هنوز هم سعی می کنند به دنیا‏‎ ‎‏اثبات کنند که موفق به درک پیام خداوند ـ که حقیقت است، و چیزی غیر‏‎ ‎‏از حقیقت نیست، ـ شده اند. این یک رویکرد بسیار ساده انگارانه از‏‎ ‎‏سنتهایی است که اعتقادات ناب دینی محسوب می شود. آنها به نام دفاع‏‎ ‎
‏‎

‏‏     ما می توانیم این پدیده را نوعی پارسایی در نظر بگیریم که بزرگترین‏‎ ‎‏نقش را در پاسخگویی به پرسشهای فراوان و مهم زندگی در افکار پویای‏‎ ‎‏افراد مستعد وجود دارد. بدانیم که این پرسشها آنها را یا به سمت بی دینی‏‎ ‎‏و یا به سمت نسخه های تحریف شده ای از اصل دین الهی هدایت می کند.‏‎ ‎‏ما گرچه این پدیده را به عنوان عامل عمده در مقابل پرورش و به بارنشینی‏‎ ‎‏اعتقادات دینی در جامعۀ مدرن نمی دانیم، اما به طور قطع این یکی از‏‎ ‎‏موانع عمده در راه یگانه پرستی واقعی است که فجایع بسیار زیادی را از‏‎ ‎‏بدو تاسیس جوامع دینی به بار آورده است.‏

‏‏     تهدید جدی دیگر در مقابل دین الهی، توطئه های کسانی است که با‏‎ ‎‏تمام فشارهای شیطانی و سرمایه های مادی خود، دین را مانع بزرگی در‏‎ ‎‏برابر مطامع لذت پرستانه، حریصانه و استکباری خود می دانند؛ بنابراین،‏‎ ‎‏آنها سعی می کنند دین را ریشه کن کنند و اگر موفق به این کار نشوند،‏‎ ‎‏می کوشند چهره ای تحریف شده از آن ادیان را به جامعه و تاریخ معرفی‏‎ ‎‏کنند تا بتوانند به مطامع خود دست یابند، و در نتیجه گرایشهای دینی را‏‎ ‎‏ریشه کن کنند. پیروان متقی و پرهیزکار امام خمینی همیشه مستحکم در‏‎ ‎‏مقابل امیال این دو دسته از افراد ایستاده اند؛ آنها همواره شجاعانه از‏‎ ‎‏اساس توحید دفاع کرده و سعی کرده اند با هدف رسیدن به تکامل در‏‎ ‎‏جوامع دینی خود، به اصلاحات دست زده و گاهی مواقع نیز زندگی شان‏‎ ‎‏را در راه این هدف از دست داده اند. بنابر این، بدون شک امام خمینی‏‎ ‎
‏‎

‏‏     برادران و خواهران من، امام خمینی تمام عمر خود را صرف تلاش‏‎ ‎‏برای ابلاغ اصول و ارزشهای اسلامی به جهان کرده است. آینده، تاثیر‏‎ ‎‏عظیم این بندۀ متواضع خدا را ـ که تاریخ خاص خودش را دارد ـ عیان‏‎ ‎‏خواهد کرد. نظام مطلوبی که امام خمینی سعی کرد بین مردم جا بیندازد،‏‎ ‎‏نظامی است که اسلام را از تخریب تحمیلی و تحریف نجات می دهد، و‏‎ ‎‏دوباره آن را احیا می کند؛ در واقع اسلام از راه اصلی خود؛ خواسته های‏‎ ‎‏حقیقی الهی که پیامبر اکرم برای تحقق آنها قیام کرد، و قرآن مجید نیز برای‏‎ ‎‏تکمیل و تحقق بخشیدن به آنها نازل شده است، سرچشمه گرفته است.‏‎ ‎‏این نظام باید معرف دین باشد و به آن اعتبار و کمال جدید ببخشد.‏‎ ‎‏امام خمینی از همان آغاز نهضت افتخارآمیز خود، رسالت پیامبری را‏‎ ‎‏پی گرفت. آرزوهای اجتماعی و سیاسی جوامع اسلامی، و مسلمانانی که‏‎ ‎‏در خارج از ایران زندگی می کردند، زیاد نبود، و امام خمینی این رهبر‏‎ ‎‏بزرگ در هر جا که سخنرانی می کرد، این سه هدف را به اطلاع مردم‏‎ ‎‏می رساند: 1. سربلندی و معرفی اسلام؛ 2. عزت و عظمت مسلمانان؛ و‏‎ ‎‏3. احیا و بازیابی دین.‏

‏‏     برادران و خواهران عزیز، یکی دیگر از ویژگیهای بارز اندیشۀ سیاسی‏‎ ‎‏و اجتماعی امام خمینی پرهیز از جدا سازی دین از سیاست بود که سالها‏‎ ‎‏بعضی از دانشمندان مسلمان، و استعمارگران تبلیغ می کردند. ادعا می شد‏‎ ‎‏که زبان دین، زبان زور است، و هر بحثی که به نام حق صورت گیرد غیر‏‎ ‎
‏‎

‏‏     اگر فرموده های امام خمینی را قبول داشته باشیم، و باور داشته باشیم‏‎ ‎‏که اسلام دین کامل و فراگیری است، اسلام مانند کالبدی خواهد بود که‏‎ ‎‏سیاست، روح آن به شمار می آید، و چنانچه آن را از بدن جدا کنید،‏‎ ‎‏پیکری بدون روح خواهد بود. بنابراین ولایت، حکومت و یا حکومت‏‎ ‎‏اسلامی بخش اصلی و روح کالبد اسلام است. از دیگر سو ما معتقد‏‎ ‎‏هستیم، شریعت اسلامی و احکام آن، متعلق به زمان و مکان خاصی‏‎ ‎‏نیست و اسلام یک دین غیر قابل تجزیه است، بنابر این، ما نمی توانیم‏‎ ‎
‏‎

‏‏     خواهران و برادران گرامی، ما باید در کنار ضرورتی که برای تشکیل‏‎ ‎‏حکومت اسلامی یا دولت اسلامی در جامعه وجود دارد، به رابطۀ‏‎ ‎‏حکومت با مردم، و اهمیتی که آنها در این حکومت دارند، بیندیشیم و آن‏‎ ‎‏را مد نظر داشته باشیم. امروز اگر به فرهنگ اندیشۀ سیاسی مردم بنگریم،‏‎ ‎‏متوجه می شویم که آنها معتقدند حقانیت حکومت در کشورهای‏‎ ‎‏دموکراتیک از قدرت بر می خیزد؛ و یا از هر دوی این نیروها و یا ترکیب‏‎ ‎‏آنها با نیروهای دیگر هر نوع قدرتی را می توان نتیجه گرفت. اجازه‏‎ ‎‏بفرمایید قبل از پرداختن به این دو، یعنی قدرت و حقانیت حکومت، و‏‎ ‎‏مقایسه آن با حکومتهای دموکراتیک فعلی، مقدمه ای را بیان کنم.‏‎ ‎‏عقلانیت تئوریکی و سیاسی، مستلزم هر نظام حکومتی است که بر مبنای‏‎ ‎‏دو اصل مهم قدرت و حقانیت بنا شده است. هر حکومت فاقد قدرت،‏‎ ‎‏ناکارآمد و بی خاصیت خواهد بود و حکومت بدون اقتدار نیز یک‏‎ ‎‏حکومت منفعل خواهد بود. بر اساس عقلانیت تئوریکی، یک حکومت‏‎ ‎‏باید صاحب قدرت باشد تا بتواند در جامعه نظم برقرار کند، و این قدرت‏‎ ‎‏نیز باید مبنای قانونی داشته باشد تا بتواند استقرار عدالت را تسهیل‏‎ ‎‏بخشد. هیچ حکومتی تا زمانی که قدرت نداشته باشد نمی تواند استقرار‏‎ ‎‏یافته، و سیاستهای خود را نظام مند کند.‏

‏‏     برخورداری از قدرت نه تنها برای تشکیل حکومت، نیاز اساسی به‏‎ ‎‏شمار می آید، بلکه برای تداوم کار حکومت نیز حیاتی خواهد بود.‏‎ ‎‏براساس عقلانیت سیاسی، تنها یک نظام عادل می تواند از اقتدار و مبنای‏‎ ‎‏قانونی برخوردار باشد. عقل یا منطق اقتضا می کند که هر نظام حکومتی را‏‎ ‎‏که شخصیت حقوقی، و یا اقتدار نداشته باشد، نباید یک حکومت قانونی‏‎ ‎
‏‎

‏‏     اما خواهران و برادران عزیز، زمانی که امام خمینی واژۀ جدید را وارد‏‎ ‎‏قاموس اندیشه اسلامی کرد، بارها به این نوع اقتدار جواب منفی داد و‏‎ ‎‏گفت که عنصر دیگری برای اقتدار وجود دارد و آن هم ارادۀ خداوندی‏‎ ‎‏است و چنانچه شما حتی در ممالک اسلامی به سر می برید، اگر رای‏‎ ‎‏مردم را نیز با خود همراه کرده باشید، و قدرت را نیز در دست گرفته‏‎ ‎‏باشید، چنانچه احکام شریعت را به جا نیاورده باشید، حکومت شما غیر‏‎ ‎‏قانونی خواهد بود. گرچه قدرت هم داشته باشید؛ و گرچه توانسته باشید‏‎ ‎‏مردم را نیز با خود همراه کنید. این هرگز به منزلۀ آن نیست که اراده و یا‏‎ ‎‏خواست مردم اهمیتی ندارد؛ منظور ما این است که ارادۀ خداوند قادر و‏‎ ‎‏متعال، معیار احراز حقانیت و اقتدار برای یک حکومت است. اما برای به‏‎ ‎‏اجرا گذاشتن این حقانیت و اجرای احکام شریعت، ما نیازمند به قدرت و‏‎ ‎‏حمایت کامل مردمی خواهیم بود؛ و به همین دلیل بود که امام خمینی‏‎ ‎‏بیشترین اهمیت و اعتبار را به مردم و ارادۀ آنها می داد. ‏

‏‏     در یک نظام حکومتی اسلامی، دولت از حمایت مردمی ـ که منبع‏‎ ‎
‏‎

‏‏     امام خمینی با بیان اینکه حکومت اسلامی خودمحور نیست، دربارۀ‏‎ ‎‏طبیعت حکومت اسلامی اظهار نظر کرده است. این نوع حکومت‏‎ ‎‏مشروط است نه به این معنی که یک اقلیتی در مقابل دیدگان یک اکثریت‏‎ ‎‏دربارۀ کوچکترین موضوعات تصمیم بگیرند؛ بلکه این امر منوط به نظام‏‎ ‎‏و مقرراتی است که قرآن کریم و سنت رسول اکرم، و مجموعاً به عنوان‏‎ ‎‏حاکمیت اسلامی از آن نام برده می شود. بنابر این، حکومت اسلامی از‏‎ ‎‏زیر مجموعه های فرمان الهی دربارۀ مردم است.‏

‏‏     خواهران و برادران گرامی، تا آنجایی که بتوانم سخنانم را خلاصه کنم،‏‎ ‎‏به عرض می رسانم که این نظام اجتماعی با رهبری یک فقیه جامع‏‎ ‎‏الشرایط (ولی فقیه) به کار خود ادامه می دهد تا جامعه را از هر نوع‏‎ ‎‏انحراف و انحطاط کنترل، و بر آن نظارت نماید. ایمان و دین از جمله‏‎ ‎‏پایه های این جامعه به شمار آمده، و حاکمان مقید و موظف هستند تا‏‎ ‎‏مردم را صرف نظر از نژاد، قومیت و دیگر عوامل در یک وضعیت متعادل‏‎ ‎‏بین این دو حفظ کنند. امام خمینی به یک نظام اجتماعی سالم معتقد‏‎ ‎‏بود؛انسان اساس این جامعه است و حفظ عزت و احترام وی اساس‏‎ ‎
‏‎

‏‏     این مذهب بویژه فقه آن را فقها پایه گذاری کرده اند، و با استفاده از‏‎ ‎‏اجتهاد یا تعقل قانونی، و بر حسب شرایط زمان و مکان مورد استفاده قرار‏‎ ‎‏می گیرد؛ در نتیجه، این دین قادر خواهد بود بهترین راه حل را برای‏‎ ‎‏مشکلات مختلف اجتماعی پیدا کند. در نظام اجتماعی ای که حضرت‏‎ ‎‏امام خمینی(س) آن را پایه گذاری کرد، هیچ گونه ظلم از طرف مردم‏‎ ‎‏مستکبر به مردم مستضعف وجود ندارد، وظیفۀ تک تک مردم جامعه و‏‎ ‎‏فقهای اعلام آن جامعه است تا عدالت را در میان مردم برقرار کنند، و فقر‏‎ ‎‏را از جامعه برچینند، و با نظارت دقیق و بدون تبعیض بر اقتصاد و توزیع‏‎ ‎‏سرمایۀ کشور، فاصلۀ میان فقیر و غنی را کاهش دهند. یکی از مهمترین‏‎ ‎‏جنبه های اجتماعی عقاید امام خمینی زندگی کردن وی به سبک ساده‏‎ ‎‏بود؛ او مخالف با زندگی کردن به سبک پادشاهان بود که در نتیجه،‏‎ ‎‏فراموش کردن افراد ضعیف و طبقۀ فقیر جامعه را در پی خواهد داشت.‏‎ ‎‏امام خمینی در قبل و بعد از انقلاب به یک شیوۀ متعادل زندگی می کرد،‏‎ ‎‏غذاهای ساده می خورد، بر کف اتاق می خوابید که این خود از پدیده های‏‎ ‎
‏‎

‏
‏‎

‏‏ ‏

‏‎ ‎

‏‎

• )) وی اهل جاوه اندونزی است، دارای درجه فوق لیسانس در رشتۀ حقوق، و صاحب کرسی در دانشگاه در رشته تبلیغ اسلامی است. او سردبیر مجله راهنمای اسلامی و سردبیر مجله ای به نام «سولیا امت» می باشد ـ که در کنیا و شرق افریقا چاپ و توزیع می گردد.